Morgunblaðið - 16.03.2002, Blaðsíða 45

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MARS 2002 45
ALLT er breytingum undir-
orpið og íslenskan sem önnur
tungumál verður stöðugt fyrir
áhrifum frá öðrum málsamfé-
lögum. Þannig hefur það alltaf
verið en lengst af hefur okkur
þó lánast að færa ný orð og nýja
hugsun í íslenskan búning.
Margt bendir þó til, að nú sé að
verða á því nokkur breyting.
Danski málvísindamaðurinn
Rasmus Christian Rask lærði ís-
lensku af sjálfum sér í æsku og
var alla tíð síðan mjög umhugað
um viðgang hennar og velferð.
Dvaldist hann hér á landi á ár-
unum 1813 til 1815 og kynntist
þá því málfari, sem algengt var í
Reykjavík og í öðrum versl-
unarstöðum á þeim tíma. Það
var svo dönskuskotið, að í bréfi
til vinar síns, Bjarna Thorsteins-
sonar amtmanns, segir hann
meðal annars:
„Annars þér einlæglega að
segja held ég, að íslenskan bráð-
um muni út af deyja. Reikna ég,
að varla muni nokkur skilja hana
í Reykjavík að 100 árum liðnum
en varla nokkur í landinu að öðr-
um 200 þar upp frá ef allt fer
eins og hingað til og ekki verða
rammar skorður við reistar.“
Þegar Rask kynntist betur
landi og þjóð rénuðu áhyggjur
hans og sjálfur átti hann sinn
þátt í því, svo ekki sé talað um
Fjölnismenn síðar, að dansk-
íslenska blendingsmálið var
kveðið í kútinn.
Nú er það ekki danskan eins
og á dögum Rasks, sem ógnar
íslenskri tungu, heldur enskan.
Hún glymur í eyrum okkar
meira eða minna frá morgni til
miðnættis. Með fáum undantekn-
ingum er tónlistar- og dæg-
urlagaflutningur í útvarpi á
ensku og í sjónvarpinu eru am-
erískar kvikmyndir og fram-
haldsþættir uppistaðan. Tölvu-
leikir, eitt helsta tómstunda-
gaman barna og unglinga, eru á
ensku og það sama á við um
tölvuumhverfið almennt. Í kvik-
myndahúsunum eru myndirnar
amerískar að mestu leyti og þar
á bæ þykir yfirleitt ekki taka því
að snúa heiti þeirra yfir á ís-
lensku.
Trúlega er ekki gott við þessu
að gera en þegar saman fer
minnkandi lestur og minni sam-
skipti barna og fullorðinna láta
afleiðingarnar ekki á sér standa.
Þær birtast meðal annars í svo
mikilli málfátækt og svo óskýr-
um framburði, að oft má það
heita frágangssök að reyna að
fylgjast með því, sem sagt er.
Það á ekki bara við um ungt
fólk, heldur líka fólk á miðjum
aldri, jafnvel fólk, sem hefur at-
vinnu af því að tala máli fyr-
irtækja og
stofnana.
Ósjaldan fær
maður það á
tilfinninguna,
að þetta fólk
gæti tjáð sig
miklu betur á
ensku.
Að sjálfsögðu verður ekki
framhjá því horft, að enskan er
það samskiptamál, sem heims-
byggðin notar, og nú á dögum
komast fáir hjá því að afla sér
einhverrar kunnáttu í málinu.
Það á hins vegar ekkert skylt
við undirlægjuháttinn og upp-
gjöfina fyrir enskri tungu, sem
alls staðar blasir við.
Veitingahúsin, að minnsta
kosti hér á suðvesturhorninu,
heita mörg og kannski flest
ensku heiti eða öðru fínu, út-
lensku og á einum hamborgara-
staðnum var gerð „heiðarleg“ til-
raun til að hafa reikningana líka
á ensku. Varla er svo opnuð ný
verslun, að hún heiti ekki ensku
nafni eða öðru „alþjóðlegu“,
kynningarfyrirtæki skulu hafa á
sér enskt eða amerískt yfirbragð
og að sjálfsögðu þykja þær lík-
amsræktarstöðvar fínastar, sem
flagga öðrum nöfnum en íslensk-
um. Íslenskar ráðstefnur eru nú
eingöngu kynntar undir ensku
nafni og í sumum íþróttagrein-
um, ekki síst akstursíþróttum, er
enskan gleypt hrá. Við þetta
bætist svo, að nú þykir enginn
maður með mönnum nema hann
sletti ensku í tíma og ótíma.
Þannig mætti lengi halda
áfram en líklega kippa fáir sér
upp við einstök dæmi af þessu
tagi. Hver nennir svo sem að
æsa sig þótt íslenskt bakarí finni
ekki annað nafn betra á íslensku
brauði en „fitty“. Allt ber þetta
þó að sama brunni, sem er flótt-
inn frá íslensku yfir í ensku.
Frændur okkar Danir hafa að
mestu gefist upp í baráttunni
gegn enskunni og nýlega mátti
lesa um það í dönsku blaði, að
fyrirtæki nokkurt í Danmörku
hefði tekið upp ensku sem sam-
skipta- og vinnumál. Var það að
sögn gert til að gera útlendum
starfsmönnum fyrirtækisins lífið
léttara. Það fylgdi þó með, að
dönsku starfsmennirnir „máttu“
tala dönsku í sinn hóp.
Við Íslendingar erum ennþá
eftirbátar Dana að þessu leyti en
kannski ekki lengi. Nokkur
blaðaskrif urðu á síðasta ári um
þá fyrirætlan Háskólans á Ak-
ureyri, að öll kennsla og sam-
skipti nemenda og kennara í
einni deild hans færu fram á
ensku og í nýlegu viðtali við for-
mann Verslunarráðs hvetur
hann til umræðu um að taka upp
ensku sem samskiptamál innan
margra íslenskra fyrirtækja.
Hvernig skyldi svo þeim, sem
eingöngu nota ensku í skóla eða
í vinnunni, ganga að tjá sig á
íslensku, um starfið og annað?
Er ekki líklegt, að enskan yrði
þeim brátt tamari jafnt utan
veggja vinnustaðarins sem inn-
an?
Þróun af þessu tagi verður
ekki í einni svipan, heldur hægt
og bítandi og kannski verður
hún ekki stöðvuð. Nema ein-
hverjir reyni að fara í fötin hans
Stefáns Gunnlaugssonar bæj-
arfógeta og taki af skarið um
það, að á Íslandi skuli íslenska
töluð, „hvað allir athugi“. Við
skulum að minnsta kosti vona,
að enn um hríð verði það ekki
alveg út í hött að finna að því,
sem betur má fara í íslensku
máli.
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson
Nú þykir enginn
maður með
mönnum nema
hann sletti
ensku í tíma
og ótíma
svs@mbl.is
ÉG HEF áhyggjur
af velferðarþjónust-
unni á Íslandi. Ég held,
að hún sé stöðugt að
versna. Og ekki bara
það. Ég held einnig, að
hún muni gera það
áfram, að öllu óbreyttu.
Og hvers vegna held ég
það? Jú, mér finnst
flestar fréttir af vel-
ferðarkerfinu íslenska,
undanfarin ár, benda
klárlega til þess, að
smátt og smátt sé verið
að skerða réttarstöðu
almennings – hér og
þar – í velferðar-
kerfinu. Sérhver þess-
ara skerðinga hefur, sem slík, vakið
afar takmarkaða þjóðarathygli. En,
hins vegar, hafa einstaka hópar haft í
frammi einhver skammtímamót-
mæli, þegar þeirra réttur hefur verið
skertur. Almenn mótmæli, gegn
skerðingu velferðarinnar, hafa
hvorki heyrst, né sést. Hvað þá al-
mennar aðgerðir.
Ég held, að tími sé löngu kominn
til þess, að almenningur ranki við sér
og átti sig á stöðu mála, því hérna
eru á ferðinni alvarleg tíðindi, sem
ég tel varða almannaheill mjög mik-
ið. En tíðindin, bæði gömul og ný,
eru til dæmis þessi:
 Kjör elli- og örorkulífeyrisþega al-
mannatrygginga hafa verið látin
skerðast, með því að dragast veru-
lega aftur úr almennri launaþróun
í landinu.
 Hámarkslífeyrir almannatrygg-
inga dugir alls ekki fyrir fram-
færslu hér á landi. Hann heldur
fólki í sárri fátækt, en er samt
skertur, enn frekar, með skatt-
lagningu!
 Kostnaðarhluti flestra sjúkra-
tryggðra, vegna lyfjakaupa, hefur
aukist geysilega undanfarin miss-
eri. Dæmi eru um fólk, sem hafnar
lyfjameðferð, vegna kostnaðar.
 Vistun sjúklinga á sjúkrahúsum
hefur verið stytt meir og meir, í
sparnaðarskyni. Verulega veikt
fólk og hjálparþurfi er útskrifað til
síns heima upp á von og óvon.
 Neyðarköll eru farin að birtast í
fjölmiðlum frá læknum háskóla-
sjúkrahússins í
Reykjavík, vegna al-
gjörlega óviðunandi
aðstöðu, sem sjúk-
lingum er þar boðin.
 Frá 1. mars, síðast-
liðnum, hækkaði
kostnaður, vegna
sjúkraþjálfunar, hjá
flestum ellilífeyris-
þegum – og reyndar
sjúkratryggðum al-
mennt – það mikið,
að fjöldinn allur mun
ekki hafa efni á
sjúkraþjálfun, frá
þeim tíma.
Hér hefur því, enn og
aftur, verið höggvið í sama knérunn,
því það eru nefnilega fátækustu elli-
lífeyrisþegarnir, sem fara verst út úr
þessari síðustu skerðingu á rétti
sjúkratryggðra á niðurgreiddri
sjúkraþjálfun. En hvers vegna í
ósköpunum er þessi stöðuga
óheillaþróun velferðarkerfisins í
gangi og hvers vegna er hún látin
viðgangast? Er einhver pólitísk
stefna að baki þessu öllu saman?
Stefna, sem hvergi hefur verið
kynnt, með hefðbundnum hætti,
heldur látin birtast þjóðinni með
svona lúmskum hætti í felubúningi –
í smáskömmtum og á löngum tíma.
Eða er þetta allt barasta einhver til-
viljunarkennd þjóðfélagsþróun, sem
við ættum öll að kyngja – með lokuð
augu?
Hrein tilviljun –
eða pólitísk stefna?
Gunnar Ingi
Gunnarsson
Höfundur er læknir.
Velferðarþjónusta
Enn og aftur hefur
verið höggvið í sama
knérunn, segir Gunnar
Ingi Gunnarsson,
því það eru fátækustu
ellilífeyrisþegarnir,
sem fara verst út
úr skerðingunni.