Morgunblaðið - 05.04.2002, Blaðsíða 25

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 2002 25
Annar yfirmaður úr röðum talib-
ana, sem Alemi mundi eftir, vildi
fremja sjálfsmorð en gat það ekki
vegna strangra reglna Íslams. „Í
hvert einasta sinn sem hann hélt til
orrustu – og þetta var mikill hers-
höfðingi – vonaði hann að einhver
myndi skjóta hann. Nei, ég held að
talibanana hafi ekki vantað meira af
vopnum. Þá vantaði Prozac,“ sagði
Alemi og skírskotaði til geðjöfnunar-
lyfsins vinsæla.
Þegar harðlínusinnaðir taliban-
arnir réðust inn í borgina fyrir þrem-
ur og hálfu ári var Alemi í þeirri að-
stöðu að þurfa að sjá um
geðheilsugæslu fyrir fólk sem var
gefið fyrir stríð og miðaldalegar refs-
ingar; fólk sem næstum alls staðar
annars staðar myndi teljast stofn-
anamatur.
Talibanarnir eru ekki lengur sjúk-
lingar hjá honum, en það er ennþá
nóg að gera. Meira en nóg. Á hverj-
um degi eru fimmtíu manns á bið-
stofunni, börn sem fengið hafa áfall
vegna sprengjugnýs, hermenn sem
voru pyntaðir, geðklofa verslunar-
menn, svefnlausir bændur með
áhyggjur af þurrki, svefnlausar
stúlkur með áhyggjur af hjónabandi.
Þrátt fyrir að Alemi sé bjartsýnn
er geðheilsugæslu mjög áfátt í Afg-
anistan. Íbúatalan í landinu er um 25
milljónir, en geðlæknar eru ekki
nema eitthvað á annan tuginn. Eina
geðsjúkrahúsið í landinu er í Kabúl,
með 50 rúm, og er oftar en ekki lok-
að. Í Mazar-e-Sharif hefur Alemi að-
stöðu úti í horni í sjúkrahúsinu og á
einkarekinni stofu sem er á hæðinni
fyrir ofan grænmetisverslun.
Í Afganistan eru engir starfandi
sálfræðingar eða félagsráðgjafar.
Flestar hjálparstofnanir eru enn að
sinna neyðaraðstoð, einbeita sér að
fyrstu hjálp, bólusetningu barna og
matvælaaðstoð. „Við gefum fólkinu
fyrst að borða,“ sagði dr. Abdul
Wahid Wahidi, starfsmaður Alþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar
(WHO) í Mazar-e-Sharif. „Svo hug-
um við að því hvort það sé hamingju-
samt.“
Eins og að gleypa lítinn guð
Um daginn lenti nútímanum og
gömlum hefðum saman á skrifstofu
Alemis. Í einu horninu stóð borð með
verðlistum yfir nútíma geðlyf – Zol-
oft, Paxil, Lithonate, Prozac – eða,
nánar tiltekið, samsvarandi sam-
heitalyf, framleidd í Íran, sem fáan-
leg eru í Afganistan. Í öðru horni lá
25 ára kona sem var sannfærð um að
tengdafólk sitt hefði magnað á sig
sendingu.
„Allt í einu hef ég engan áhuga á
lífinu,“ sagði konan. „Ég er meira að
segja hætt að þvo fötin af manninum
mínum.“ Móðir hennar hafði farið
með hana að hitta klerk. „Ættum við
að fórna annarri geit?“ spurði konan.
„Nei, nei,“ sagði Alemi. „Allah hefur
gefið þessum pillum mikla krafta.
Þetta er eins og að gleypa lítinn guð.“
Þegar þær voru farnar sagði hann:
„Það treystir yfirleitt lækninum.“
Á dögum talibananna gætti Alemi
þess að tala um marga kvilla sem
„taugaálag“, fremur en sem geðræna
eða tilfinningalega kvilla. „Þetta
voru stríðsmenn,“ sagði hann. „Það
mátti ekki segja að þeir væru geggj-
aðir.“
Alemi ólst upp í borginni Jalalabad
í norðausturhluta Afganistans og
þess vegna er hann eini geðlæknir-
inn í norðurhluta landsins sem talar
Pastú, tungumál flestra talibananna.
Því varð hann geðlæknir þeirra eftir
að þeir hertóku Mazar-e-Sharif í
ágúst 1998. Talibanar notuðu borg-
ina sem bækistöð fyrir aðgerðir sínar
í norðurhlutanum og Alemi telst til
að hann hafi meðhöndlað um eitt
þúsund hermenn og hershöfðingja úr
röðum talibana.
„Ef þeir grétu, þá grét ég stund-
um, og þegar þeir voru daprir, þá var
ég dapur,“ sagði hann. „Einu sinni
sagði hermaður við mig: Þetta er al-
mennilegt. Loksins hitti ég lækni
sem þjáist af því sama og ég.“
Sjúkdómsgreining Alemis á talib-
önunum er einföld: Þeir þjáðust af
stríði. Flestir vildu komast heim til
fjölskyldna sinna, fyrir utan nokkra
foringja sem voru í rauninni alvar-
lega veikir. Kvöld eitt, nokkrum vik-
um áður en Mazar-e-Sharif féll í
hendur andstæðinga talibana í nóv-
ember sl., var Alemi sóttur á skrif-
stofu sína til að vitja Aktars Omanis,
æðsta manns talibana í borginni og
trúnaðarvinar Mohammeds Omars,
andlegs leiðtoga talibanahreyfingar-
innar.
„Foringinn heyrði raddir,“ sagði
Alemi. „Hann var geðklofi.“ Alemi
skrifaði lyfseðil upp á haloperidol,
geðlyf sem foringinn gat orðið sér úti
um, og svo fór Alemi. „Ég meðhöndl-
aði alla sem voru veikir. En ég var
ekki hlutlaus. Þessir menn leiddu
miklar þjáningar yfir landið.“
Mánaðartekjur Alemis eru um
þrjú þúsund krónur. „Mig myndi
virkilega langa til að sjá heiminn og
eignast fallega hluti,“ sagði hann.
„En Allah kom mér fyrir hérna í Afg-
anistan til að vinna. Og ég er ánægð-
ur.“ Svo fór hann að hlæja. „En
kannski er ég bara að – hvernig segir
maður það á þinni tungu? – rétt-
læta.“
Los Angeles Times/Jeffrey Gettleman
Geðlæknirinn Nader Alemi skrifar út lyfseðil fyrir afganska konu.
„Það mátti ekki
segja að þeir
væru geggjaðir“
Íbúar Afganistans eru um 25
milljónir en geðlæknar ekki
nema á annan tuginn
Mazar-e-Sharif í Afganistan. Los Angeles Times.
ÞEIR gengu um með svarta vefjarhetti, þeir óku stórum pallbílum, þeir litu
út fyrir að vera miklir menn. En inn við beinið voru talibanarnir í rauninni
heldur daprir drengir. Eða það segir að minnsta kosti geðlæknirinn þeirra.
„Ég man eftir einum yfirmanni í liði talibana, sem sagði mér að hann hefði
ekki litið bjartan dag allt sitt líf,“ sagði dr. Nader Alemi, stjórnandi geðdeild-
ar sjúkrahússins í Mazar-e-Sharif í Norður-Afganistan.
’ Þá vantaði ekki vopn. Þá
vantaði Prozac ‘
T FYRIR HANN
NÝI ILMURINN FRÁ
TOMMY HILFIGER
Kynnum nýja ilminn T fyrir hann frá Tommy Hilfiger í Hagkaupi
Kringlunni í dag, föstudag, og á morgun, laugardag.
Kringlunni, sími 568 9300.
Allt í grænu!
ÍS
LE
NS
KA
A
UG
LÝ
SI
NG
AS
TO
FA
N
EH
F/
SI
A.
IS
IK
E
17
27
4
04
.
20
02
IKEA er opið:
Virka daga kl. 10-18.30
Laugardaga kl. 10-17
Sunnudaga kl. 12-17
LEGATO
bastkarfa 48 cm
1.990 kr.
Býður
einhver betur?