Morgunblaðið - 05.04.2002, Síða 27

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 2002 27
Laugavegi 54,
sími 552 5201
Vor í Flash
Peysur áður 3.990
nú 2.490
Skyrtur áður 3.490
nú 2.790
Buxur 20% afsláttur
15%
afs
látt
ur
af ö
llum
vör
um
á lö
ngu
m l
aug
ard
egi
• Þýsk jakkaföt frá 16.900
• Stakir jakkar og buxur
• Sumarblússur og bolir
• Bosweel smóking og
kjólskyrtur
Ullarpeysur - tilboð 1.490
GÆÐAVARA Á
GÓÐU VERÐI
Laugavegi 34,
sími 551 4301
NÝJAR SENDINGAR
Ný sending frá
Villtar &
vandlátar
Laugavegi 46, sími 561 4465
Opið laugardag kl. 11-17
Opið kl. 10-17Langur laugardagur
FRÍTT
í alla miða- og stöðumæla
eftir kl. 13.00 á löngum laugardegi
ÞAÐ telst í meira lagi óvenjuleg
sýning sem sett hefur verið upp í að-
alsölum Hafnarborgar, engin al-
menn listsýning á ferð. En hér kem-
ur þó hönnun að sögu, fyrir sumt
ekki í venjubundnum og viðteknum
skilningi, hugtakið afar margþætt og
víðfeðmt.
Um að ræða hveitiflutninga á segl-
skútum frá Mariehamn í Álandseyj-
um til Ástralíu, en siglingaleiðir þarf
jafnt að hanna sem skipin sjálf og allt
smátt og stórt innanborðs. Borgin
liggur á nesi, sem er frábær höfn frá
náttúrunnar hendi, þar lágu segl-
skipin á veturna á þeim tíma sem
bændurnir sigldu með fisk, salt og
timbur til Stokkhólms og annarra
nálægra borga umhverfis Eystra-
salt. Skip smíðuð í næstum hverju
þorpi og margir áttu hlut í skipi eða
skipum. Hérumbil 200 seglskip voru
á eyjunum í lok 19. aldar, en flest ein-
ungis í siglingum frá því í apríl og
fram í nóvember. Þess á milli lágu
skipin í vari þar til fór að vora og
menn tóku að gera þau sjóklár. Þá
þurfti í mörg horn að líta, úthaldið
gat orðið langt og strangt. Hér tók
kvenþjóðin einnig til hendinni, nú
þurft að baka brauð og þurrka,
strokka smjör og salta, slátra og
salta kjöt í tunnur, velja væn og þol-
góð jarðepli.
Í upphafi fjórða áratugarins varð
Mariehamn heimahöfn síðasta stóra
seglskipaflota í heiminum og þangað
komu skipin eftir að hveitifarmi
þeirra hafði verið skipað upp í Eng-
landi. Biðu þess að leggja út í næstu
siglingu yfir á suðurhvel jarðar, alla
bárufalda til Ástralíu. Mun hafa ver-
ið mikilfengleg lifun að sjá 12–15
gríðarstór seglskip, aðallega fjórsig-
lubarka með sex rásegl á hverri
siglu, samtímis í höfninni, en þeir
töldust ljómi og hápunkturinn í smíði
stórra seglskipa.
Eðlilegt að í Mariehamn sé að
finna mikið minjasafn um þennan
síðasta stóra seglskipaflota í heim-
inum. Þaðan kemur þessi sýning,
sem sett var upp í samvinnu við Sjó-
minjasafn Ástralíu, flakkað hefur um
heiminn og er Hafnarfjörður tíundi
viðkomustaðurinn.
Inn í þessa sögu ratar athafna-
samur og merkur útgerðarmaður,
Gustav Erikson að nafni (1872–
1947), með sjómannseðlið í æð. Fað-
irinn í senn skipstjóri og útgerðar-
maður, en móðirin sá um málefni út-
gerðarinnar meðan spúsinn var í
siglingum. Sonurinn sem tíu ára hóf
sjómannsferil sinn sem léttadrengur
jók myndarlega við athafnasemi föð-
urins og 1935 voru 17 hinna stóru
seglskipa á heimshöfunum í eigu
hans, en á þeim tíma voru ekki nema
7–8 önnur seglskip á siglingum.
Áland þekkt um allan heim af hinum
tignarlegu farkostum, sem sigldu
undir finnsku og álönsku flaggi. Er-
ikson var vitur og klókur athafna-
maður, sem fann leið til að gera
hveitisiglingar ábatasamar í upphafi
aldarinnar þegar seglskipaútgerð
varð víðast að víkja fyrir gufuskipum
sem sigldu með farm sinn um Pan-
ama- og Súez-skurðina. Og hann
nýtti sér allar smugur, gat notfært
sér stöðu sína sem helsti seglskipa-
eigandi í heiminum. Þannig þurfti
hver og einn sem vildi komast í stýri-
manns- eða skipstjóranám að hafa í
að minnsta tveggja ára siglingartíma
á seglskipi, sumir þurftu jafnvel að
borga með sér. Einnig vildu lista-
menn og ýmsir furðufuglar upplifa
lífið um borð á seglskipi áður en tími
barkanna væri allur. Erikson var
farsæll útgerðarmaður sem fór vel
að áhöfnum skipa sinna og missti
aldrei neitt þeirra á hafi úti, en í
seinni heimsstyrjöldinni voru tvö
þeirra skotin í kaf og eitt rakst á
tundurdufl og fórst í Norðursjó,
fyrsta finnska skipið sem sökkt var í
stríðinu. Þá var lagt hald á tvö þeirra
og sigldu þau undir öðrum fánum
það sem af lifði styrjaldar. Þá var í
upphafi fyrri heimsstyrjaldarinnar
slökkt á vitum við allar strandlengj-
ur, sem leiddi til þess að fjórsiglu-
barkurinn Áland rakst á sker við
Nýju-Kaledóníu og liðaðist í sundur.
Þótt undarlega megi virðast er
ekki ýkja langt síðan fjórsiglubarkar
sigldu þöndum seglum þessa leið,
hinir síðustu voru Pamir og Passat,
sem lestaðir voru í Port Victoria 28.
maí og 2. júní 1949, og var hinn fyr-
nefndi síðasta vöruflutningaskipið til
þess að fara fyrir Hornhöfða, gerðist
sá sögulegi atburður 11. júlí. Báðir
barkarnir í eigu Erikson-útgerðar-
félagsins sem Edgar sonur hans
hafði tekið við og færði með góðum
árangri til nútímatækni með kæli-
flutninga sem sérgrein.
Að sigla þessa leið í ýmsum sjó til
miðbaugs, þar sem við tók ládeyða,
sunnar fellibyljir eða leifar þeirra,
gat bæði verið ævintýri sem mikil
raun. Fárviðri gátu skollið á og fyrir
kom að seglskip hurfu með manni og
mús. Erfiðasta verkið á leiðinni til
Ástralíu var kjölfestan, að losa skipið
við hana í Spencerflóa. Þurfti þá að
moka 1.300–2.000 tonnum upp í
stórum spilum, engin loftræsting í
lestunum, hitinn óbærilegur og rykið
þétt. Gat tekið margar vikur að losna
við kjölfestuna, en fáein skip höfðu
botntanka með vatni sem sjómenn-
irnir kunnu skiljanlega meira en vel
að meta.
Þótti gott ef siglingin tók minna en
100 daga, hraðametið 83 sólarhring-
ar, en lengsta útivist 163 dagar.
Fylgdust Englendingar grannt með
hveitiflutningum
seglskipanna og dag-
blöðin héldu áhugan-
um vakandi með því
að birta fréttir af
skipakomunum, jafn-
framt hvert þeirra
hafi náð bestum tíma
á heimferðinni. Oft
var veðjað hvaða skip
næði bestum tíma á
árinu og 1928 hét
málningarverksmiðja
nokkur þeim barki
glæsilegum silfurbik-
ar sem fljótastur yrði.
Sigurvegarinn; Her-
zogin Cecilia, frá út-
gerðarfélagi Gustavs
Eriksons...
Þetta er einungis lítill hluti mjög
svo forvitnilegra upplýsinga sem
frammi liggja, og á tölvuskjá geta
áhugasamir fylgst með leið bark-
anna í átta hlutum. Tölvuefnið fimm
klukkustunda ferli ef áhugaömum
hugnast að sporðrenna því öllu, Lit-
skyggnum varpað á risastóran skjá á
endavegg og fylgir þeim tilheyrandi
hljóð af stormi og öldunið. „Knörrinn
hikar, veltir súðavöngum, / votan
réttir háls af öldulaugum; / blístrar
pípuvörum, lotulöngum, / ljósum
bregður, deplar stíruaugum; /blakr-
ar voð að rá, sem ermi að armi,/ and-
ar djúpt um háfa, lyftir barmi/ spyrn-
ir hæli hart í lagargöngum.“ (E.B.)
Þetta er sýning sem virkar fljót-
skoðuð í upphafi en reynist svo luma
á einhverju nýju í hverju skrefi sem
gesturinn tekur og heldur áhuga-
sömum skoðendum langa stund við
efnið. Ekki á hverjum degi sem Ís-
lendingum gefst tækifæri til að svífa
seglum þöndum í hveitisiglingu um
hálfan hnöttinn, annars vegar um
Góðrarvonarhöfða en hins vegar
Hornhöfða, veðravítið mikla.
Sjálfur þakka ég með virktum fyr-
ir mig.
Hveitileiðin
LIST OG HÖNNUN
Hafnarborg
Opið alla daga frá 11–17. Lokað þriðju-
daga. Til 8. apríl. Aðgangur 300 krónur.
SVIFIÐ SEGLUM ÞÖNDUM
SIGLINGAR UM HORNHÖFÐA
Bragi Ásgeirsson
Síðustu fjórbarkarnir sem lestuðu hveiti í Port
Victoria, Spencerflóa, voru Pamír og Passat.
Pamír jafnframt síðasta vöruflutningaskipið
sem sigldi um Hornhöfða, gerðist 11. júlí 1949.