Morgunblaðið - 16.04.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
M
ér hefur oft fund-
izt minnið vera
skrýtin skepna.
Stundum, þegar
ég ætla að sækja í
það þýðingarmikla hluti, stendur
allt fast og ég á gati. Öðrum stund-
um hendir það óforvarendis í mig
hlutum, sem eru hreinn hégómi og
ég hef ekkert með að gera. Þetta
eru vandræðalegar uppákomur;
einkum þær fyrrnefndu. Svo á
minnið það til, að auka á gremju
mína með því að þóknast mér,
þegar því hentar, og láta lausar
þessar þýðingarmiklu upplýsingar
þegar ég hef enga þörf fyrir þær
lengur.
Sumir
menn eru
sagðir vera
með lím-
heila, sem
þýðir, að
þeir muna
allt, sem fyrir augu þeirra og eyru
ber. Aðrir eru slík gatasigti, að
þeir muna hreint ekki neitt.
Til eru ýmsar aðferðir til að
hressa upp á minni manna. Nám-
skeið eru haldin og menn koma
þar út nýir og betri minnismenn
með allt á hreinu. Ég man eftir
kunningja mínum, sem sótti slíkt
námskeið og var í sjöunda himni
yfir árangrinum. En hann gat
ómögulega munað, hvað sá hét,
sem fyrir námskeiðinu stóð!
Oft hef ég rekið mig á það í sam-
tölum við systkini mín, að minni
okkar er ekki samt. Um sumt fer
ekkert á milli mála og okkur ber
vel saman, alla vega í aðalatriðum.
En um annað er allt út og suður.
Okkur greinir á um flest máls-
atvik. Það mætti ætla, að við vær-
um alin upp í sitt hverri fjölskyld-
unni og á sitt hverjum staðnum.
Um daginn sat ég á kaffihúsi
með öðrum systkinum, sem voru
að rifja upp lífshlaup látinnar syst-
ur sinnar. Eitt af því, sem kom
upp var fráfall ákveðins manns.
Ein systirin sagðist muna svo vel,
hvernig andlát hans bar að hönd-
um. Hann hefði fengið hjartaslag
á kóræfingu, hnigið niður í miðju
lagi og látizt samstundis. Daginn
eftir hitti ég systurson þessa fólks,
en hann hafði ekki getað komið því
við að sitja með okkur á kaffihús-
inu. Ég fór að segja honum af
samræðunum og þar með, hvernig
frænka hans myndi eftir fráfalli
mannsins. En hann hristi bara
höfuðið og sagði frásögn hennar
alranga. Sjálfur hefði hann verið
viðstadddur á heimili mannsins
þetta kvöld. Hann hafði fengið
sting fyrir brjóstið, neitaði að leita
læknis, en lagði sig. Síðar um
kvöldið kvartaði hann yfir því að
hendurnar á sér væru orðnar
kaldar og tók þá viðmælandi minn
af skarið og hringdi eftir sjúkrabíl.
Maðurinn var fluttur í sjúkrahús,
þar sem hann lézt um nóttina.
Í starfi mínu sem blaðamaður
hef ég líka oft rekið mig á það,
hversu minni manna getur verið
gloppótt, en umfram allt sértækt
og á valdi tilfinninga og tíma.
Einu sinni talaði ég við mann,
sem hafði lent í lífsháska fyrr um
daginn. Hann lýsti fyrir mér at-
burðarásinni og það var magn-
þrungin frásögn. Tuttugu árum
síðar hittumst við fyrir tilviljun og
tókum tal saman. Meðal annars
rifjuðum við upp atburðarás dags-
ins fyrir tuttugu árum. Þegar ég
kom niður á blað aftur, fletti ég
upp á fréttinni og þá kom í ljós, að
ýmislegt var öðru vísi í munni
mannsins nú, en þegar atburð-
urinn átti sér stað. Margt hafði
skolast til í minni hans á þessum
tuttugu árum. Aðalatriðin voru að
vísu meira eða minna óbreytt, en
eitt og annað smálegt var öðru
vísi, sumt var horfið og einstaka
ný atriði voru komin til sögunnar.
Sjálfum hefur mér stundum
flogið í hug að skrifa dagbók,
þannig að ég hefði það alltaf á
hreinu fyrir sjálfan mig að
minnsta kosti, hvernig hlutirnir
gengu fyrir sig. Svo eru oft býsna
skrýtnar og skemmtilegar sögur á
bak við fréttir og frásagnir, sem
birtast í blaðinu, og hugsanlega
mætti klæða þær í áhugaverðan
búning, þótt trúnaðar við menn sé
áfram gætt.
En við nánari umhugsun hef ég
aldrei haft nennu til þess að gera
þetta og nú er það um seinan, því
ég er búinn að gleyma svo mörgu.
Það er nefnilega með mig eins
og viðmælanda minn, sem lenti í
lífsháskanum; ég man eitt og ann-
að gjörla, gleymi sumu, á meðan
annað skolast til og tekur á sig
breytta mynd.
En þegar ég lít til baka, þá man
ég útlínurnar og það eru þær, sem
máli skipta, þegar til kastanna
kemur. Tíminn tínir smáatriðin
burtu, en leyfir okkur að halda að-
alatriðunum, ef við viljum við þau
kannast.
Ég átti því láni að fagna að
kynnast manni, sem var fæddur
fyrir 1900 og varð rösklega 100
ára. Hann hélt andlegu atgervi
sínu til loka. Það vakti athygli
mína, hvernig hann lagði samtím-
ann á minnið síðustu árin. Hann
átti það til að hirða lítt um nafn
forsætisráðherrans, þótt hann
gæti litið yfir stjórnmálavettvang-
inn undanskotslaust. Hann mundi
allt í stærri einingum í tíma og
rúmi en ég, sem var óskaplega
upptekinn af daglegu amstri þjóð-
arbúsins. Meðan ég lifði að þessu
leytinu frá degi til dags, kippti
hann sér aftur á móti lítt upp við
daglega storma í lífsins vatnsglasi;
hvað þá hann væri að leggja á
minnið smáatriði, sem að hans
dómi voru í eðli sínu þýðingarlaus.
Ég vissi alltaf hvað forsætisráð-
herrann hét, en hann hafði séð þá
svo marga koma og fara, að hann
lagði nöfn ekki á minnið, heldur
horfði á útlínur þróunarinnar.
Engu að síður var hann vel við-
ræðuhæfur um gang þjóðmála og
gildi hans fyrir landsins gagn og
nauðsynjar.
Og ég ætla ekki að líkja því
saman, hvað yfirsýn hans var
gleggri á hlutina en nærsýni mín.
En nú er svo komið fyrir mér,
að ég man ekki hvað ég ætlaði með
þetta viðhorf. Sem kemur svo sem
út á eitt, því þú manst áreiðanlega
ekki það, sem þú varst að lesa.
Eins og
gerzt hefði
í gær
Hér minnir mig að sé fjallað um minni
manna, sem er ákaflega upp og ofan,
sérstakt og sérviturt. Sumir muna allt
meðan aðrir geta ekki munað neitt.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
Á ÞESSU ári er Nor-
ræna félagið á Íslandi
80 ára. Fyrstu norrænu
félögin voru stofnuð ár-
ið 1919 í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð, en
Norræna félagið á Ís-
landi var stofnað 29.
september árið 1922.
Norrænu félögin voru
stofnuð á hættu- og
ófriðartímum til að
frændþjóðirnar gætu
stutt hver aðra. Þau eru
vináttu- og kynningar-
félög sem hafa átt og
eiga enn gríðarlega
mikilvægu hlutverki að
gegna. Í starfsemi nor-
rænu félaganna hafa réttindi borgar-
anna á Norðurlöndum og möguleikar
þeirra á að sækja vinaþjóðir heim ver-
ið efst á lista sem baráttumál í áttatíu
ár. Mikið starf hefur verið unnið af
sjálfboðaliðum en hið opinbera hefur
einnig lagt fram drjúgan skerf, eink-
um með löggjöf og framkvæmdum
sem bætt hafa hag borgaranna.
Með stofnun Norðurlandaráðs og
Norrænu ráðherranefndarinnar voru
stigin stór skref í norrænu samstarfi,
en norrænu félögin eru mikilvægir
samstarfsaðilar og framkvæmdaaðil-
ar nú sem fyrr, enda með öflugt net
félagsmanna á bak við sig, á Íslandi
rúmlega 1% þjóðarinnar.
Norrænu félögin sjá um fram-
kvæmd ýmissa verkefna, flest á veg-
um Norrænu ráðherranefndarinnar.
Má þar nefna Nordjobb, atvinnumiðl-
un fyrir ungt fólk, sem hefur verið af-
ar farsælt verkefni í rúm 15 ár, Nor-
dpraktik, starfskynningu fyrir ungt
fólk frá Eystrasaltsríkjum og skóla-
samstarfsverkefni s.s. Nordplus-mini
og Vest-Norden. Nýjasta verkefnið
hóf göngu sína 10. maí í fyrra og hefur
nú þegar sannað rækilega gildi sitt.
Það er upplýsingaþjónustan Halló
Norðurlönd sem rekin er af Norrænu
ráðherranefndinni, en framkvæmd
hennar er í höndum norrænu félag-
anna. Upplýsinga- og þjónustufulltrúi
hjá Halló Norðurlönd á
Íslandi er Esther Sig-
urðardóttur.
Aðalmarkmið Halló
Norðurlanda er að leið-
beina þeim sem flytja
milli Norðurlandanna í
samskiptum við stjórn-
völd og auðvelda fólki
að fá réttar upplýsingar
um réttindi sín og
skyldur þegar það flyt-
ur, ferðast eða menntar
sig í öðru landi en
heimalandinu. Þjónust-
an reynir þannig að
veita almennar upplýs-
ingar um nauðsynlegan
undirbúning svo að
réttindi haldist við flutning.
Reynslan hefur sýnt að þrátt fyrir
víðtæka samninga milli Norðurlanda-
þjóðanna, til að auðvelda flutninga
fólks til lengri eða skemmri tíma milli
landanna, getur komið upp margvís-
legur, ófyrirséður vandi. Slíkur vandi
getur m.a. tengst sjúkratryggingum,
eftirlaunum, skatti, tolli, rétti til
námslána, húsaleigubótum, barna-
gæslu, fæðingarstyrk og svona mætti
lengi telja.
Starfsmenn í hverju landi veita al-
mennar upplýsingar og leiðbeiningar.
Upplýsingarnar geta snúist um það
hvert beri að leita þegar flutt er til
annars Norðurlands – eins og til
vinnumiðlana, tryggingayfirvalda,
skattayfirvalda o.fl. Einnig er reynt
að aðstoða þá einstaklinga sem vegna
flutnings eða náms í öðru Norður-
landi eiga erfitt með að fá upplýsingar
um réttindi sín og skyldur, eða fá við-
eigandi aðstoð frá yfirvöldum í því
landi eða í heimalandinu.
Allar fyrirspurnir eru skráðar í
sérstakan gagnabanka sem skrifstofa
Norrænu ráðherranefndarinnar í
Kaupmannahöfn starfrækir. Gagna-
bankinn er eingöngu til afnota fyrir
starfsmenn þjónustunnar og inni-
heldur engar persónuupplýsingar.
Hann er þó afar mikilvægur fyrir
starfsmennina í viðleitni þeirra við að
finna rétt svar við þeim fyrirpurnum
sem gerðar eru hverju sinni.
Reynt er að svara fyrirspurnum
eins fljótt og unnt er, en lengd svar-
tímans byggist þó fyrst og fremst á
því hve langan tíma það tekur fyrir
starfsmenn þjónustunnar að fá fram
réttar upplýsingar frá þar til bærum
yfirvöldum.
Mánudaginn 15. apríl nk. verður
kynnt opinberlega skýrsla sem unnin
hefur verið úr þeim upplýsingum sem
fengist hafa frá verkefninu Halló
Norðurlönd. Fulltrúar allra aðildar-
landanna hafa átt sæti í þessari nefnd,
einnig fulltrúi Sambands norrænu fé-
laganna, en hann hefur notið stjórnar
Ole Norrback. Er óskandi að tekið
verði fljótt og vel á þeim málum sem
þarfnast úrbóta þannig að almennir
borgarar á Norðurlöndum missi ekki
þá miklu tiltrú og traust sem byggst
hefur upp á löngum tíma, jafnvel á 80
ára langri sögu vináttu, hjálpsemi og
öryggis sem norrænu félögin hafa
haft að leiðarljósi í öllu sínu starfi.
Framkvæmd Halló Norðurlanda
er eins og áður sagði í höndum Nor-
ræna félagsins. Hægt er að senda inn
skriflegar fyrirspurnir annaðhvort á
heimasíðunni www.norden.org/hallo-
norden eða hallo@norden.is eða
hringja í síma 511 1808.
Barátta fyrir réttindum
norrænna borgara
Sigurlín
Sveinbjarnardóttir
Norðurlönd
Aðalmarkmið Halló
Norðurlanda, segir
Sigurlín
Sveinbjarnardóttir,
er að leiðbeina
þeim sem flytja milli
Norðurlandanna.
Höfundur er formaður Norræna
félagsins á Íslandi.
Í GREIN sem birtist
í Morgunblaðinu sl.
laugardag og ber yfir-
skriftina „Bara Ísraels-
mönnum að kenna?“
snuprar Óli Tynes
fréttamaður biskupinn
yfir Íslandi fyrir að
draga taum Palestínu-
manna á blóðvellinum
þar ytra.
Biskup er fullfær um
að svara fyrir sig sjálfur
en ég vil víkja nokkrum
orðum að orsökum
átakanna fyrst Óli setur
þær í brennidepil með
fyrirsögn greinar sinn-
ar. Nauðsynlegt er gera
sér grein fyrir orsökunum til þess að
átta sig á því af hverju átökin standa.
Þá sést, svo ekki verður um villst,
hverjum hvað er að kenna. Hvernig
svo barist er er allt önnur saga þótt
ekki sé hún heldur fögur og enginn
mæli aðferðunum bót.
Orsakirnar eru þær að gyðingar,
fyrst sem einstaklingar, samtök og
hryðjuverkamenn, en síðar í nafni
Ísraelsríkis, sölsuðu undir sig ættjörð
Palestínumanna og hröktu þá í út-
legð. Og þeir halda áfram að hrifsa af
þeim land og stela af þeim nauðþurft-
um, s.s. vatni.
Allt sem Palestínumenn hafa gert
er afleiðing þessarar svívirðu og veik-
burða tilraun til að ná fram rétti sín-
um. Aðgerðir Ísraelsmanna hafa hins
vegar leynt og ljóst miðast að því að
halda fengnum hlut og
auka við hann, hvað sem
það kostar. Þetta eru
orsakirnar. Allt annað
eru afleiðingar.
Palestínumenn verða
ekki sakaðir um að hafa
ekki reynt að fara
samningaleiðina til að
rétta hlut sinn. Um það
vitnar áratugalöng bar-
átta þeirra eftir dipló-
matískum leiðum. Um
það vitna fjölmargar
ályktanir alþjóðasam-
félagins, þar á meðal á
vettvangi Sameinuðu
þjóðanna. Staðreyndin
er hins vegar sú að lýð-
ræðisríkið Ísrael hunsar vilja alþjóða-
samfélagsins þegar því svo sýnist.
Sú staðhæfing að Arafat hafi hafn-
að aðgengilegum friðartillögum Bar-
aks í samningaviðræðunum í Camp
David er ættuð út eldhúsi áróðurs-
meistara Ísraelsmanna og einfaldlega
röng, enda kölluð Stóralygi af þeim
sem gerst til þekkja í alþjóðasam-
félaginu. Um þetta hafa vitnað fjöl-
margir sem viðstaddir voru, þar á
meðal sumir öflugustu stuðnings-
menn Ísraela í bandarísku utanríkis-
þjónustunni. Rétt er hins vegar að
Barak heyktist á síðustu stundu á því
að semja um frið í viðræðunum í Taba
nokkru síðar, en þá var mjög stutt í
land. Friðarfulltrúi Evrópusam-
bandsins í Mið-Austurlöndum,
spænski diplómatinn Moratinus, hef-
ur skrifað langa og ítarlega skýrslu
um hvað gerðist þar. Óli Tynes, sá
reyndi fréttahaukur, ætti að kynna
sér efni þeirrar skýrslu áður en hann
staðhæfir að Arafat vilji ekki frið og
hafi hleypt þessu síðasta stríði af stað.
Um sannleiksást Bush forseta vil
ég segja þetta: Hann veit mætavel að
báðir aðilar hagræða eigin málstað
eins og þeir mest mega. Að halda öðru
fram er barnaskapur. Og ef hann tal-
aði ekki við aðra en sannsögula yrði
trúlega fámennt við kvöldverðarborð-
ið. En af hverju er það kallað smygl
þegar Palestínumenn verða sér úti
um vopn, en viðskipti þegar Ísr-
aelsmenn gera það?
Ísraelsmenn geta ekki varið með
vopnavaldi það misrétti sem þeir hafa
beitt Palestínumenn og skapað mis-
réttinu hefð. Þeir hafa valdið palest-
ínsku þjóðinni ómældum þjáningum
sem seint munu fyrnast. Hitt er líka
þyngra en tárum taki að með því að
viðhalda skefjalausri kúgun á öðru
fólki grafa Ísraelar undan eigin tilvist
og reisn þegar til lengdar lætur,
hætta að greina rétt frá röngu, hrekja
frá sér sína bestu syni og dætur og
glata trúnaði annarra þjóða. Það eiga
gyðingar, hvar sem þeir búa, ekki
skilið.
Orsök og
afleiðing
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Palestína
Ísraelsmenn geta ekki
varið með vopnavaldi
það misrétti, segir
Guðbrandur Gíslason,
sem þeir hafa beitt
Palestínumenn.
Guðbrandur
Gíslason