Morgunblaðið - 28.05.2002, Blaðsíða 36

Kolefnisbinding með
landgræðslu og skóg-
rækt felst í því að um-
breyta koltvísýringi,
CO2, í lífræn efni sem
geymd eru í gróðri og
jarðvegi. Þessa leið er
heimilt að nota til að
mæta skuldbindingum
vegna Kyoto-bókunar-
innar, samhliða því að
draga úr losun þeirra
gastegunda sem valda
gróðurhúsaáhrifum.
Koltvísýringur er
þeirra veigamest. Við-
miðunargrunnurinn er
binding á svæðum sem hafa verið
klædd skógi eða öðrum gróðri eftir
1990.
Möguleikar til
kolefnisbindingar á Íslandi
Binding kolefnis fylgir sjálfkrafa
öllu landgræðslu- og skógræktar-
starfi. Við landgræðslu er unnið á
svæðum sem hafa lágt kolefnisinni-
hald í upphafi. Slík svæði geta því
tekið við miklu magni kolefnis áður
en jafnvægi kemst á milli bindingar
og losunar, sem tekur marga áratugi.
Stofnkostnaði má deila á mjög lang-
an tíma, og árlegur kostnaður því lít-
ill.
Aðstæður til kolefnisbindingar
með landgæðslu eru óvenju góðar
hér á landi. Það stafar m.a. af því að:
1. Um 96% skóglendis og um 50%
gróðurs hér á landi hafa eyðst frá
landnámi ásamt mikl-
um jarðvegi. Við það
hafa tapast lífræn efni
með kolefni sem jafn-
gildir um 1.600 milljón-
um tonna af CO2. Þessi
tala samsvarar því að
með kolefnisbindingu
sé unnt að mæta allri
losun gróðurhúsaloft-
tegunda frá Íslandi í
500 ár.
2. Íslenski eldfjalla-
jarðvegurinn getur
bundið í sér mikið af
kolefni og unnið er á ör-
foka5 landi þar sem úrkoma er næg
og uppgræðsluskilyrði góð, sem á sér
fáar hliðstæður í heiminum. Niður-
brot lífrænna efna er auk þess hægt.
Magn kolefnis sem binst með land-
græðslu er mjög breytilegt eftir að-
stæðum og aðferðum. Í skýrslu
Verkefnisstjórnar átaks í land-
græðslu og skógrækt 1997–2000,
Binding kolefnis í gróðri og jarðvegi
(2000), kemur fram að samkvæmt
þeim rannsóknum sem þá höfðu ver-
ið gerðar var bindingin á bilinu 2–4
tonn af CO2 á hektara á ári, en að
meðaltali 2,9 tonn/ha. Þetta er miklu
meira en þekkist í landgræðslu í
flestum öðrum löndum.
Ljóst er að þarfir lands og lofts-
lags fara mjög saman hér á landi.
Brýnt er að skila kolefninu aftur til
landsins, og bæta með því landkosti
fyrir núverandi og komandi kynslóð-
ir. Um leið geta Íslendingar lagt mik-
ið af mörkum í loftslagsvernd.
Hverjir græða landið?
Áhugi á landgræðslu er mikill og
almennur og margir þjóðfélagshópar
taka því þátt í því að græða landið.
Hið beina starf á vegum Land-
græðslunnar miðast mikið við að
stöðva jarðvegsrof, en samhliða er
unnið í samstarfi við fjölmarga aðila
að endurreisn landgæða. Þar má
nefna bændur, áhugafólk, land-
græðslufélög og sveitarfélög, sem
leggja jafnframt mikið af mörkum.
Bændur eru afkastamikill hópur í
landbótum. Landgræðslan vinnur
með um 600 bændum í verkefninu
Bændur græða landið, og þar af tóku
um 500 bændur þátt í uppgræðslu ar-
ið 2001. Framlag þeirra við umbreyt-
ingu koldíoxíðs í lífræn efni er mikið.
Mynd 1 sýnir hina miklu fjölgun
bænda í þessu verkefni frá því það
hófst árið 1990, en þátttaka landnot-
enda í gróðurvernd og landbótum er
mikilvægur mælikvarði á árangur í
landgræðslustarfi.
Sjá mynd 1.
Kolefnisbinding 1990–2000
Alþjóðleg krafa er gerð um gott
„bókhald“ vegna kolefnisbindingar.
Kyoto-bókunin veitir leiðsögn og
nefnd sérfræðinga á vegum loftslags-
sáttmálans – IPCC – setur leikregl-
ur.
Uppbygging gagnagrunns um
landgræðslustarfið er langt komin.
Honum er ætlað að halda utan um
upplýsingar um m.a. framkvæmdir,
stærðir, árangur starfsins og kolefn-
isbindingu. Rannsóknir á bindingu
eru komnar vel á veg og að þeim hafa
m.a. unnið Landgræðslan, Skógrækt
ríkisins, Rannóknastofnun landbún-
aðarins og Náttúrufræðistofnun Ís-
lands. Mikilvægt er að treysta enn
betur faglegan grunn mælinga á kol-
efnisbindingu.
Mynd 2 sýnir árlega bindingu kol-
díoxíðs á vegum Landgræðslunnar
og samstarfsaðila stofnunarinnar á
árunum 1990–2000. Þessar tölur geta
hins vegar átt eftir að breytast í ljósi
frekari rannsókna á bindingu og
mælinga á stærðum uppgræðslu-
svæða. Kolefnisbinding vegna breyt-
inga á landnotkun, s.s. beitarfriðun,
er heldur ekki talin með, en hún gæti
verið veruleg. Árið 2000 nam binding
með landgræðslu alls 91.700 tonnum
af CO2.
Sjá mynd 2.
Andrés Arnalds
Landgræðsla
Binding kolefnis
fylgir sjálfkrafa, segir
Andrés Arnalds, öllu
landgræðslu- og
skógræktarstarfi.
Höfundur er fagmálastjóri
Landgræðslu ríkisins.
Mynd 2.
Mynd 1.
Binding koldí-
oxíðs með land-
græðslu á árun-
um 1990–2000
Fjöldi virkra þátttakenda í samstarfsverkefninu Bændur
græða landið 1990 til 2001. Heildarfjöldi er meiri.
Árleg binding koldíoxíðs á landgræðslusvæðum
sem grædd hafa verið frá 1990.
UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 28. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á góðum bíl í Danmörku
Hringdu til AVIS í síma 591-4000
Pantaðu AVIS bílinn þinn áður en þú ferðast – Það borgar sig
Innifalið í verði er ótakmarkaður
akstur, trygging, vsk.
og flugvallargjald.
Flokkur A Opel Corsa kr. 3.500,- á dag
(miðað við lágmarksleigu 7 daga)
Flokkur A Opel Corsa kr. 4.700,- á dag
(miðað við lágmarksleigu 3 daga)
Einnig tilboð á öðrum tegundum bíla.
Ef þú ert með farseðil til Kaupmanna-
hafnar áttu möguleika á glaðningi.
www.avis.is
Við
reynum
betur
FYRIR tveimur árum kynntist ég
mjög hugrökkum talsmanni mann-
réttinda frá Mexíkó. Hún hét Digna
Ochoa y Plácido. Mér verður oft hugs-
að til orða sem hún lét falla í viðtali:
„Ég finn alltaf til reiði þegar ég
horfi upp á þjáningar annarra. Í mín-
um huga er reiðin orkulind, hún er
kraftur… Óréttlæti hvetur okkur til
dáða, fær okkur til að taka áhættu, því
við vitum að aðgerðaleysi af okkar
hálfu viðheldur stöðnun. Það er reið-
in, sem hefur fengið okkur til að kljást
við lögreglu og hermenn… Ég var
líka hrædd, ég skalf innra með mér,
en ef þú gengur ekki á hólm við þess-
ar aðstæður, hvers virði er líf þitt þá?“
Það setti að mér mikla hryggð og
hneykslun þegar ég frétti að Digno
Ochoa hefði verið myrt föstudaginn
19. október 2001. Hún var skotin til
bana á skrifstofu sinni í Mexíkóborg.
Morðingjar hennar skildu eftir hót-
unarbréf, þar sem starfssystkini
hennar voru vöruð við að þeirra biði
sams konar örlög ef þau héldu áfram
mannréttindastarfi sínu.
Digno Ochoa var í fararbroddi
mannréttindalögfræðinga og hafði
unnið til alþjóðaverðlauna fyrir störf
sín. Hún hafði oft fengið morðhótanir
vegna starfa sinna að
mannréttindamálum,
sem fengið höfðu mikla
umfjöllun. Mörg málin
tengdust ásökunum um
pyntingar á hendur
mexíkósku lögreglunni
og hernum. Opinber
rannsókn á dauða henn-
ar hefur enn ekki skilað
neinum niðurstöðum…
Margir talsmenn
mannréttinda búa við
sömu kjör og Digno
Ochoa. Þeir lifa í ótta,
ótta við að verða hand-
teknir að næturþeli og
látnir þola á ný það sem
þeir hafa þurft að þola áður, ótta við
að þeirra eigin börn afneiti þeim eftir
mánaðalangar fjarverur í varðhaldi,
og ótta við að verða jafnvel drepnir
vegna trúfestu sinnar við málstað
mannréttinda. Meira en 25 talsmenn
mannréttinda hafa verið myrtir í Kól-
ombíu á síðustu fimm árum.
Talsmenn mannréttinda eru allar
þær konur og menn um heim allan,
sem standa í fararbroddi baráttunnar
fyrir mannréttindum. Flest þetta fólk
er venjulegir einstaklingar, sem ekki
heyrist hátt í á opinber-
um vettvangi og ekki
baðar sig í sviðsljósinu.
Þetta fólk starfar í
dagsins önn og á frið-
samlegan hátt, oft við
mjög erfiðar og önd-
verðar kringumstæður,
að því að vernda og efla
grundvallarmannrétt-
indi hverrar mann-
eskju.
Til þessa hóps til-
heyra þeir, sem að for-
dæma morð er her-
menn, vopnaðir hópar
og dauðasveitir fremja;
þeir, sem að berjast
gegn refsileysi, og vona að sú stund
renni upp að morðingjar geti ekki
gengið óhultir um strætin; þetta er
fjölmiðlafólk, baráttumenn í stjórn-
málum, verkalýðsleiðtogar og margir
aðrir sem að ljá rödd sína til liðs þeim,
sem enga rödd hafa.
Þetta fólk þarf oft að gjalda hug-
rekki sitt dýru verði. Það á í hættu á
að verða fórnarlömb þeirra brota,
sem það berst svo gegn. Amnesty Int-
ernational fær reglulega fréttir um
talsmenn mannréttinda, sem missa
allt sitt, lifibrauð sitt og flest annað í
sínu lífi, vegna hollustu sinnar við
málstað mannréttinda.
Árið 1998, þegar ríki heimsins
fögnuðu 50 ára afmæli Mannréttinda-
yfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna,
stóð Amnesty International, ásamt
þremur öðrum óháðum mannrétt-
indasamtökum, fyrir mjög mikilvægri
heimsráðstefnu talsmanna mannrétt-
inda. 350 talsmenn mannréttinda
hvaðanæva úr heiminum komu þá
saman á táknrænum stað, í Palais de
Chaillot í París þar sem skrifað var
undir Mannréttindayfirlýsinguna á
sínum tíma.
Sumar stundir í lífi manns lifa um
aldur og ævi vegna þeirra tilfinninga,
sem við þá upplifum. Þannig er um
Parísarráðstefnuna í mínum huga.
Hugrekki allra, sem þarna voru, ang-
istarorðin, auðmýkingin og þjáning-
arnar, sem fólk hafði þolað, og ég
heyrði í frásögnum þeirra, snertu mig
djúpt. Að lokinni þriggja daga ráð-
stefnu gáfu þessir talsmenn út sína
eigin yfirlýsingu, Parísaryfirlýs-
inguna, sem að staðfesti enn á ný al-
gildi mannréttinda, og hvatti einstak-
linga til að gerast talsmenn með því
að stuðla að mannréttindum „í sínu
eigin lífi“, og bað ríkisstjórnir og aðra
um hjálp.
Ríkisstjórn Íslands lagði til París-
arráðstefnunnar með því að veita
styrk til að einn þessara talsmanna
mannréttinda gæti sótt ráðstefnuna.
Það var Khader Shkirat, forstöðu-
maður LAW, Palestínufélagsins til
verndar mannréttindum og umhverf-
inu, sem sérhæfir sig í málum er
varða eignartöku lands, niðurrif húsa
og umhverfið.
Um sama leyti gerðist það í New
York, hinn 9. desember 1998, að Alls-
herjarþing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti yfirlýsingu, eftir þrettán ára
erfiðar samningaviðræður, sem heitir
„Yfirlýsing um réttindi og skyldur
einstaklinga, hópa og samfélagsstofn-
ana til að efla og vernda alþjóðlega
viðurkennd mannréttindi og grund-
vallarfrelsi“. Þessi yfirlýsing er betur
þekkt sem Yfirlýsing Sameinuðu
þjóðanna um talsmenn mannréttinda.
Þessi yfirlýsing er mikilvæg fyrir
talsmenn mannréttinda. Þarna hafa
Sameinuðu þjóðirnar í fyrsta sinn við-
urkennt mikilvægi og réttmæti þess
starfs, sem talsmenn mannréttinda
vinna, og þörfina á að þeir njóti betri
verndar gegn ofbeldi. Yfirlýsingin
staðfestir að allir hafi rétt, bæði sem
einstaklingar og ásamt með öðrum, til
að stuðla að mannréttindum og
vernda mannréttindi á friðsamlegan
hátt, bæði í eigin landi og á alþjóða-
vettvangi. Hún greinir ennfremur í
megindráttum frá skyldum ríkja
gagnvart talsmönnum mannréttinda.
Í ágúst 2000 skipaði Kofi Annan
Hina Jilani frá Pakistan sérlegan
sendifulltrúa, sem hafi það hlutverk
að hrinda yfirlýsingunni í fram-
kvæmd. Hún er lögfræðingur og tals-
maður mannréttinda.
Enn skilur þó mikið á milli Yfirlýs-
ingarinnar sjálfrar um réttindi þess-
ara talsmanna og þeirrar verndar
sem þeir njóta heima fyrir, víðast
hvar. Þó að aðildarríki Sameinuðu
þjóðanna hafi ítrekað mikinn stuðn-
ing sinn við talsmenn mannréttinda
stunda mörg ríki það enn að fangelsa
þá, pynta og taka af lífi.
Amnesty International hefur um
margra ára skeið stutt talsmenn
mannréttinda og réttmætt starf
þeirra með ýmsum hætti. Samtökin
hafa haft frumkvæði að aðgerðum,
þrýst á stjórnvöld, staðið fyrir skyndi-
aðgerðum, verndað talsmenn mann-
réttinda með beinum hætti og stutt þá
fjárhagslega til að þeir geti flúið bráð-
ar hættur.
Talsmenn mannréttinda þurfa á
vernd að halda. Umkvörtunum þeirra
fjölgar og sögur þeirra verða fleiri.
En eins lengi og ríkisstjórnir heims
láta sér annt um ímynd sína á alþjóða-
vettvangi trúi ég að allur sá þrýst-
ingur, sem við getum beitt, skili ár-
angri og geri líf þeirra bærilegra.
„Gættu þín – þú talar of mikið“
Delphine Roch
Höfundur er lögfræðingur og
yfirmaður þeirrar deildar Amnesty
International í Frakklandi, sem fæst
við málefni talsmanna mannréttinda.
Mannréttindi
Amnesty International
hefur um margra ára
skeið, segir Delphine
Roch, stutt talsmenn
mannréttinda og rétt-
mætt starf þeirra með
ýmsum hætti.