Morgunblaðið - 28.05.2002, Blaðsíða 39

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. MAÍ 2002 39
Guðrún Lilja Gísladóttir fæddist á
Hellissandi á Snæfellsnesi hinn 23.
júlí 1909. Foreldrar hennar voru
Kristjánsína Bjarnadóttir og Gísli
Árnasons skútusjómaður. Systkini
Guðrúnar, sem nú eru öll látin, voru
Björn, Árni og Kristín.
Guðrún flutist með foreldrum sín-
um til Reykjavíkur fimm ára að
aldri.
Foreldrar hennar skildu. Þröngt
var búið hjá Kristjánsínu og börnum
hennar á ýmsum stöðum í Reykja-
vík, oft aðeins eitt herbergi og eld-
hús. Samt var pláss fyrir Guðrúnu
Gísladóttur eldri, móður Kristjáns-
ínu. Guðrún Lilja var í Landakots-
skólanum í nokkur ár. Síðan tók
vinnan við. Hún hjálpaði móður sinni
við þvotta í Þvottalaugunum, oft
þurfti að bera þvottinn vestan úr bæ.
Einnig var hún í fiskvinnu, breiddi
saltfisk og saltaði síld. Ung stúlka
komst hún í vist hjá sómahjónunum
Jóni Magnússyni, er bjó í Lindar-
brekku við Bræðraborgarstíg, og
konu hans, Ingibjörgu. Var hún hjá
þeim í nokkur ár, þar til hún gekk í
hjónaband. Hélst ætíð vinasamband
milli Guðrúnar og hjónanna í Lind-
arbrekku og barna þeirra. Guðrún
lærði matreiðslu og fleira er að gagni
mátti koma í vistinni hjá Ingibjörgu.
Árið 1933 gekk hún að eiga Ásgeir
Ragnar Þorsteinsson. Hann var sjó-
maður á ýmsum skipum. Þau hófu
búskap í vesturbænum, bjuggu á
ýmsum stöðum þar til þau gátu fest
kaup á nýrri íbúð við Kaplaskjólsveg
3. Bróðir Guðrúnar, Björn og kona
hans Laufey bjuggu á efri hæðinni.
Stríð var hafið úti í heimi, en íslensk-
ir sjómenn lögðu sig í hættu við að
flytja fisk til Bretlands á þessum ár-
um. Ragnar var einn þeirra. Börnin
voru orðin þrjú, Reynir, Þorsteinn
og Valdís. 1943 ákvað Ragnar að
hætta sjómennsku og hefja búskap.
Þótti mörgum það vera djörf ákvörð-
un. 1943 fluttu þau hjónin að Höfða-
brekku í Mýrdal. Höfðabrekkan er
landnámsjörð, stór og möguleikar til
ræktunar. Þaðan var víðsýnt, sást
langt út á hafið, má vera að það hafi
átt sinn þátt í því að kaupin voru
gerð. Jörðin hafði þá verið í leigu í
nokkur ár og húsakosti illa viðhaldið.
Það voru mikil viðbrigði fyrir Guð-
rúnu að fara úr nýju íbúðinni á
Kaplaskjólsveginum í nánast óupp-
hitað hús, rafmagn frá einkarafstöð
háð duttlungum veðurguðanna.
Kolaeldavél og hreinlætisaðstaða
nánast engin og var það með þeirra
fyrstu verkum að bæta úr hreinlæt-
isaðstöðu.
Börnunum fjölgaði, 1944 fæddist
Björk, 1945 Salome og Ína Sóley
1947.
Guðrún sá um sitt stóra heimili af
einstakri alúð, aldrei féll henni verk
úr hendi. Í blíðu sem stríðu stóð hún
við hlið föður okkar, við börnin henn-
ar munum hana sem sáttasemjar-
ann, mömmu sem gerði gott úr öllu.
Það þurfti að sauma flíkur á börn-
in, oft úr litlu efni, stundum voru not-
aðir hveitipokar, en úr þeim gerði
hún fallega kjóla, bryddaða með
ýmsum litum og af einstakri smekk-
vísi, hún mátaði og sneið, þar til að
hún var viss um að flíkin færi vel og
GUÐRÚN LILJA
GÍSLADÓTTIR
✝ Guðrún LiljaGísladóttir var
fædd á Hellissandi á
Snæfellsnesi 23. júlí
1909. Hún lést á líkn-
ardeild Landakots-
spítala 20. maí síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru Krist-
jánsína Bjarnadóttir
verkakona og Gísli
Árnason skútusjó-
maður. Systkini Guð-
rúnar voru Björn
Wernharð, Árni
Breiðfjörð og Krist-
ín. Þau eru nú öll lát-
in. Guðrún Lilja giftist Ásgeiri
Ragnari Þorsteinssyni, f. 5. sept-
ember 1908, d. 7. september 1998.
Útför Guðrúnar Lilju verður
gerð frá Grafarvogskirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
væri klæðileg. Prjónað-
ar voru peysur og sokk-
ar, stoppað í göt og flík-
ur bættar, allt listilega
gert. En það þurfti líka
að fæða allan mann-
skapinn, ekki bara
heimilisfólkið, einnig
sumarbörnin sem
sjaldan voru færri en
þrjú. Það var ekki lítið
sem þurfti af smurðu
brauði í kaffitímunum á
Höfðabrekku þegar
mannskapurinn kom
svangur inn úr hey-
skapnum, við gleymum
seint heimabakaða heilhveitibrauð-
inu, rúsínubollum, heitu rúgbrauði
sem bakað var í stórum stampi í
vatnsbaði, vínarbrauð og smjörkök-
ur, allt var fljótt að hverfa. Á sumr-
um dvöldust líka Kristjánsína og Re-
bekka tengdamóðir Guðrúnar í
nokkrar vikur. Þá var glatt á hjalla
og mikið kaffi drukkið. Hún mat þær
mikils, gömlu konurnar, þær gerðu
við fötin okkar og voru liðtækar með
hrífuna, það er gott að minnast
þeirra að snúa töðunni, hvítar svunt-
urnar flaxandi í golunni.
Börnin voru fermd og skírð, boðið
til veislu, og borð svignuðu undan
gómsætum mat og kökum, ættingjar
komu að sunnan, þá var gaman,
þröngt á þingi og krakkarnir sváfu í
hlöðunni.
Þar sem samgöngur voru erfiðar á
vetrum sökum ófærðar, var ekki
gerlegt að senda okkur í barnaskól-
ann í Vík. Var faðir okkar, skipstjór-
inn, fenginn til að kenna börnunum
„austan heiðar“ sem svo var kallað,
þ.e. af bæjunum fyrir austan Vík.
Það var því oft kátt á hjalla í „heima-
skólanum“ eins og við kölluðum
hann og alltaf var mamma til staðar
ef á þurfti að halda. Leituðum við þá
gjarnan aðstoðar hennar við heima-
námið þegar pabbi sat þungbúinn við
skriftir.
1962 hófu þau hjón byggingu á
nýju húsi á þeim stað er Höfða-
brekkubærinn stendur nú. Var það
mikið átak, en margra naut við, ekki
síst bræðranna Reynis og Þorsteins
svo og bræðra Ragnars sem komu og
lögðu hönd á plóg. Léttist þá bú-
skapurinn til muna fyrir mömmu
sem nú naut þess að hafa nóg raf-
magn og fyllstu þægindi sem því
fylgir. Hafði hún unun af að búa
þeim fallegt heimili og þar nutu sín
loksins fallegu húsgögnin sem pabbi
hafði keypt í útlöndum á siglingum
sínum.
Á þessum tíma teljum við að
mamma hafi notið sín best, stutt var
að fara til Víkur þar sem hún sótti
kvenfélagsfundi og auðveldara var
fyrir hana að hitta sínar góðu vin-
konur, enda félagslynd og glaðsinna.
Eftir að hún var flutt, kom hún ekki
svo til Víkur að ekki væri litið inn hjá
fyrrum nágrannakonum, þeim Þóru
frá Bólstað, Sigrúnu frá Fagradal og
fleirum.
Ömmubörnin sín Þóri og Lísu
hafði hún hjá sér um tíma á Höfða-
brekku, og nutu þau umhyggju
ömmu og afa eins og börn Reynis
sem bjuggu nærri.
1969 seldu þau jörðina og fengu í
skiptum íbúð í Hlégerði í Kópavogi.
Þótti mörgum sem það væru ójöfn
skipti og mikið starf lítils metið.
Ekki höfðu þau lengi verið í Kópa-
vogi þegar þau slitu samvistum árið
1971. Voru það þungbærir tímar fyr-
ir Guðrúnu, og reyndi á hennar ljúfu
lund sem ætíð hafði gert gott úr allri
misklíð, og ekki hallað orði á neinn
mann. Var nærri að þetta áfall rændi
hana sálarheill. En tíminn breiðir yf-
ir allt, Guðrún fór ráðskona vestur á
Ísafjörð og var þar um þriggja ára
skeið hjá heiðursmönnunum Ingvari
og Halla á Fossi í Engidal. Þar varð
hún fyrir því óláni að missa heyrn
vegna sjúkdóms. Reyndist erfitt að
bæta úr því með heyrnartæki, og var
heyrn hennar ætíð mjög skert upp
frá því. Fyrir um það bil fimm árum
hrakað sjón hennar einnig verulega,
þannig að hún átti erfitt með lestur
og að horfa á sjónvarp. Naut hún
þjónustu Blindravinafélagsins, það-
an fékk hún sinn skammt vikulega af
hljóðsnældum.
Þegar hún kom að vestan var hún
enn um skeið í Hlégerðinu. Hún tók
þátt í söngstarfi með eldri borgurum
í Kópavogi og hafði mikið gaman af
því. Fór hún margar söngferðir með
kór eldri borgara. Mamma hafði
gaman af að ferðast, bæði utanlands
og innan. Við sem hér ritum nöfn
okkar undir, minnumst ferðar með
henni til Ítalíu þegar hún var áttræð.
Undraðist fararstjórinn okkar hve
dugleg hún var að þramma um rústir
Rómaborgar í steikjandi sólskini. Þó
ber hæst þá ferð sem við allar syst-
urnar fórum með henni fyrir fimm
árum til Mallorka. Við nutum sólar
um daga, á kvöldin skiptumst við á
að lesa upphátt úr spennandi bók
sem var meðferðis, skrifuðum dag-
bók. Við fengum okkur sérrí fyrir
svefninn þegar aðrir hótelgestir
voru á leið út að „skemmta“ sér. Við
erum vissar um að við skemmtum
okkur ekkert síður, og minningarnar
eru okkur dýrmætar. Árið 1994
keypti hún ásamt Ínu Sóleyju og
Guðmundi, hús í Logafold 76 í Graf-
arvogi. Hún hafði þá um árabil verið
hjá þeim í íbúð þeirra í Vesturbergi
122. Hjá þeim átti hún sitt heimili.
Naut hún umhyggju þeirra og sam-
vista við börnin, sérstaklega þau sem
enn eru heima, Hólmfríði og Sverri.
Hólmfríður var henni einkar hjart-
fólgin, enda gekk hún aldrei framhjá
ömmu sinni án þess að kyssa hana og
sýna henni hlýtt viðmót. Erum við,
hin börnin hennar, þeim innilega
þakklát fyrir alúð þeirra og umönn-
un. Ófáar ferðir fór ók Guðmundur
með hana í Kópavoginn þar sem hún
spilaði félagsvist og vann til margra
verðlauna, hún var einstaklega
heppin í spilum. Í byrjun hvers mán-
aðar fóru þau saman, hún og Guð-
mundur, að sinna bankamálum. Guð-
rún Gísla borgaði sína reikninga
tímanlega, það var mikið „prinsipp“
mál. Hún fór með þeim í frí og ferða-
lög, afmæli og aðrar samkomur, sem
hún hafði gaman af. Hún var ætíð
tilbúin að bregða sér af bæ, komin í
kápuna fyrst allra. Hún fylgdist vel
með öllum sínum fjölmörgu afkom-
endum og bar hag þeirra fyrir
brjósti, spurði frétta.
Nú er hún farin til betri heima.
Víst er að margir hafa boðið hana
velkomna. Við erum þakklát fyrir að
hafa átt hana að í öll þessi mörgu ár
og biðjum góðan Guð að blessa hana
og varðveita í ríki sínu.
Valdís, Ína Sóley og
fjölskyldur þeirra.
Hún móðir okkar er dáin á 93. ald-
ursári. Hún var þá búin að missa
bæði sjón og heyrn að mestu, en var
hraust fram undir það síðasta og lítið
farin að tapa minni. Hún upplifði
miklar breytingar í þjóðfélaginu á
sinni löngu lífsleið, eins og samferða-
fólk hennar, sem var að yfirgefa torf-
bæina og tileinka sér nýjan lífsmáta
20. aldarinnar. Þegar hún var fimm
ára fluttu foreldrar hennar til
Reykjavíkur ásamt börnunum. Þar
ólst hún upp og fór snemma að vinna
hin ýmsu störf, svo sem við fiskverk-
un og að þvo þvotta við Þvottalaug-
arnar í Laugardal. Kaupakona var
hún í sveit, og síðar nokkur ár vinnu-
stúlka hjá hjónunum Ingibjörgu og
Jóni í Lindarbrekku. Hélt hún
tryggð við þá fjölskyldu síðan.
Mamma var glaðlynd, ósérhlífin
og eftirsótt í vinnu. Árið 1933 kynn-
ist hún föður okkar Ragnari Þor-
steinssyni og stofnuðu þau heimili í
Reykjavík. Pabbi var til sjós á þess-
um árum svo það kom í mömmu hlut
að gæta bús og barna, auk þess sem
hún var oft með kostgangara til að
drýgja tekjur heimilisins.
Árið 1943 var faðir okkar orðinn
þreyttur á sjómennskunni, sem hann
hafði stundað frá barnæsku og til að
láta gamlan draum rætast, keypti
hann jörð og gerðist bóndi. Þetta var
Höfðabrekka í Mýrdal, landmikil
jörð en húsakostur afar lélegur. Það
hafa því verið mikil viðbrigði hjá
mömmu að flytja úr góðri íbúð með
öllum þeirra tíma þægindum að
Höfðabrekku, þar sem allt var í nið-
urníðslu. En skapgerð hennar ein-
kenndist af æðruleysi og að taka því
sem að höndum bar.
Höfðabrekkubærinn stóð þá uppi
á fjallinu allt til ársins 1962 er þau
byggðu nýjan bæ neðan undir þar
sem hann er nú. Það var oft erfitt um
aðdrætti og snjóþungt þar á vetrum.
Kom sér þá vel nægjusemi og sú list
móður okkar að búa til úr litlu. Öll
brauð bakaði hún heima og notaði
ger sem var ekki almennt notað í þá
daga. Þá voru nú ekki frystikisturn-
ar en hún sauð niður í krukkur ým-
iskonar mat, svo sem kjöt, svið,
rabbarbara í eftirrétti og nýja loðnu
sem tínd var í flæðarmálinu og okkur
fannst mesta lostæti. Allan fatnað
saumaði hún og prjónaði á okkur
systkinin og hannaði oft sjálf sniðin.
Minnisstæðir eru okkur hvítir spari-
kjólar með leggingum og pífum, sem
hún saumaði á okkur systur úr lér-
eftspokum. Hefðum við ekki verið
ánægðari með þá, þó þeir hefðu kom-
ið frá tískuhúsum í París. Mamma
hafði glöggt fegurðarskyn, naut þess
að hlusta á góða tónlist og hafði fal-
lega söngrödd. Hún las mikið og
hafði gaman af handavinnu en tími
til slíks var mjög af skornum
skammti. Á sumrin var oft ákaflega
gestkvæmt á Höfðabrekku og margt
í heimili. Mamma var félagslynd og
naut þess að fá gesti, Oft var þá
galdrað fram, veisluborð með litlum
fyrirvara og þá glatt á hjalla. Þegar
ég hengi út þvottinn minn úr sjálf-
virku vélunum er mér hugsað til drif-
hvíta þvottsins á snúrunum hennar
mömmu, sem þvoði með gamla lag-
inu og þurfti oft að bera þvottinn til
skolunar í bæjarlækinn vegna vatns-
skorts. Síðustu 14 árin var mamma í
heimili hjá Ínu Sóley og Guðmundi
manni hennar. Þar leið henni vel
enda allt gert fyrir hana þar, til að
svo væri. Eiga þau hjón þakkir skilið
fyrir það. Við börnin hennar erum
rík af góðum minningum um yndis-
lega móður sem við biðjum algóðan
guð að varðveita.
Salóme Ragnarsdóttir.
Við viljum minnast móður okkar.
Lífsferill hennar á þó sennilega
margt líkt með íslenskum konum
síðustu aldar.
Mamma fæddist á Hellissandi,
næst elst fjögura systkina og kveður
nú þennan heim síðust þeirra. Faðir
hennar varð fyrir því óláni, þegar
hún var barn að aldri að fá blóðeitr-
un í hendi og varð að taka handlegg-
inn af um olnboga. Foreldrar hennar
fluttu skömmu síðar til Reykjavíkur,
en lífsbaráttan var hörð og litla
vinnu að hafa, ekki hvað síst fyrir
einhentan verkamann, föður hennar.
Amma og afi skildu þegar mamma
var 14 ára gömul og upp frá því var
amma eina fyrirvinnan. Mamma
giftist föður okkar Ragnari Þor-
steinssyni og hófu þau búskap á
kreppuárunum upp úr 1930. Fyrstu
árin voru erfið og litla vinnu að hafa í
landi. Pabbi þá nýlega útskrifaður úr
Stýrimannaskólanum og starfaði
sem stýrimaður á ýmsum fiskibát-
um. Hann var því sjaldnast heima.
Um 1939 í byrjun stríðsins breyttist
fjárhagurinn til hins betra. Móðir
okkar orðin skipstjórafrú og síðar
komin með húshjálp við þvotta, en þá
vorum við börnin orðin þrjú. Þetta
stóð þó ekki lengi því að faðir okkar
hafði lengi gengið með þann draum,
eins og margir sjómenn á stríðsárun-
um, að gerast bóndi á eigin jörð. Árið
1943 keypti hann jörðina Höfða-
brekku í Mýrdal, en mamma var
ekkert höfð með í ráðum og sá hún
ekki húsakostinn fyrr en þau fluttu
þangað á fardögum 1943 með okkur
þrjú börnin sem þá voru fædd. Okk-
ur krökkunum fannst þetta ævintýri
en ég man ennþá svipinn á mömmu
þegar hún skoðaði híbýlin, komin úr
öllum þægindum í Reykjavík, Hluti
af húsinu grottafúinn og notaður
sem fóðurbætisgeymsla, engin upp-
hitun og rafmagnið mjög lítið og
stopult frá lítilli vatnsrafstöð.
Mamma var þó ekkert á því að gefast
upp og með sínu meðfædda glaðlyndi
og æðruleysi gerði hún gott úr öllum
hlutum. Á næstu 5 árum bættust
þrjú börn í barnahópinn. Þá voru á
hverju sumri tveir til þrír unglingar í
sveit á heimilinu. Það gefur því auga-
leið að það hefur ekki verið erfiðis-
laust að fæða og klæða níu börn á
aldrinum 1–14 ára með þeirri að-
stöðu sem þarna var. Við bræðurnir,
sem vorum elstir, vorum ekki mikið
gefnir fyrir innistörf. Vinnudagurinn
varð því oft langur hjá mömmu og
hvíldin stutt. Afraksturs búsins lítill
og svo kom að faðir okkar þurfti að
fara til sjós til að endar næðu saman,
og lenti þá bústjórnin á mömmu og
okkur hálfstálpuðum krökkunum.
Eftir að við börnin vorum upp-
komin skildi faðir okkar við mömmu
og varð það henni mjög erfitt og var
hún þá næst því að bugast, en náði
sér þó upp úr því áfalli. Bjó hún ein í
nokkur ár í Kópavogi en flutti síðan
til dóttur sinnar Sóleyjar og hennar
fjölskyldu og bjó í sambýli með henni
síðustu 15 árin. Sennilega hafa það
verið þægilegustu árin í lífi mömmu
að geta verið samvistum við Sóleyju
og barnabörnin sem reyndust henni
einstaklega vel og verður það seint
fullþakkað. Mamma hélt andlegri
heilsu fram undir það síðasta þó
þrekið væri farið að minnka og þegar
hún loks kvartaði og sagði að sér
fyndist hún eitthvað slöpp þá greind-
ist hún með krabbamein á háu stigi
og átti aðeins 2 vikur ólifaðar. Við
bræðurnir kveðjum góða móður eftir
langa og giftudrjúga samfylgd og
þökkum henni innilega umönnun og
glatt viðmót, sem eins og kærleik-
urinn, gerði gott úr öllu, umbar allt
og trúði á það góða í lífinu.
Reynir og Þorsteinn
og fjölskyldur.