Morgunblaðið - 29.06.2002, Blaðsíða 26

ÚR VESTURHEIMI
26 LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STEFAN J. Stefanson kom í heim-
sókn til Íslands um miðjan mánuðinn
og 17. júní flutti hann ávarp í Borg-
arnesi, en hann er ættaður úr Döl-
unum í móðurætt og úr Skagafirði í
föðurætt. „Við eigum ekkert fólk eft-
ir í Dalasýslu og því hef ég alltaf sagt
að ég sé Skagfirðingur,“ segir hann.
„Ég hef líka oft haft orð á því að ég
hafi komið vestur með afa mínum
1895, en foreldrar mínir, Valdimar
Eiríksson og Guðný Björnsdóttir,
fæddust reyndar fyrir vestan.“
Hann er hress, 87 ára síðan í febr-
úar, talar góða íslensku og eðlilega
svolítið „vestur-íslensk“ skotna og
hefur frá mörgu að segja. „Þegar
pabbi fór á skóla í Gimli sagði skóla-
stjórinn að þetta væri helvítis vit-
leysa. Hann héti ekki Valdimar Ei-
ríksson heldur Valdimar Stefansson
því afi var Stefánsson. Þannig límdist
nafnið við okkur, en þegar ég ætlaði
fyrst til Bandaríkjanna gat ég ekki
fengið áritun, skírnarvottorð fannst
ekki og ég var skráður Eiriksson. En
ég fékk ráðuneytið í Manitoba til að
leyfa mér að nota nafnið Stefanson
með einu essi og millinafnið Julius.
Julius, bróðir pabba, fórst í fyrri
heimsstyrjöldinni, amma vildi koma
nafninu á einhvern og aðeins ég kom
til greina.“
Stofnuðu ferðaskrifstofu
vegna Íslandsferða
Stefan hefur ekki tölu á því hvað
hann hefur komið oft til Íslands.
Hann ætlaði að koma í haust sem leið
og var kominn með farseðil í hend-
urnar en ekkert varð af ferðinni
vegna árásarinnar á Bandaríkin 11.
september. „Það sprakk allt með
árásinni á New York,“ segir hann.
„Ég hafði keypt mér tryggingar ef ég
gæti ekki farið vegna elli en það var
ekkert um árásir í tryggingunum. Ég
tapaði miðanum frá Kanada til
Bandaríkjanna og til baka en Flug-
leiðir endurgreiddu mér sinn hluta.“
Olla, eiginkona Stefans, sem lést
20. janúar árið 2000, kom til Íslands
1964 og fékk bóndann með fjórum áð-
ur síðar. „Hún hafði á orði að ef ég
færi ekki með sér til Íslands fengi ég
hjónaskilnaðarstefnu,“ segir Stefan.
„Svo var ég fararstjóri hjá Þjóðrækn-
isfélaginu þegar við komum til Ís-
lands með 229 manns 1974, en þá
héldum við mikla móttöku í Frímúr-
arahúsinu fyrir Íslendinga sem
studdu og styrktu Íslendinga fyrir
vestan. Ári síðar var ég forseti Þjóð-
ræknisfélagsins en við Ted Arnason,
sem þá var orðinn bæjarstjóri í Gimli
og forseti Íslendingadagsnefndar,
buðum Pétri og Páli og öllum sem við
sáum í götunni að koma og heim-
sækja okkur. Þetta bar árangur, við
fengum 1.408 gesti frá Íslandi. Konur
okkar unnu við það að veita þeim fyr-
irgreiðslu, ekki bara í eina nótt held-
ur í þrjár vikur, en þær þurftu að
koma 864 manns fyrir. En þetta tókst
allt saman vel og var eitt allsherjar
ball í þrjár vikur. Þegar gestirnir
kvöddu buðu margir þeirra gestgjaf-
ana velkomna til Íslands og við vild-
um leggja okkar af mörkum. Tillaga
kom hjá Þjóðræknisfélaginu um að
stofna ferðaskrifstofu, en stjórnar-
menn sögðust vera of gamlir til að
standa í slíku og nóg væri af ferða-
skrifstofum í Winnipeg. Við Ted og
konur okkar, Marjorie og Lorna,
ákváðum þá að stofna Viking Travel
og við skipulögðum fyrstu ferðina til
Íslands 1976. Þetta lukkaðist mjög
vel og sum árin fórum við með tvær
flugvélar. Í heildina fórum við með
um 20 hópa, en vorum líka fararstjór-
ar hjá hópum frá Íslandi. En það kom
að því að þetta var farið að verða of
mikið. Við hjónin drógum okkur út úr
þessu, en Ted, Marjorie og tengda-
dóttir okkar héldu áfram. Það gekk
vel hjá þeim en svo fór að fyrirtækið
var lagt niður. Við kynntumst mörg-
um og það kom margt fólk til mín í
Borgarnesi, mundi eftir mér úr ferð-
unum, en ég skammaðist mín fyrir að
muna ekki eftir því.“
Blindfullar skepnur
og kjötið hvergi eins meyrt
Foreldrar Stefans bjuggu í Nýja
Bæ rétt norðan við Gimli, en hann
var yfirfógeti Manitoba í rúmlega 30
ár. „Kona mín og pabbi sáu um bú-
skapinn en ég kom heim frá Winni-
peg um helgar og gleymdi mér þá í
búskapnum. En ég var með mikla
brjóstveiki og slitgigt í hryggnum og
gat því ekki sinnt þessum störfum
vel.“
1968 keypti Seagram-fyrirtækið,
sem framleiðir m.a. viskí og aðrar
víntegundir, hús og 154 ekrur af landi
Nýja bæjar og greiddi 35.000 kanad-
íska dollara fyrir, að sögn Stefans, en
fljótlega eftir það mátti
oft heyra á meðal Ís-
lendinga í Manitoba að
kjötið frá Nýja bæ væri
meyrara en annað kjöt
og ástæðan væri sú að
skepnurnar nærðust á
vökvanum verðmæta.
Stefan segir að það sé
nokkuð til í þessu. „Við
höfðum skepnur sem
urðu margar blindfull-
ar,“ segir hann og bæt-
ir við að gripirnir hafi
þá oft hegðað sér und-
arlega. Ein kýrin hafi
t.d. fest sig undir bíl,
tvær kýr hafi eitt sinn
byrjað að krafsa og
ætlað að stanga hvor aðra en ekki
hitt. Hins vegar hafi búkarnir rekist
á með þeim afleiðingum að þær hafi
dottið ósjálfbjarga og kútvelst á jörð-
inni. Kálfurinn Spútnik hafi samt
verið einna harðastur. „Ég bjargaði
honum frá dauða í 38 stiga frosti í
janúar 1971 og hann var hálfgerður
heimalningur eftir það þar til hann
var seldur, en við kölluðum hann
Spútnik eftir gervitunglum Sovét-
manna sem sveimuðu yfir þegar ég
bar hann heim. Um sumarið voru eitt
sinn um 300 skepnur á litlu svæði og
þegar ég aðgætti hvað um var að vera
sá ég Spútnik í stórum polli þar sem
hann sat eins og hundur en þannig
sitja kálfar almennt ekki. Þegar hann
horfði á mig dinglaði hausinn á hon-
um en ég komst fljótlega að því að
það var mikið alkóhól í þessum polli
og í það sóttu skepnurnar. En það lak
úr dælu þarna rétt hjá og því mynd-
aðist þessi pollur.“
Skepnurnar sulluðu í áfenginu en
Stefan lét það vera. „Ted Arnason
sagði að hann hefði haft einn sigur á
lífsleiðinni sem hefði verið að kenna
mér að nota áfengi þegar ég var 60
ára gamall. En ég notaði það aldrei
sem strákur eða ungur maður. Ég sá
ekkert upp úr því að hafa að verða
fullur og vitlaus og veik-
ur. En ég hef smakkað
áfengi og mér líkaði að
smakka hvítvín. Er
bara með ofnæmi fyrir
því og læt það því vera.“
Hindranir á leiðinni
Faðir Stefans kom
fyrst til Íslands þegar
hann var 87 ára og Stef-
an segir að það hafi ýtt
undir för sína nú þar
sem hann væri á sama
aldri. „Hann vildi ekki
fara með okkur aftur
ári síðar því hann sagð-
ist hafa svo góðar minn-
ingar frá ferðinni, en
svo var hann með okkur árið þar á
eftir. Honum þótti mjög gaman í
seinni ferðinni og hafði á orði að hann
hefði hitt alla karlana sem hann hafði
kynnst áður. En hvort ég á eftir að
koma aftur fer eftir heilsunni.“
Hann segir að ýmislegt hafi angr-
að sig en ekki hafi alltaf allt verið sem
sýndist. „Einu sinni var ég öskrandi
og hljóðandi vegna verkja og fór á
spítala um miðja nótt. Einhver lær-
lingur tók á móti mér og setti mig
strax á gjörgæslu, hélt að um hjarta-
bilun væri að ræða og þannig var það
skráð, sem var ljóta glappaskotið því
það er ómögulegt að taka þetta úr
skránni ef þig vantar að gera eitt-
hvað. Skoðun leiddi í ljós að hjartað
var sterkt en þetta voru einhver gall-
blöðruvandræði.“
Erfiðlega gekk að koma til Íslands
að þessu sinni. Fyrst setti árásin á
Bandaríkin strik í reikninginn og síð-
an gerði seinkun á flugi frá Winnipeg
til Minneapolis það að verkum að
Stefan og Sigrid, sonardóttir hans,
misstu af Flugleiðavélinni og þurftu
að fara í gegnum New York daginn
eftir. „Ég ætlaði mér til Íslands en
ferðalagið var leiðinlegt og flugvöll-
urinn í New York var eins og vitleys-
ingaspítali,“ segir hann, en lítur samt
á björtu hliðarnar. „Fyrir mörgum
árum gaf Steinunn Sigurðardóttir,
frænka mín í Reykjavík og alnafna
einnar ferðafreyjunnar, mér járn til
að skera út laufabrauð, krota út efn-
ið. Mér þykir laufabrauð mjög gott
og við bjuggum til mikið af því, en
það gekk ekki út hjá okkur og því
ákvað ég að gefa henni það aftur,
enda kostaði það mikla peninga. Það
standa gaddar út úr þessu í allar áttir
og þegar þeir sáu þetta í töskunni í
Minneapolis ætluðu þeir að taka
járnið af mér. Við hliðina á mér var
kona að taka upp sitt drasl og hún
sagði við vörðinn að þetta væri eins-
konar kökusnyrtitæki. Það nægði og
ég slapp en ég setti pappír utan um
járnið, skrifaði utan á hvað þetta væri
og setti það síðan aftur ofan í hand-
töskuna. Í eftirlitinu í New York
skrækti bara úrið mitt en skerinn
slapp í gegn og svo var ekkert vanda-
mál í Keflavík. Ég gat því skilað
járninu.“
Lærði
aldrei íslensku
Það er gaman að hlusta á Stefan,
en hann segir að íslenska hafi ekki
verið töluð heima hjá sér nema þegar
afi og amma hafi komið í heimsókn.
„Pabbi og mamma vildu ekki að við
lentum í sömu vandræðum með málið
og þau, að kunna ekki ensku þegar
við færum í skóla. Ég lærði því aldrei
íslensku sem barn en kunni alltaf nóg
til að láta ekki plata mig. Það var
mælikvarðinn hjá mér, en pabbi
sagði reyndar síðar að það væri
hörmung að ég gæti ekki talað við
fólk á íslensku og svo fór að við fórum
að tala saman á íslensku. 17 árum eft-
ir að hann byrjaði að kenna mér fékk
hann slag og missti málið en ég hélt
áfram, keypti mér bækur og las á
meðalaflöskurnar sem ferðamenn-
irnir fengu við hægðaleysi. Í þessu
sambandi hef ég alltaf sagt að ef þú
kannt eitt tungumál hefurðu dollar
en ef þú kannt tvö tungumál hefurðu
tvo dollara.“
Skemmtilegt líf
Stefán og Olla eignuðust fimm
börn. Þau eru Lorna, bóksali í Gimli,
Earnest, lyfjafræðingur í Gimli,
Valdimar, vistfræðingur í Minnea-
polis, María, hjúkrunarkona í Sel-
kirk, og Eiríkur, útsölustjóri áfeng-
isverslunarinnar í Gimli. „Það er
mikill aldursmunur á þeim og þess
vegna áttum við börn í barnaskólan-
um í Gimli í 23 ár samfellt. „Þetta hef-
ur verið skemmtilegt líf og ef ég gæti
lifað því aftur vildi ég hafa það eins.“
Kemst það sem
hann ætlar sér
Stefan J. Stefanson frá Gimli í Kanada hefur verið tíður gestur
á Íslandi síðan 1968. Steinþór Guðbjartsson settist niður
með honum og spjallaði við hann um heima og geima.
Stefan J.
Stefanson
steg@mbl.is
smám saman hafi runnið upp fyr-
ir sér að miklu meira lægi að
baki upprunanum. „Menningar-
arfleifðin og tungumálið heilluðu
mig og ég áttaði mig á því að ég
átti mikið ólært. Mamma er af
enskum, norskum og þýskum ætt-
um og því á ég rætur að rekja
víða um Evrópu. Ég vil kynnast
þeim öllum en get bara tekið eitt
fyrir í einu og byrja á Íslandi.“
Erica Lynn Evans býr í San
Francisco. Hún segir að Ísland
hafi ekki verið hluti af æsku sinni
og hún hafi aldrei heyrt íslensku
en amma sín hafi sagt sér frá líf-
inu í Gimli í Kanada, þar sem hún
hafi fæðst og búið áður en fjöl-
skyldan hafi flutt til Kaliforníu.
Erica segir að hún hafi strax
heillast af Íslandi, fyrst og fremst
vegna fjarlægðarinnar frá Kali-
forníu, en hún hafi ekki hugleitt
land og þjóð nánar fyrr en amma
sín hafi heitið henni Íslandsferð
lyki hún háskólaprófi. Þá hafi
hún byrjað að afla sér upplýsinga
um Ísland og eftir því sem hún
hafi lært meira hafi hún tengst
landinu sterkari böndum og það
hafi verið sem himnasending að
kynnast Snorraverkefninu sem
hún væri nú hluti af.
SEXTÁN ungmenni frá Kanada
og Bandaríkjunum eru nú stödd á
Íslandi til að kynnast landi og
þjóð á sex vikum í svonefndu
Snorraverkefni, sem er samstarfs-
verkefni Þjóðræknisfélags Íslend-
inga og Norræna félagsins í þeim
tilgangi að styrkja tengsl ung-
menna vestra af íslenskum ættum
við ræturnar á Íslandi.
Krakkarnir tengjast verkefninu
í gegnum Íslendingafélögin í
heimabyggð sinni og þeir eru
sammála um að mikilvægt sé að
kynnast Íslandi og menningunni
með þessum hætti.
Calvin Krenbrenk segir að
hann hafi alist upp í íslensku
samfélagi í Edmonton í Kanada
og mætt á íslenskutengda við-
burði. „Þegar ég var spurður
hvaðan ég væri sagðist ég alltaf
vera íslenskur, því það var það
sem mamma sagði mér, og fólk
hélt að ég væri innflytjandi,“ seg-
ir hann og bætir við að þessi ís-
lenska ímynd hafi horfið með
aldrinum. Eldri kynslóðir hafi
haldið sögu forfeðra sinna á lofti,
alist upp við tungumálið og
menninguna, og hann hafi viljað
kynnast Íslandi af eigin raun.
Snorraverkefnið væri kjörinn
vettvangur til þess og því væri
hann hér.
Kristina MacNaughton frá Ed-
monton er af íslenskum ættum í
föðurætt og hefur svipaða sögu
að segja. Hún segist hafa kynnst
íslenskum siðum vestra, farið á
þorrablót og svo framvegis, og
Krakkarnir hafa verið á ís-
lensku- og sögunámskeiði í
Reykjavík í tæplega tvær vikur
en fóru í gær til ættingja sinna
víða um land. Erica er komin í
Eyjafjörðinn og verður þar á
bóndabæ í þrjár vikur. Hún segir
kærkomið að fá þannig tækifæri
til að kynnast hluta fjölskyld-
unnar og auk þess voni hún að
hún nái að samlagast menning-
unni á þessum tíma. „Ég hef aldr-
ei fyrr heyrt um svona verkefni,
uppbygging þess er mjög góð og
þetta er frábær leið til að kynnast
landi og þjóð af eigin raun auk
þess sem þátttakendur fá tæki-
færi til að kynnast innbyrðis.“
Kristina tekur í sama streng en
hún verður á Akranesi næstu vik-
ur. Hún segir að margt sé á reiki
hjá fjölskyldu sinni vestra varð-
andi ættartréð á Íslandi og mis-
munandi upplýsingar um ættingja
hérna, en vonandi fái hún tæki-
færi til að leiða hið sanna í ljós.
Calvin verður hjá frænku sinni
á Akureyri og hlakkar til þess.
„Ég tala ekki íslensku og hún
ekki ensku en ég held að þetta sé
besta leiðin til að reyna að skilja
tungumál. Mig langar til að ná
valdi á íslensku því málið er lyk-
illinn að landinu og menning-
unni.“ Hann segir að hann viti
hvernig Íslendingar hafi búið fyrr
á öldum, en vilji kynnast nútíman-
um. „Ég þekki sögu innflytjend-
anna skömmu fyrir 1900 og hún
er fyrst og fremst það sem við
heyrum í Edmonton, en ég vil
kynnast Íslandi eins og það er
nú.“
Erica tekur í sama streng. Hún
segist hafa komist að því hvað Ís-
land stæði framarlega en erfitt
væri að sannfæra marga Banda-
ríkjamenn um stöðu landsins, sem
stæði framar Bandaríkjunum á
mörgum sviðum. Kristina segist
líka hafa orðið vör við vanþekk-
ingu í sínum heimabæ og með
heimsókn sinni geti hún betur
komið hinu rétta á framfæri.
„Það jafnast ekkert á við að
kynnast hlutunum með þessum
hætti.“
Mikilvægt að kynnast Íslandi
og menningunni af eigin raun
Morgunblaðið/Þorkell
Kristina MacNaughton, Calvin Krenbrenk og Erica Lynn Evans eru á
Íslandi til að kynnast landi og þjóð.