Morgunblaðið - 23.10.2002, Qupperneq 22

HÖFUNDURINN Steven Berkoff
er bæði þekktur og umdeildur í leik-
húsheiminum, en hann hefur starfað
jafnt sem leikari, leikstjóri, leikskáld
og rithöfundur. Berkoff hlaut sína
leikhúsmenntun í London og París,
þar sem hann nam hjá Jacques Le
Coq. Árið 1968 stofnaði hann sinn
eigin leikhóp, London Theatre
Group, og er óhætt að segja að hóp-
urinn hafi fært endurnýjandi hug-
myndastrauma inn í hinn alþjóðlega
leikhúsheim. Á leikhússviðinu hefur
Berkoff vakið athygli fyrir að vinna
með hefðbundin verk á lifandi og ný-
stárlegan máta, og hefur hann unnið
leikgerðir eftir verkum Kafka og
Edgars Allans Poes, auk klassískra
leikverka grísku harmleikjaskáld-
anna og Shakespeares. Meðal leik-
verka eftir Steven Berkoff eru West,
Decadence, Greek, Kvetch, Aca-
pulco, Harry’s Christmas, Lunch,
Sink the Belgrano, Massage, Sturm
und Drang, Brighton Beach Scum-
bags, Messiah og svo hans þekktasta
verk East.
Kominn tími á Berkoff
Það er Stefán Jónsson leikari sem
leikstýrir uppsetningu á Kvetch,
leikverki Berkoffs frá árinu 1986, og
er sýningin samstarfsverkefni milli
leikhópsins Á senunni og leikhússins
Vesturports. Til verkefnisins hefur
Stefán kallað saman sterkan hóp
leikara en það eru þau Edda Heið-
rún Backman, Felix Bergsson, Mar-
grét Ákadóttir, Ólafur Darri Ólafs-
son og Steinn Ármann Magnússon
sem túlka persónur verksins.
Þegar blaðamaður sest niður á
kaffihúsi með Stefáni Jónssyni til að
spjalla um verkið liggur kannski
beinast við að spyrja hvort ekki sé
löngu orðið tímabært að kynna Stev-
en Berkoff inn í íslenskan leikhús-
heim. „Jú, svo sannarlega. Það er í
raun alltof lítið gert af því að kynna
nýja höfunda inn í leikhúsið hér og er
verkefnavalið í alltof föstum skorð-
um hér á landi. Það er í raun Út-
varpsleikhúsið sem stendur sig best í
Sálarstríð hversdagsins
Morgunblaðið/Jim Smart
Persónur og leikendur í Kvetch: Margrét Ákadóttir, Ólafur Darri Ólafsson,
Edda Heiðrún Backman, Steinn Ármann Magnússon og Felix Bergsson.
því að fylgjast með og kynna höf-
unda fyrir íslenskum leiklistarunn-
endum.
Berkoff er risanafn í breskum
leikhúsheimi og hefur haft mikil
áhrif. Hann hefur alla tíð farið sínar
eigin leiðir og er nokkurs konar upp-
reisnarseggur eða „enfant terrible“ í
breska leikhúsinu. Berkoff ruddi í
raun nýrri gerð leikhúss, svonefndu
„physical theatre“, braut í leiklistar-
umhverfi sem var að mörgu leyti
íhaldssamt og hefðbundið. Berkoff
er alinn upp í fátækrahverfum Lund-
úna og hefur í raun lagst mjög gegn
hvers kyns snobbi í starfi sínu. Með
frumlegum uppsetningum sínum á
Shakespeare þykir hann t.d. hafa
opnað almenningi dyr að sígildum
leikverkum, endurnýjað þau og gert
þau aðgengilegri. En um leið er hann
umdeild persóna, þykir erfiður í
samstarfi og hefur áunnið sér fyr-
irlitningu margra fyrir að leika í
„ómerkilegum “ Hollywood-mynd-
um. Hann er reyndar vel þekktur
sem leikari en þar hefur hann náð
sér í peninga til að fjármagna aðra
listræna sköpun. En leikverk Ber-
koffs eru einnig umdeild því þau eru
ótrúlega beitt og tungumálið sem
þar er notað oft mjög gróft. En hann
er alltaf með fingurinn á púlsinum á
því sem er að gerast í samfélaginu
hverju sinni. Nýjasta verk hans er
t.d. ljóðabálkur mikill sem saminn er
í kjölfar 11. september og fjallar um
ástand heimsins. Það er verk sem
mig langar mikið til að sjá.“
–En hvernig birtast þessi einkenni
Berkoffs sem leikskálds í verkinu
Kvetch?
„Orðið kvetch er ættað úr jiddísku
og vísar til alls þess sem hrjáir okkur
í daglegu lífi, allt frá hinum ýmsu
smáatriðum til ótta um að heimurinn
sé að farast. Sögusvið verksins er
heimili bandarískra gyðinga í New
York. Við sögu koma hjónin Frank
og Donna, auk tengdamömmu og
tveggja fjölskylduvina. Það er í raun
ofurvenjulegur veruleiki sem þarna
birtist. Verkið á sér hins vegar stað á
tveimur sviðum, annars vegar er
fylgst með samtölum og samskiptum
persónanna, og hins vegar deila per-
sónurnar hugsunum sínum með
áhorfendum, og tala þá beint til
þeirra. Verkið hleypur á milli þess-
ara sviða og birtir okkur persónur í
hversdagsaðstæðum sem eru allar í
sínu sálarstríði, allar að glíma við
sína vanmáttarkennd og tilfinningar
sem ekki sjást á yfirborðinu. Eftir
því sem líður á verkið fer hins vegar
að vella úr þessum tilfinningabrunni
persónanna og mörkin milli sam-
skiptasviðsins og „kvetchsins“ verða
æ óljósari.“
Stefán segir túlkun þessara
tveggja sviða leikverksins krefjast
mikillar orku og nákvæmni í leikara-
vinnunni. „Verkið krefst ákaflega
sterks og samstillts leikhóps og sýn-
ir það einmitt stílbrögð Berkoffs
mjög vel. Leikhópurinn þarf að geta
haldið þessu uppi og gætt að hinum
skörpu skilum milli hversdagssam-
talanna og „kvetch“. Ég er mjög
ánægður með útkomuna og leikarnir
fimm skila alveg frábærri vinnu.
Sviðsvinnan er líka mikil og er sýn-
ingin ekki síst krefjandi fyrir tækni-
mennina. Þar leggjum við áherslu á
að skerpa skilin á milli hins slétta og
fellda heims amerísks draumaheim-
ilislífs og hins angistarfulla innri
heims persónanna. Þar notum við
lýsingu og hljóð mjög markvisst.“
Stefán er að lokum spurður hvort
ekki megi teljast viðeigandi að
Kvetch skuli sýnt í Vesturporti, í
ljósi þess hversu gagnrýninn Ber-
koff hefur verið á hvers kyns stofn-
anir og hefðir í skrifum sínum. „Ég
hugsa að Berkoff yrði alveg sáttur
við það. En það má heldur ekki
gleyma því að þetta er mjög
skemmtilegt verk og húmorinn alveg
kolbikasvartur. Enda segir það sig
sjálft að ef allir myndu hugsa upp-
hátt í kringum okkur – þótt ekki
væri nema fólkið á þessu kaffihúsi
sem við sitjum á – yrði þar ýmsu
fleygt sem ekki þætti sæmandi,“
segir Stefán.
heida@mbl.is
Hið þekkta breska leikskáld Steven Berkoff
verður kynnt inn í íslenskt leikhúslíf í
fyrsta sinn með sýningu á leikritinu Kvetch
sem frumsýnt verður í Vesturporti í kvöld.
Heiða Jóhannsdóttir ræddi við Stefán
Jónsson, leikstjóra verkefnisins, um
Berkoff, og hvað það þýðir að vera
dálítið „kvetch“.
eftir Steven Berkoff.
Leikstjóri: Stefán Jónsson.
Leikmynd: Snorri Freyr
Hilmarsson.
Gervi: Ásta Hafþórsdóttir.
Lýsing: Sigurður Kaiser.
Tónlist: Jón Hallur Stefáns-
son.
Leikarar: Edda Heiðrún
Backman, Felix Bergsson,
Margrét Ákadóttir, Ólafur
Darri Ólafsson, Steinn Ár-
mann Magnússon.
Þýðandi: Ólafur Haraldsson.
Framkvæmdastjórar: Jón
Þór Þorleifsson og Felix
Bergsson.
Kvetch
LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KRISTÍN Þorkelsdóttir myndlist-
armaður heldur kvöldsýningu í
anddyri Salarins í Kópavogi á
Degi Sameinuðu þjóðanna, sem
haldinn er á morgun fimmtudag-
inn 24. október. Sýningin stendur
yfir í einn dag er hluti af ráð-
stefnudagskrá sem haldin verður í
Salnum og hefst kl. 20.
Árið 2002 er ár fjallsins hjá
Sameinuðu þjóðunum og verður
fjallendi og gildi fjalla því um-
ræðuefni dagsins. Þar verður ljós-
myndarinn Ragnar Axelsson
(RAX) og fleiri með sýningu á
ljósmyndum sem þeir hafa tekið
af landsvæðinu sem hverfa mun
undir framkvæmdir í tengslum við
Kárahnjúkavirkjun. Auður Ólafs-
dóttir listfræðingur mun halda
fyrirlestur og Haraldur Örn Ólafs-
son fjallgöngugarpur mun flytja
erindi. Myndir Kristínar tengjast
viðfangsefninu, en þar er um að
ræða vatnslitamyndir sem mál-
aðar eru á ferðalögum um hálendi
og fjalllendi Íslands. Kristín segist
hafa unnið myndirnar með þetta
þema í huga. „Mér varð það ljóst í
ágúst að hér var ég með sérstaka
nálgun við Ár fjalla og hélt áfram
að vinna í þessum stóru myndum.
Yfirleitt legg ég ekki í nema örfár
stórar á ári. Með þessari sýningu
vil ég sýna samstöðu og leggja
mitt fram í baráttunni um landið,
með öllu því fólki sem vinnur að
verndun náttúrunnar. Við sjálf og
komandi kynslóðir eigum rétt á að
njóta hennar sem uppsprettu feg-
urðar, innblásturs og lífsnautnar,“
segir Kristín.
Um er að ræða ellefu vatns-
litamyndir sem eru málaðar í júlí,
ágúst, september og október árið
2002. Myndirnar hefur Kristín
hengt upp meðfram glerveggnum
í anddyri Salarins. „Ég hugsa að
þetta geti orðið hið fallegasta
upphengi en við erum búin að
finna aðferð til að sýna meðfram
gluggaveggnum. Myndirnar eru
allar jafnstórar og mátulega
margar. Þannig ætti sýningin að
geta komið skemmtilega inn í
þema ráðstefnunnar.“
Myndirnar eru allar málaðar á
ferðalögum og segist Kristín iðu-
lega vera ein á ferð eða með eig-
inmanni sínum, og sé því ákveðin
einsemd andspænis viðfangsefn-
inu nauðsynleg forsenda sköp-
unarinnar. „Ég mála myndirnar
alltaf andspænis viðfangsefninu
og reyni að fanga þau veðra- og
birtubrigði sem eiga sér stað á
meðan ég er að vinna myndina.
Birtan er alltaf að breytast á með-
an málunarferlið stendur yfir og
verður því til nokkurs konar sam-
safn af augnabliksmyndum í
hverri mynd. Þannig vinn ég mín-
ar myndir, inni í miðjum nátt-
úruskúlptúrnum – lítil mannvera
að taka þátt í myndveislunni
miklu sem landið okkar býður til.
Myndirnar mála ég á staðnum, og
hreyfi ég sjaldan við þeim eftir á
nema í örfáum tilfellum. Kannski
helst ef ég hef þurft að flýja und-
an veðri,“ segir Kristín.
Sýningin verður öllum opin, en
aðgangur að dagskránni á Degi
Sameinuðu þjóðanna, er ókeypis.
Málverkasýning
á ári fjallsins
Ljósmynd/Hörður Daníelsson
Kristín Þorkelsdóttir að störfum andspænis viðfangsefni sínu. Hún sýnir
vatnslitamyndir af fjöllum í Salnum í Kópavogi í tengslum við dagskrá í til-
efni af Degi Sameinuðu þjóðanna.
KANADAMAÐURINN Yann
Martel hlaut í gær bresku
Booker-bókmenntaverðlaunin
fyrir skáldsöguna Life of Pi
(Líf Pis), að því er greint var
frá á fréttavef breska ríkisút-
varpsins, BBC, í gærkvöldi.
Það kom ekki á óvart að Mart-
el hlyti verðlaunin þar sem til-
kynning þar um var óvart birt
í skamma stund á opinberri
vefsíðu Booker í síðustu viku.
Höfðu talsmenn verðlauna-
veitandans þó reynt að út-
skýra að þessi mistök segðu í
raun ekkert þar eð dómnefnd-
in myndi ekki greina frá nið-
urstöðu sinni fyrr en verðlaun-
in yrðu afhent.
Á reki með tígrisdýri og
fleiri ferfætlingum
Booker-verðlaunin eru veitt
fyrir framúrskarandi skáld-
sögu og nema 50 þúsund pund-
um, eða um 6,7 milljónum
króna. Saga Martels, Life of
Pi, fjallar um táninginn Li Pa-
tel, sem er sonur indversks
dýragarðshaldara og er að
flytjast til Norður-Ameríku
með safn dýra úr garðinum.
Þegar skip þeirra sekkur
kemst Li í björgunarbát ásamt
hýenu, órangútan, fótbrotnum
sebrahesti og bengaltígrisdýri
sem heitir Richard Parker.
Fer tígrisdýrið síðan að éta
hina ferfætlingana.
Martel er 39 ára, fæddur á
Spáni, en foreldrar hans eru
kanadískir stjórnarerindrek-
ar. Hann er búsettur í Mont-
real. Auk Martels voru tveir
aðrir Kanadamenn tilnefndir
til verðlaunanna, þau Rohint-
on Mistry og Carol Shields.
Auk þeirra voru tilnefnd Will-
iam Trevor, sem er af írsku
bergi brotinn, Lundúnabúinn
Sarah Waters og Ástralinn
Tim Winton.
Martel fær
Booker-
verðlaunin
AP
Yann Martel með bók sína,
Life of Pi.
London. AFP.