Morgunblaðið - 23.10.2002, Qupperneq 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÁRSFUNDI Starfsgreinasam-
bandsins var samþykkt ályktun um
fiskvinnslu og sjávarútvegsstefnu.
Þar segir: „Til að sátt skapist um
fiskveiðistjórnunarkerfið krefst
Starfsgreinasambandið þess, að út-
gerðum verði gert að skila yfirráða-
réttinum yfir auðlindinni í áföngum.
Þannig verði snúið við þeirri óeðli-
legu eignatilfærslu með tilheyrandi
búseturöskun sem orðið hefur á síð-
ustu áratugum og tryggð á ný eðli-
leg endurnýjun í atvinnugreininni“.
Á öðrum stað segir: „Leyfa ber
fjárfestingar útlendinga til upp-
byggingar í fiskvinnslu, en jafn-
framt þurfa að vera skýrar reglur
og lög sem tryggi að fullu hagsmuni
Íslendinga og að auðlindin verði
áfram í eigu þjóðarinnar, eins og
kveðið er á um í stjórnarskrá Ís-
lands.“
Hér eru mikil tíðindi á ferð.
Þarna tala einum rómi fulltrúar
40.000 félagsmanna í aðildarfélögum
Starfsgreinasambandsins.
Skýr stefnumörkun
Á undanförnum árum hefur flókin
umræða um lífríkið í hafinu, fisk-
veiðistjórn, eignarhald og hagræð-
ingu í útgerð og jafnvel hagsmuni
fyrirtækja á einstökum stöðum ver-
ið stefnumörkun hagsmunasamtaka
sem þessara fjötur um fót.
Umræða síðustu missera, þróun í
sjávarútvegi og ákvarðanir um sam-
runa fyrirtækja að undanförnu hef-
ur skýrt myndina og skerpt sameig-
inlegan skilning á eðli einkaeinok-
unarinnar sem ríkir í sjávarútveg-
inum. Menn sjá að samruni fyrir-
tækja í sjávarútvegi byggist á
skammtímahagsmunum hlutabréfa-
eigenda en ekki hag þjóðarinnar eða
fólksins í sjávarbyggðunum.
Og nú gerir fólkið í landinu sem
vinnur við fiskinn, þjónustuna og
iðnaðarstörfin, samstiga einfaldar
og skýrar kröfur. Þær eru um þrjú
gríðarlega mikilvæg málefni. Að út-
gerðin skili fiskveiðiréttindunum í
áföngum.
Að eignarhald þjóðarinnar verði
tryggt til frambúðar. Að fiskvinnsl-
an fái sömu stöðu gagnvart erlend-
um fjárfestum og aðrar atvinnu-
greinar.
Auðlindin verði ekki
seld úr landi
Það er athyglisvert að samhliða
kröfunni um að fiskveiðiréttindun-
um verði skilað í áföngum gerir
Starfsgreinasambandið kröfu um að
fiskvinnslan verði sett jafnfætis
annarri atvinnustarfsemi hvað varð-
ar fjárfestingar útlendinga en teng-
ir það um leið kröfunni um að eign-
arhald þjóðarinnar á auðlindinni
verði tryggt til frambúðar.
Efling fiskvinnslunnar er eðlilega
hjartansmál þessa fólks sem hefur
horft upp á atvinnutækifærin ýmist
gufa upp eða flytjast út á sjó á und-
anförnum árum. Erlent fjármagn
þykir sjálfsagður drifkraftur í öðr-
um atvinnugreinum og gæti skipt
sköpum við endurreisn landvinnslu
þar sem hún hefur lagst niður.
Fiskvinnsla og útgerð eru meira
og minna samtvinnuð hér á landi.
Þess vegna er það jafnframt eðli-
leg og nauðsynleg krafa eigi að
leyfa erlendar fjárfestingar í sjávar-
útvegi, að það haldist í hendur við
að auðlindin verði endurheimt til
þjóðarinnar. Ef þess verður ekki
gætt fengju íslenskir kvótakóngar
möguleika á að selja auðlindina úr
landi eins og hendi væri veifað.
Þetta minnti Kristján Ragnarsson á
fyrir fáum dögum þegar hann mælti
gegn því að erlendu fjármagni yrði
hleypt inn í sjávarútveginn, en það
eru fáir sem þekkja sína menn og
fjálsa framsalið betur en hann.
Mikilvægt framlag
til kosningabaráttu
Allar hljóma kröfur Starfsgreina-
sambandsins í takt við tillögur Sam-
fylkingarinnar um stjórn fiskveiða
og stefnu hennar gagnvart fisk-
vinnslu og útgerð. Með frumvarpi
okkar samfylkingarmanna eru kröf-
urnar um innköllun fiskveiðiréttind-
anna og að sameign á auðlindinni
verði tryggð uppfylltar og það ryður
brautina fyrir því að leyfa erlendar
fjárfestingar í útgerð. Þeir sem hafa
tekið þátt í baráttunni gegn gjafa-
kvótanum geta fagnað því að hún er
að bera árangur.
Framlag Starfsgreinasambands-
ins til pólitískrar umræðu um sjáv-
arútvegsmálin nú í aðdraganda
kosninga er afar mikilvægt.
Afl slíkra samtaka og atbeini
styrkir baráttuna og eykur bjart-
sýni á árangur. Kosningavetur fer í
hönd. Foringjar stjórnarflokkanna
lofuðu sátt um þessi mál fyrir fjór-
um árum en sviku þau loforð.
Í kosningabaráttunni verður tek-
ist á um þetta mál og þar ræðst
hvort þjóðin veitir þeim stjórmála-
öflum umboð sem vilja endurheimta
auðlindina eða hinum sem hafa lagt
sig fram um að koma henni end-
anlega í hendur örfárra fjármagns-
eigenda.
Starfsgreinasambandið
gegn gjafakvótanum
Eftir Jóhann
Ársælsson
„…samruni
fyrirtækja í
sjávarútvegi
byggist á
skammtíma-
hagsmunum hlutabréfa-
eigenda en ekki hag
þjóðarinnar eða fólksins
í sjávarbyggðunum“.
Höfundur er alþingismaður.
ÞAÐ er merkilegt að opinber um-
ræða um myndlist á Íslandi skuli allt-
af snúast upp í karp um hver fær að
sýna í hvaða sölum og hvort er betra
málverk eða konsept. Undantekning
frá þessu var umræðan um Feneyja-
tvíæringinn í fyrra sem þó endaði
með því að falla um sjálfa sig m.a.
vegna þess að þáverandi mennta-
málaráðherra skildi ekki kjarna
málsins. Og núna eru menn aftur
farnir að rífast um málverk og kons-
ept eða þar til sami blaðamaður og
hóf umræðuna um Feneyjatvíæring-
inn skrifaði Reykjavíkurbréf 29. sept-
ember og gerði tilraun til að beina
henni í annan farveg. Fríða Björk
Ingvarsdóttir hefur sýnt í skrifum
sínum í Morgunblaðið að hún er vel
að sér um listheiminn en þó er ekki
annað hægt en taka undir með Braga
Ásgeirssyni sem bendir á (Morgun-
blaðið 12. október) að það er langt frá
því að starfsemi og stefnumótun er-
lendra listastofnana eigi sér stað án
átaka og deilna. Átökin snúast ekki
eingöngu um það hvaða listamenn
eru útilokaðir frá æðstu stofnunum,
þær snúast einnig um áherslur í sýn-
ingarhaldi og rekstur viðkomandi
stofnunar. Og ef það er einhver
myndlistarstofnun sem ræða þarf al-
varlega um hér á Íslandi er það List-
safn Íslands. Það er löngu kominn
tími til að taka hlutverk og rekstur
þeirrar stofnunnar til alvarlegrar
endurskoðunnar, ekki síst í ljósi
þeirra umræðnn sem farið hafa fram
undanfarið um að koma hér á fót al-
þjóðlegum myndlistartvíæringi.
Það má ýmislegt segja um Lista-
safn Íslands en það má byrja á því að
spyrja hvers vegna safnið virðist
aldrei hafa séð sér hag í því að líta á
myndlist sem virkt afl í menningu
þjóðarinnar. Það hefur ekki litið á það
sem skyldu sína að gera íslenska
myndlistarsögu að lifandi sögu með
því að sýna íslenska myndlist frá
ýmsum hliðum, draga fram nýja
þætti, setja þá í samhengi og sýna lif-
andi listasköpun alvöru áhuga þótt sú
sköpun sé safneign og saga framtíð-
arinnar. Safneignin hefur vissulega
verið sýnd aftur og aftur í tíð Ólafs
Kvaran en hún er alltaf sett fram á
sama hátt enda engin endurnýjun
verið í rannsóknum á íslenskri lista-
sögu og engin ný sjónarmið komið
fram frá því Björn Th. skrifaði sína
bók. Það er því engin furða þótt sýn-
ingar á safneign Listasafns Íslands
fari framhjá flestum og séu illa sóttar.
Ein af stefnum safnstjórans er að
gera Listasafn Íslands að safni ís-
lenskrar myndlistar fyrir 1960. Hann
myndi vilja að Listasafn Reykjavíkur
sæi um að sinna myndlistinni eftir
1960. Næðu þessar hugmyndir fram
að ganga, sem vonandi verður aldrei,
væri gengið af safninu dauðu. Sam-
felld saga myndlistariðkunar á Ís-
landi er ekki mikið eldri en 100 ára og
því út í hött að ætla sér að einangra
þjóðarsafnið við fyrstu 60 árin.
Ég er sammála Braga þegar hann
segir að íslensk söfn eigi að hlúa að ís-
lenskri myndlist en íslensk myndlist
er ekki sjálfsprottin. Jafnvel þótt
verk okkar myndlistarmanna séu
okkar saga varð íslensk myndlist til í
samhengi við útlönd og hún verður
áfram til í samhengi við útlönd og er-
lenda listasögu. Samhengið við er-
lenda myndlist hefur alltaf skipt máli
og heldur áfram að gera það nema við
hættum að eiga samskipti við önnur
lönd. Við eigum því ekki að vera
hrædd við að bera okkur saman við
góða myndlist hvaðan sem hún kem-
ur og því síður að óttast erlend áhrif
og strauma. Þeir eru er allt í kringum
okkur og betra að læra að bera
kennsl á þá en afneita þeim
Ein af ástæðunum fyrir því að sam-
tímalist hefur setið á hakanum í starf-
semi Listasafns Íslands er sú að safn-
ið telur sig hafa efni á því að
vanrækja samband sitt við gras-
rótina. Það telur sig til dæmis geta
leyft sér að hundsa starfsemi á borð
við þá sem fer fram í Nýlistasafninu.
Þá hefur safnið ekki heldur litið á það
sem hlutverk sitt að rækta sambönd
við erlenda sýningarstjóra, stofnanir
og listamenn með svipuðum hætti og
Sinfóníuhljómsveit Íslands hefur
gert. Listasafn Íslands er hvergi á
kortinu sem alvöru nútíma- né sam-
tímalistasafn þótt það fái ýmislegt í
gegn út á það að vera þjóðarlistasafn.
Þannig gerðist það fyrir tæpum
tveimur árum að safninu bauðst að
taka við sýningu sem þá var í und-
irbúningi hjá Pompidou-safninu í
París. Sýningin heitir Sonic Process
og var opnuð 16. október síðastliðinn.
Sýningarstjórinn, Christine van
Assche, yfirmaður nýmiðladeildar
Pompidou-safnsins, hafði heyrt af
Airwaves-tónlistarhátíðinni og datt í
hug að sýningin gæti átt erindi til Ís-
lands. Safnstjóri Listasafns Íslands
hafði engan áhuga á þessari sýningu
þótt hann fæli mér að kanna hvað hún
myndi kosta. Kostnaðurinn við að
taka á móti Sonic Process hefði ekki
verið undir 10 milljónum króna eða
svipaður og það kostar fyrrverandi
sendiherra Dana á Íslandi að koma
upp sýningu á íslenskum málverkum
í Danmörku. Húsakynni Listasafns
Íslands eru alltof lítil fyrir jafnstóra
sýningu og Sonic Process en 10 millj-
ónir króna eru smápeningar miðað
við hvað það á eftir að kosta að setja
upp alþjóðlegan myndlistartvíæring í
Reykjavík.
Eftir Margréti Elísabetu
Ólafsdóttur
„Við eigum
því ekki að
vera hrædd
við að bera
okkur sam-
an við góða myndlist
hvaðan sem hún kemur
og því síður að óttast
erlend áhrif og
strauma.“
Höfundur er fagurfræðingur og
fyrrverandi deildarstjóri
listaverka- og sýningardeildar
Listasafns Íslands.
Listasafn Ís-
lands og alþjóð-
legt samhengi
ÍRASKIR borgarar hafa verið
undir mikilli áþján og soltið heilu
hungri í valdatíð Saddams Husseins
og er nú svo komið að talið er að
eitt af hverjum fimm börnum í land-
inu þjáist af viðvarandi næringar-
skorti. Hér á Vesturlöndum hefur
ríkt ákveðin tilhneiging til að varpa
sökinni á þessu ástandi á vestræn
ríki og viðskiptabann Sameinuðu
þjóðanna á Írak. Vissulega má til
sanns vegar færa að viðskiptabann-
ið hafi þrengt að íraskri alþýðu. Það
er hins vegar fullljóst öllum þeim
sem vilja vita, að stærsta þáttinn í
því hörmulega hlutskipti sem írask-
ir þegnar búa við í dag á Íraks-
forseti sjálfur.
Írak, SÞ og mannréttindi
Stuttu eftir innrás Írakshers í
Kúveit samþykkti öryggisráð Sam-
einuðu þjóðanna ályktun sem kvað
á um víðtækar viðskiptaþvinganir á
þjóðina sem m.a. beindust að inn-
flutningi ýmissa nauðsynjavara. Við
það bætist að heilbrigðisþjónusta er
afar bágborin víða um landið sem er
í hróplegu ósamræmi við það sem
fyrr var er samfélagsþjónusta í Írak
var með miklum ágætum. Þá er að-
gangur að hreinu vatni takmark-
aður víða um land og fæðuöflun erf-
iðleikum háð, sem bitnar helst á
börnum og gamalmennum. Án tillits
til stjórnmálaástands í landinu er
ljóst að mörg ár munu líða áður en
íraska þjóðin getur sigrast á vanda
þessum og mun hún bera ör þessa
ástands um langan tíma. Olíuút-
flutningur Íraka er ákvarðaður af
Sameinuðu þjóðunum á grundvelli
áætlunarinnar um „olíu fyrir mat-
væli“, sem miðast að því að tryggja
Írökum tekjur til að veita þjóðinni
nauðsynjavörur. Hafa þessi áætlun
og skuldbindingar Íraka verið þver-
brotnar af ríkjandi valdhöfum í
Bagdad og er ábyrgð þeirra því
mikil og reikningsskil óumflýjanleg.
Á meðan þjóðin sveltur heilu hungri
hafa lífsskilyrði hinnar ráðandi
stéttar lítið sem ekkert breyst.
Vopnakaup hafa verið efst á for-
gangslista ríkisstjórnar Saddams
Husseins Íraksforseta og þeim
nauðsynjavörum sem fluttar hafa
verið til landsins hefur verið beitt
sem pólitísku vopni til að kæfa
megna andúð alþýðunnar á vald-
höfum. Starfsumhverfi alþjóðlegra
hjálparstofnana, sem leitast við að
koma þeim til aðstoðar sem tæpast
standa, er því afar erfitt og bersýni-
legt að mannréttindi íraskra þegna
eru fótum troðin af stjórnvöldum.
Blikur á lofti
Ásælni Íraksforseta í gjöreyðing-
arvopn er vel kunn. Tilraunir hans
til að koma vígvélum sínum undan
alþjóðlegum eftirlitsaðilum eru að
sama skapi öllum ljósar. Ómögulegt
er að treysta orðum, fullyrðingum
og loforðum ríkisstjórnar Saddams
Husseins og hefur hún fyrir löngu
fyrirgert rétti sínum og lögmæti.
Við þetta bætist að að undanförnu
hafa borist upplýsingar þess efnis
að Íraksforseti eigi nána samvinnu
við hryðjuverkasamtök sem hafa
haft meginstarfsemi sína í Kákasus,
Írak, Afganistan og nálægum land-
svæðum. Vinnubrögð þessara
hryðjuverkasamtaka þekkjum við
öll. Nú síðast mátti sjá ummerki
þeirra á ferðamannaeyjunni Balí,
sem til skamms tíma hefur verið at-
hvarf þeirra sem vilja njóta feg-
urðar og friðar. Hryðjuverkin þar
sýna okkur að hvarvetna má búast
við ámóta atburðum.
Ábyrgð og afarkostir
Af þessu má ljóst vera að úrkost-
ir alþjóðasamfélagsins, með Sam-
einuðu þjóðirnar í öndvegi, eru æði
flóknir nú um stundir. Blikur eru á
lofti á sama tíma og áþján írösku
þjóðarinnar eykst með degi hverj-
um. Hvorki við Íslendingar né aðrir
erum óhultir fyrir aðsteðjandi ógn
úr þessari átt. Þess vegna get ég
ekki með hreinni samvisku mælt á
móti þeim hörðu hótunum sem nú
beinast gagnvart harðstjórn Sadd-
ams Husseins. Í huga Íraksforseta
skiljast aðeins afarkostir. Það er
ábyrgðarhluti að hóta eða beita
valdi, slíkt er ekki gert nema ef öll
önnur ráð þrjóta. En að sama skapi
er mikil ábyrgð fólgin í því að sitja
hjá með hendur í skauti.
Írak, áþján og ógnir
Eftir Láru Margréti
Ragnarsdóttur
Höfundur er alþingismaður.
„Hvorki við
Íslendingar
né aðrir er-
um óhultir
fyrir aðsteðj-
andi ógn úr þessari
átt.“