Morgunblaðið - 23.01.2003, Blaðsíða 37

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR 2003 37
ÁKVEÐINN hópur Íslendinga –
fámennur – hefur ástundað það sem
varla er hægt að kalla annað en
ófrægingarherferð á hendur Ís-
lenskri erfðagreiningu, ekki síst í
útlendum fjölmiðlum, og hefur ver-
ið iðinn við kolann. Þeir hafa sent
út greinar, farið í viðtöl og laðað
blaðamenn til landsins í þeim til-
gangi að sannfæra heimsbyggðina
um að ÍE sé vont fyrirtæki, sem
ljúgi og svíki og fari illa með fólk.
Með þessu er ekki bara vegið að
viðskiptahagsmunum fyrirtækisins
heldur hagsmunum samfélagsins í
heild. Þessu mætti líkja við að sam-
svarinn hópur manna, meðal annars
frá Háskóla Íslands og Alþingi,
hefði það helst fyrir stafni að sann-
færa útlendinga um að íslenskt
sjávarfang væri úldið. Lítum á eft-
irfarandi til skýringar á þessari
staðhæfingu:
„Eftir á að hyggja var þessi
rangfærsla til góðs og málstað
Mannverndar mjög til framdráttar
vegna þess að hún vakti nýjar um-
ræður um málið.“ Þetta sagði
Steindór J. Erlingsson í Morgun-
blaðsgrein, sem einnig er að finna
athugasemdalausa á heimasíðu
Mannverndar þannig að ætla má að
samtökin séu sátt við innihaldið. Og
hvaða rangfærsla var „...málstað
Mannverndar mjög til framdrátt-
ar...“? Jú, franska stórblaðið Le
Monde hafði á forsíðu tveimur mán-
uðum áður haft eftir sama Steindóri
að hann hefði „...flúið frá Íslandi
(undan Íslenskri erfðagreiningu,
innsk. mitt.) með konu sinni og
börnum vegna þess að grundvall-
armannréttindi séu þar fótum troð-
in“. Einnig „...að hann gæti ekki bú-
ið í landi þar sem hæðst sé að
grundvallarréttindum svo einkafyr-
irtæki græði,“ að hann hafi verið
„..beittur þrýstingi varðandi há-
skólaferil sinn...“ og nú láti Íslensk
erfðagreining sér ekki gagnasöfnun
eina nægja „...heldur heimti líka
blóð-, frumu- og vefjasýni og þeir
sem neiti að láta þau af hendi séu
settir á svartan lista“. Samráð rík-
isstjórnarinnar, fjölmiðla og Ís-
lenskrar erfðagreiningar hafi síðan
valdið því „...að Steindór Erlings-
son veiktist af því að vera Íslend-
ingur,“ sagði Le Monde á forsíðu.
Tveimur mánuðum síðar segir
Steindór í fyrrnefndri Morgun-
blaðsgrein að hann „...ætlaðist auð-
vitað ekki til þess að það yrði tekið
bókstaflega...“ sem hann sagði í
Frakklandi. Steindór gerði þó enga
tilraun til að leiðrétta það – hvorki í
Le Monde né í þeim íslensku fjöl-
miðlum sem tóku málið upp. Enda
væntanlega engin ástæða til – þetta
var jú „rangfærsla til góðs“.
Steindór skrökvaði sem sé að
franska blaðamanninum og því er
þetta rifjað upp nú, að enn skriplar
Steindór á skötu sannleikans. Fyrir
nokkru birti breska blaðið The
Guardian grein um Íslenska erfða-
greiningu þar sem því var m.a.
haldið fram að Hjartavernd hefði
tapað tæplega 700 milljónum króna
með kaupum á hlutabréfum í Ís-
lenskri erfðagreiningu. Blaðið
neyddist síðan til að bera þessi
ósannindi opinberlega til baka og
biðjast afsökunar. Blaðið skýrði
þessi mistök sín með rangtúlkun á
grein í Morgunblaðinu en nafn-
greindi ekki þann sem túlkað hafði.
Ég get upplýst það hér að sá var
Steindór J. Erlingsson, og urðu fáir
hissa sem heyrðu. Var þessi rang-
færsla líka „...til góðs og málstað
Mannverndar mjög til framdrátt-
ar...“?
Ósannindi að yfirlögðu ráði
Síðan þetta gerðist er Steindór
búinn að gefa út bók, sem heitir
„Genin okkar“. Þar eru rangfærsl-
urnar fleiri en svo að ég nenni að
eltast við þær. Ég vil þó nefna eina,
sem í rætni sinni gengur út yfir all-
an þjófabálk. Steindór fullyrðir að
tilgreindur læknir hafi selt „...Ís-
lenskri erfðagreiningu gögn um
sjúklinga sína, svo sem sjúkra-
skýrslur og blóðsýni“. Hér sakar
Steindór sem sé viðkomandi lækni
ekki bara um þjófnað heldur líka
um brot á trúnaðarskyldu sinni við
sjúklinga. Þetta eru ósannindi og
rógur að yfirlögðu ráði því Steindór
hafði aðgang að samstarfssamningi
þessara aðila og veit að í honum
felst ekkert af þessu tagi. En
kannski var þetta einnig „...rang-
færsla til góðs og málstað Mann-
verndar mjög til framdráttar“.
Það fór svo vel á því að Pétur
Hauksson, formaður Mannverndar,
ritaði formála að bók Steindórs.
Þar leiðir haltur blindan um vegi
sannleikans. Pétur komst ekki
lengra en fram að fimmtu máls-
grein á fyrstu síðu bókarinnar áður
en hann skrökvaði. Þar segir hann
frá manni sem tapaði hluta af
tryggingabótum sínum með kaup-
um á hlutabréfum í Íslenskri erfða-
greiningu. Pétur segir: „Við söluna
kom í ljós að hann hafði tapað 90%
af bótunum sem hann átti að lifa af
það sem eftir var ævinnar.“ Nú
geng ég út frá því sem vísu að bæði
Steindór og Pétur hafi lesið fyrr-
nefnda grein í Guardian, þó ekki
væri nema vegna þess að þar er
viðtal við Steindór sjálfan. Í grein-
inni er líka viðtal við ofangreindan
mann þar sem kemur skýrt fram að
hann tapaði tæpum fimm milljónum
króna eða um 20% af bótunum.
Ekki 90%. Hvað gengur þeim
Steindóri og Pétri til? Skiptir þá
engu máli lengur hvað er satt og
hverju logið? Bara að það sé
„...rangfærsla til góðs og málsstað
Mannverndar mjög til framdrátt-
ar“?
Aðför að viðskiptahagsmunum
Ef til vill væri unnt að líta
framhjá þessum og öðrum ámóta
dæmum um ósannindi og óhróður
um Íslenska erfðagreiningu, ef þau
væru tilfallandi en ekki hluti af því
sem tæpast verður nefnt annað en
rógsherferð á hendur fyrirtækinu.
Örfá dæmi til viðbótar og árétt-
ingar: „Ég er oft að hugsa um það,
að Kári hafi aldrei ætlað sér að
vinna í erfðafræði, það er bara
blekking til þess að græða.“ …
„Hann hafi alltaf vitað að Kári væri
blóðsuga, sem aðeins gæti upphafið
sig á annarra kostnað, sem fyrst
hefði sóst eftir frægð en nú sækist
hann aðeins eftir völdum og pen-
ingum.“ „Og lítið þér á,“ segir Al-
freð, „Kári hefur lögmenn, verk-
fræðinga, upplýsingafulltrúa
(PR-fólk), en hann hefur enga
þekkta vísindamenn.“ Þetta sagði
Alfreð Árnason í viðtali við þýska
tímaritið Die Zeit. Í sömu grein
segir einnig: „Einar Árnason trúir
á miklu djúpstæðari grun (?): Hann
segir að í fjögur ár hafi hinir spren-
glærðu starfsmenn deCODE bara
ekki fundið neitt.“ Tekið skal fram
að þessa þýðingu á greininni er að
finna á heimasíðu Mannverndar. Og
í viðtali við AP-fréttastofuna sagði
Alfreð Árnason um rannsóknastarf
ÍE: „Það hefur engu skilað. Að
mínu áliti hefur hann (Kári) verið
að blekkja allan tímann.“
Sjálfsagt liggja mismunandi
hvatir að baki ummælum á borð við
þau sem hér hafa verið tíunduð, en
ásetningurinn er alltaf sá sami; að
skaða ímynd og hagsmuni Íslenskr-
ar erfðagreiningar. Spyrja má
hvort það taki því að vera að ergja
sig út af þessu. Tekur nokkur mark
á svona heimskulegum óhróðri
hvort sem er? Því miður er málið
ekki svona einfalt og kannski er
best að taka enn eitt dæmið til að
útskýra með hvaða hætti þetta get-
ur skaðað hagsmuni fyrirtækisins.
Sverrir Hermannsson, formaður
Frjálslynda flokksins, hefur ítrekað
fullyrt, innan þings og utan, að Ís-
lensk erfðagreining sé gjaldþrota.
(Það er út af fyrir sig guðsþakk-
arvert að maður sem notar þetta
hugtak um fyrirtæki sem er með já-
kvætt eigið fé uppá meira en 100
milljónir Bandaríkjadala skuli ekki
lengur vera bankastjóri.) Við skul-
um nú hugsa okkur framkvæmda-
stjórnarfund í alþjóðlegu lyfjafyr-
irtæki þar sem verið er að velja á
milli hugsanlegra samstarfsaðila í
umfangsmiklum erfðarannsóknum.
Íslensk erfðagreining kemur sterk-
lega til greina en þegar hana ber á
góma segist einn fundarmanna ný-
lega hafa séð það haft eftir for-
manni stjórnmálaflokks á Alþingi
Íslendinga, að það fyrirtæki sé í
raun gjaldþrota. Stjórnendur lyfja-
fyrirtækisins vita sennilega að
þetta er ekki rétt en finnst þetta þó
geta bent til að það séu einhver
vandræði í kringum þetta fyrirtæki
á Íslandi og strika það út af listan-
um. Í þessu herbergi var enginn til
að segja þeim að þessi flokksfor-
maður var bara garmurinn Sverrir
sem fór í pólitík til að hefna sín á
forsætisráðherra, sem hafði rekið
hann með skömm úr bankastjóra-
stóli fyrir spillingu.
Þetta tilbúna dæmi gefur hug-
mynd um hvaða áhrif sá óhróður og
ósannindi, sem hér hafa verið gerð
að umtalsefni, og litlu skipta á Ís-
landi, gætu haft í útlöndum. Það er
alvarlegt og ábyrgðarhlutur þegar
einstaklingar í stjórnmálum, eða
t.d. tengdir Háskóla Íslands, fara
með fleipur af þessu tagi um fyr-
irtæki sem á í harðri alþjóðlegri
samkeppni. Það skaðar ekki bara
fyrirtækið sjálft og hagsmuni mörg
þúsund hluthafa þess heldur einnig
starfsmenn þess og fjölskyldur
þeirra og á endanum samfélagið
allt. Og víst er að keppinautar Ís-
lenskrar erfðagreiningar á alþjóð-
legum vettvangi þurfa ekki að sæta
opinberum óhróðri af þessu tagi.
HAGSMUNIR SAM-
FÉLAGSINS, EÐA HVAÐ?
Eftir Pál
Magnússon
„Ef til vill
væri unnt að
líta framhjá
þessum og
öðrum
ámóta dæmum um
ósannindi og óhróður
um Íslenska erfðagrein-
ingu, ef þau væru tilfall-
andi en ekki hluti af því
sem tæpast verður
nefnt annað en rógs-
herferð á hendur fyr-
irtækinu.“
Höfundur er upplýsingafulltrúi
Íslenskrar erfðagreiningar.
Ókeypis lögfræðiaðstoð
öll fimmtudagskvöld milli kl. 19.30 og 22.00 í síma 551 1012
frá okt.-apríl Orator, félag laganema
UMRÆÐAN
um veikt sjóðina. Hún er að mínu
mati búin að eyðileggja þá. Eins
og staða þeirra er í dag eru þeir
ekkert nema nafnið eitt. Banka-
innistæður Orlofsheimilasjóðs voru
samkvæmt ársreikningi árið 2001
kr. 46.614 og Sjúkrasjóðs kr.
1.448.016.
Á trúnaðarráðsfundi hinn 19/9
2002, lagði ég fyrir stjórnina eft-
irfarandi spurningar:
1. Hvað ætlar stjórn Múrara-
félags Reykjavíkur að gera til að
snúa við áralöngum taprekstri á
Félagasjóði og Mælingarstofu fé-
lagsins?
2. Telur stjórnin að það sam-
rýmist lögum Sjúkra-, Orlofs- og
Menningar og styrktarsjóðs að
þeir stundi þá lánastarfsemi sem
þeir gera í dag?
3. Á hvaða vaxtakjörum lána
þessir sjóðir fé til Múrarafélags
Reykjavíkur?
Svör stjórnar voru þessi:
„Spurningarnar virðast byggja á
þeim misskilningi að Sjúkrasjóður,
Orlofsheimilasjóður og Menningar-
og styrktarsjóður séu ekki eign fé-
lagsins. Eins og fyrirspyrjanda
ætti að vera kunnugt eru sjóðir
þessir eins og Félagasjóður til
orðnir fyrir atbeina félagsins í
kjarasamningum og mynda saman
sjóðakerfi þess. Ársreikningur fé-
lagsins tekur til allra sjóða félags-
ins og sýnir eignarstöðu þess og
rekstrarafkomu.
Svör við spurningum Sveins eru
þessi:
1. Á þessu ári var gerð breyting
á reglugerð Sjúkrasjóðs þannig að
nú er heimilt að hann greiði allt að
15% af iðgjaldatekjum ár hvert
fyrir þjónustu sem skrifstofa fé-
lagsins veitir honum. Rekstur
mælingastofu er erfiður sökum
þess að hluti félagsmanna lætur
ekki mæla verk. Félagið hefur
ítrekað reynt að koma þessu í
betra horf en árangur er ekki sem
skyldi.
2. Stjórnin telur heimilt með vís-
an til þess sem að framan greinir
að fé eins af sjóðum þess sé notað
til að leysa vanda annars þar sem
þeir eru eign þess.
3. Fé úr sjóðum félagsins sem
varið er til starfsemi þess er ekki
lán.“
Sjúkra- og Orlofsheimilasjóður
eru ekki eign stéttarfélagsins. Fé-
lagið er eingöngu vörsluaðili sjóð-
anna sem ber að fara eftir reglum
þeirra og tilgangi varðandi ráð-
stöfun fjármuna úr þeim. Það að
lögum Sjúkrasjóðs skuli hafa verið
breytt á þann veg að nú er heimilt
að hann greiði allt að 15% af ið-
gjöldum ár hvert fyrir „þjónustu“
sem skrifstofan veitir, þýðir að í
fjölda ára hefur þetta verið ólög-
legt og brot á reglum sjóðsins. Nú
á bara að gera sukkið löglegt. Í
ársreikningi félagsins 2001 stendur
á bls. 11 allt um skuldir Félaga-
sjóðs og hvet ég stjórnarmenn til
að lesa reikningana og minnast
þess um leið að þeir samþykktu þá.
Að ráðist yrði á sjúkra- og or-
lofsréttindi okkar múrara með
þessum hætti og af þessum aðilum
átti ég alls ekki von á. Tel ég að
stjórnin verði að fara í mjög víð-
tæka endurskoðun á hlutverki sínu
eigi hún að vinna traust meðlima
félagsins. Lagasetning af hálfu
hins opinbera verður að koma til,
til að tryggja að ekki verði farið
með sjóði af þessu tagi sem raun
ber vitni. Stjórnin verður að gera
félagsmönnum grein fyrir því
hvernig endurgreiðslu þessara
fjármuna, með vöxtum, verði hátt-
að og að óháður aðili fylgist með
að staðið sé við endurgreiðslurnar.
Hefur Félagasjóður Múrarafélags-
ins bolmagn til að greiða „lántök-
urnar“ til baka og getur hann
einnig sinnt hlutverki sínu sem er
að reka félagið, þar á meðal
greiðslu skammtímaskulda. Lang-
tíma- og skammtímaskuldir félags-
ins voru samkvæmt ársreikningi
2001 kr. 20.986.438.
Er Múrarafélag Reykjavíkur í
raun ekki gjaldþrota?
Höfundur er múrari og situr í trún-
aðarráði Múrarafélags Reykjavíkur.
EIGUM við að sitja undir því að
ekki verða stigin framfaraspor í
landinu af því forsætisráðherra
þess er svo fyndinn? Það hlýtur að
teljast hluti af framförum að hægt
sé að svara fyrirspurnum blátt
áfram á hinu háa Alþingi.
Ég hef ekki gert mikið af því að
fylgjast með umræðum á Alþingi í
beinni útsendingu en lét verða af
því í gær þegar var utandagskrár-
umræða um til hvaða mótvægisað-
gerða ríkisstjórnin ætlaði að grípa
vegna Kárahnjúkavirkjunar. Ög-
mundur Jónasson leiddi um-
ræðuna og fyrir svörum var Davíð
Oddsson.
Fyrst flutti hann andlausa ræðu
þar sem vantaði allan sannfæring-
arkraft og svaraði engum spurn-
ingum.
Er spurningarnar voru ítrekað-
ar svaraði hann heldur engu. Þeg-
ar Ögmundur spurði þá utan úr sal
hvort hann ætlaði ekki að svara þá
sagði forsætisráðherra: „Ég svara
þessu árið 2005 og þá sem for-
sætisráðherra.“ Og uppskar það
sem hann þráði, hlátur sinna
manna.
Er þetta Alþingi Íslendinga?
Það eru umræður í þinginu og
beðið um svör í stóru máli og þetta
er eina svarið! En þessi brandari
speglar tvennt.
Í fyrsta lagi að Davíð Oddssyni
forsætisráðherra er ætíð efst í
huga að hann sé forsætisráðherra.
Í öðru lagi að þegar hann lendir
í vandræðum bregst hann alltaf
eins við – segir misjafnlega góða
brandara og allir hans menn hlæja
kurteislega. Nema þeim hafi þótt
þetta fyndið í raun og veru.
Þegar fólk er króað af úti í horni
grípur það yfirleitt til sömu þraut-
reyndu ráðanna til að breiða yfir
vandræði sín. Forsætisráðherra
reynir að vera fyndinn. Hann get-
ur ekki annað. Á sínum tíma var
það kannski áfall fyrir hann hvað
hann þótti alltaf fyndinn þegar
hann hugðist segja eitthvað í fúl-
ustu alvöru. Og nú er hann fastur í
fyndninni.
Í sögubókum framtíðarinnar
verður spurt um hvernig Davíð
Oddsson brást við þegar stærsta
og afdrifaríkasta framkvæmd Ís-
landssögunnar var gagnrýnd.
Svarið er: Hann sagði brandara.
Hann var fyndinn.
Ég hitti ónefndan þingmann eft-
ir umræðuna og spurði hvort for-
sætisráðherra væri stætt á þessu.
Þingmaðurinn stundi mæðulega og
sagði: „Æ, ég veit það ekki, við er-
um bara orðin svo vön þessu.“
Fyndni forsætisráðherrann, það
þótti lengi hrós í hnappagat okkar
Íslendinga. En tungumálið er ólík-
indatól, það lætur ekki fangelsa
sig, og svo gæti farið að orðið
fyndinn fengi aðra merkingu með
tímanum og árið 2005 yrði það far-
ið að þýða eitthvað annað en fynd-
inn.
Hvað er svona
fyndið?
Eftir Elísabetu
Jökulsdóttur
Höfundur er rithöfundur.
„Forsætis-
ráðherra
reynir að
vera fynd-
inn.“