Morgunblaðið - 28.11.2003, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2003 43
MEÐFERÐ Útlendingastofnunar á umsókn þeirra
Ramin og Jönu Sana um pólitískt hæli hér á landi er
hneyksli. Því miður er það ekki undantekning heldur
regla yfirvalda að neita umsækjendum
um pólitískt hæli hér á landi og það
sem verra er, það er að verða sama
sagan með dvalarleyfin.
Nýju útlendingalögin brotin?
Þessi ungu hjón, sem eignuðust hér
sitt fyrsta barn í síðustu viku, hafa
beðið svars yfirvalda allt frá því í mars
sl. er þau komu hingað til lands. Aðstæður þeirra eru
öllum kunnar: Hann er Afgani, hún er frá Úzbekistan.
Ofsóknir og lífshætta bíður þeirra á heimaslóðum.
Ættingjar þeirra uppfylla skilyrði flóttamannastofn-
unar SÞ í nágrannalöndunum en að mati Útlend-
ingastofnunar gera þau það ekki. Stofnunin við-
urkennir samt að ekki sé þorandi að senda þau heim
– a.m.k. ekki næsta árið! Ef ætlunin er hins vegar að
vísa þeim og nýfæddum syni þeirra úr landi 24. nóv-
ember 2004 tel ég augljóst að með því væru brotin
nýsett lög um útlendinga nr. 96/2002 en í 21. grein
þeirra segir að óheimilt sé að vísa frá landi eða úr
landi útlendingi sem fæddur er hér á landi og hefur
átt hér fast heimili óslitið síðan.
Er þetta boðlegt framlag?
Í ársbyrjun 2003 voru 20 milljónir manna á skrá
Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna; 1 af
hverjum 300 jarðarbúum. Inni í þessari tölu eru þó
ekki 4 milljónir Palestínumanna sem búa í flótta-
mannabúðum í eigin landi. Íslendingar hafa frá 1956
tekið við samtals 422 flóttamönnum en alltaf í sér-
völdum hópum, að jafnaði 9 manns á ári. Á sama tíma
hefur aðeins einn maður fengið hér pólitískt hæli ut-
an slíkra hópa, en nokkrir tugir hafa fengið dvalar-
leyfi af mannúðarástæðum. Það er því augljóst að við
höfum ekki ástæðu til að vera mjög stolt af framlagi
okkar til að leysa flóttamannavandann í heiminum.
50 börn frá 1998 – aðeins níu fengu að vera
Afdrif hælisleitenda voru til umræðu á Alþingi í lið-
inni viku þegar dómsmálaráðherra svaraði fyrirspurn
minni þar um. Í svarinu kom m.a. fram að frá 1998 til
18. nóvember 2003 var sótt um hæli fyrir 314 manns,
þar af 50 börn yngri en 16 ára hér á landi. 27 var
veitt dvalarleyfi 1998 til loka árs 2000, þar af fjórum
börnum. Í janúar 2001 gerðist Ísland aðili að svo-
nefndum Dyflinarsamningi. Síðan þá hefur nánast öll-
um hælisleitendum ýmist verið snúið frá, þeir fluttir
til síðasta áfangastaðar eða umsókn um hæli hafnað
og þeir sendir heim. Hælisleitendur 2001 til 18. nóv-
ember 2003 voru 241, þar af 46 börn. Aðeins 15, þar
af fimm börn, fengu dvalarleyfi á sama tíma. Áð-
urnefnd hjón eru þau einu sem hafa fengið dval-
arleyfi hér á þessu ári. Fimm málum er ólokið.
Eins og sjá má af þessum tölum þá eru dvalarleyfin
orðin alger undantekning, m.a.s. fjölskyldum með
börn sem búin eru að vera lengi á þvælingi um heim-
inn er blygðunarlaust vísað frá Íslandi. Stjórnvöld þvo
hendur sínar og vísa í Dylfinarsamninginn, eins og
við séum skyldug til að hlíta ákvæðum hans um brott-
vísun til síðasta áfangastaðar. Þannig er það ekki.
Það er ekkert í samningnum sem bannar okkur að
bjóða nýjan Íslending velkominn í heiminn. Ég held
líka að það sé vilji flestra.
Börnin hafi forgang
Í svari dómsmálaráðherra kom fram að öll börn sem
hér koma við sögu, 50 börn á árunum 1998–2003, hafi
komið hingað með foreldrum sínum og að ,,niðurstaða
í máli þeirra hafi ráðist af niðurstöðu í málum for-
eldranna“. Niðurstaðan var sem fyrr segir að ein-
ungis níu börn fengu hér dvalarleyfi af mannúðar-
ástæðum. En hvernig á flóttafólk annars að þekkja
þennan Stóradóm ríku þjóðanna í Evrópu og átta sig
á því að með umsókn um hæli í fleiri en einu landi er
það útlægt úr öllum ríkjum Schengensvæðisins í
senn? En sú er einmitt oft „niðurstaðan“ í máli for-
eldranna.
Samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna
eiga börn að hafa forgang og njóta verndar, ef ekki á
grundvelli flóttamannasamnings SÞ, þá á grundvelli
mannréttinda- og mannúðarsjónarmiða. Í 21. grein
barnasáttmálans segir að ,,aðildarríki hans skulu gera
viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leit-
ar eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið er
flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum og starfs-
háttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það
er í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi
vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau rétt-
indi sem við eiga og kveðið er á um í samningi þess-
um og öðrum alþjóðlegum löggerningum á sviði
mannréttinda- eða mannúðarmála sem ríki þau er um
ræðir eiga aðild að“.
Oft er erfitt fyrir fólk sem lifað hefur langar hörm-
ungar að feta sig á nýrri braut, en börnin eru hins
vegar þeirri góðu gáfu gædd að geta eignast nýtt líf í
nýju landi – bara ef þau fá tækifæri til þess. Það er
því ekki hægt að sætta sig við það að 41 barni hafi
verið vísað frá Íslandi með foreldrum sínum á und-
anförnum 5–6 árum. Hér ekki bara getum við, heldur
verðum við að gera miklu betur.
Getum við ekki gert betur?
Eftir Álfheiði Ingadóttur
Höfundur er varaþingmaður VG í Reykjavík suður.
ALLSHERJARNEFND Al-
þingis hefur nú til umfjöllunar
svokallað „vændisfrumvarp“. Meg-
ininntak frumvarps-
ins er að gera kaup
á kynlífsþjónustu
refsiverð. Und-
irrituð hvetur alla
þingmenn til að
hafna þessari hug-
mynd vegna eft-
irfarandi ástæðna:
1. Ein helsta forsenda frum-
varpsins – að frumvarpið leiði til
þess að auðveldara verði að kæra
ofbeldi – er vanhugsuð. Það verður
að teljast ólíklegt að konur eða
karlar sem neyðast til að fara
þessa leið í tekjuöflun hafi hvata
eða aðstöðu til að sækja rétt sinn
til yfirvalda. Ef vændi leitar undir
yfirborðið og fjarlægist enn frekar
regluverk samfélagsins er búið að
neyða fólk sem stundar vændi inn
í undirheima þar sem allt önnur
lögmál eru í gildi.
Lögreglunni er ekki leyfilegt að
nýta sér tálbeitur. Auk þessa má
telja það afar ólíklegt að sú eða sá
sem neyðist til að afla sér tekna
með sölu á eigin líkama leiti að-
stoðar lögreglu til að uppræta
vændi í samfélaginu. Ef neyðin ein
rekur fólk til að stunda vændi, má
ætla fjarstæðukennt að halda því
fram að sá sem í nauð selur líkama
sinn, gangi fús í lið með lögreglu
með það fyrir augum að útiloka
tekjulind sína.
2. Önnur forsenda frumvarpsins
sem haldið hefur verið á loft – að
þessum lögum sé ætlað að berjast
gegn mansali – er á jafnmiklum
misskilningi byggð. Mansal er
þegar ólöglegt á Íslandi og reynd-
ar er stutt síðan maður var hand-
tekinn grunaður um slíkt hér-
lendis. Með því að beina
refsiábyrgðinni að kaupendum
vændisþjónustu og færa þannig
starfsemina neðanjarðar er hins
vegar verið að afhenda vændið í
hendur glæpamanna. Reynslan
sýnir að miklar líkur eru á að fólk
sem stundar vændi sé misnotað af
þriðja aðila. Nái frumvarpið fram
að ganga verður vændi stundað
með aðferðum glæpamanna – með
kúgunum, hótunum og ofbeldi.
3. Reynsla sambærilegra laga í
Svíþjóð er í besta falli umdeild.
Lögreglan og forvarnardeildir
hafa lýst því yfir opinberlega að
árangur af lögunum sé í raun eng-
inn. Götuvændi hefur að mestu
horfið en í stað þess hefur þjón-
ustan einungis flust til og er nú
stunduð af jafnmiklu kappi í gegn-
um internetið. Staða vændis-
kvenna virðist hins vegar hafa
versnað í kjölfar laganna. Skýrsla
Petru Östergren sýnir m.a. að ör-
yggi vændiskvenna er minna og
tekjur þeirra hafa lækkað töluvert.
Það er því erfitt að sjá hvers
vegna við ættum að feta í fótspor
Svía í þessu máli. Reynslan frá
Svíþjóð sýnir auk þess að erfiðara
er nú að sækja mál gegn þriðja að-
ila – vændismiðlaranum. Þeir eru
öruggari en áður því mun erfiðara
er að fá fólk til að bera vitni í slík-
um málum. Það er verð ástæða
fyrir því að aðrar þjóðir hafa ekki
farið að fordæmi Svía því hér er
um mikil ólög að ræða.
4. Í greinargerð með frumvarp-
inu er vitnað í skýrslu dóms-
málaráðuneytisins um stöðu vænd-
is á Íslandi. Skýrslur
ráðuneytisins eru hins vegar fleiri.
Undirrituð spyr því, hví ekki hafi
verið notast við skýrslu dóms-
málaráðuneytisins um tillögur til
úrbóta í þessum málum? Má það
vera vegna þess að í þeirri skýrslu
var „sænska leiðin“ skoðuð og nið-
urstaðan varð sú að hún þætti ekki
heillavænleg?
5. Kolbrún Halldórsdóttir, flutn-
ingsmaður frumvapsins, hefur sagt
að lögunum sé ætlað að senda
skilaboð út í samfélagið. Ef svo er
má telja skilaboð frumvarpsins
einkennileg. Samkvæmt frumvarp-
inu eru kaup á vændi ólögleg en
hins vegar er ekki ólöglegt að
stunda vændið. Hér eru skilaboðin
til samfélagsins að það sé í lagi að
stunda vændi vegna þess að öðrum
verður refsað ef upp kemst. Telur
löggjafinn rétt að senda þau skila-
boð að fólk eigi ekki að bera
ábyrgð á eigin ákvörðunum?
6. Flutningsmenn frumvarpsins
verða að gera sér grein fyrir að
tilgangur refsilöggjafarinnar er
ekki að vera skilaboðaskjóða þing-
manna til samfélagsins. Rétt-
arríkið gerir þá kröfu til löggjaf-
ans að mönnum verði ekki refsað
nema með stoð í skýrri lagaheim-
ild. Óljós hugtakanotkun og van-
hugsaðar lagabreytingar frum-
varpsins yrðu því til þess fallnar
að stefna réttaröryggi samfélags-
ins í verulega hættu.
Að þessu virtu er varhugavert
að greiða götu vædisfrumvarpsins.
Beri menn hag þeirra er selja lík-
ama sinn fyrir brjósti þarf áþreif-
anlegri sönnur fyrir því að eina
leið megi telja betri en aðra. Það
er vanhugsað að halda því fram að
sporna megi við félagslegu vanda-
máli með refsingum. Aðgerðir
stjórnvalda ættu fremur að miðast
við forvarnarstarf, að tryggja ör-
yggi þeirra sem stunda vændi og
hjálpa þeim er sjá sér ekki annað
fært en að selja líkama sinn, að
finna aðra leið í lífinu. Með þetta í
huga hvetur undirrituð þingmenn
til að auka ekki enn frekar per-
sónulegar hörmungar fólks með
illa ígrundaðri lagasetningu.
Höfnum vændisfrumvarpinu!
Eftir Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur
Höfundur er í stjórn Heimdallar.
EKKI er laust við að gætt hafi
nokkurs óróleika hjá þeim, er
fjallað hafa um greinarkorn, sem
birtist í Morg-
unblaðinu 3. októ-
ber. sl. eftir Mar-
gréti Jónsdóttur
Akranesi, Vakna þú,
sofin þjóð. „Geriði
eitthvað“.
Um sumt af því
sem þar kemur
fram má skiptast á skoðunum, því
mál þetta varðar flesta landsmenn
frekar þó þá sem í sveitum búa. Nú
vil ég ekki öðru trúa en að Margrét
Jónsdóttir sé skýrleiksmanneskja
og eigi sér fjölda skoðanasystkina
ég vil því eiga orðastað við hana
með vitrænum hætti. Í upphafi vil
ég benda henni á, að fornt er í máli
okkar, „að ekki sé búmaður nema
hann kunni að berja sér“, bið ég
hana að hafa það í huga. Þegar ég
hugleiddi orð hennar „bændur
halda áfram að bera sig illa“, kom
upp í hug mér ein setning úr bók
Svövu Jakobsdóttur, „Veisla undir
grjótvegg“, við erum ekki fátæk,
við erum auralaus. Þetta má heim-
færa upp á fjölda bænda, þeir eru
margir auralausir þrátt fyrir að
eiga góðan bústofn, góða ræktun og
húsakynni. En skorta virðist á að
ráðdeild sé alltaf höfð með í för.
Munað nútímalífs virðist mörgu
bændafólki um megn að láta
framhjá sér fara.
Ég er sammála Margréti um að
víst sé hægt að halda uppi byggð í
landinu þó að fjárbúskapur minnki
um helming það er ef hún á við
fjárfjölda á bújörðum, en ekki
mikla fækkun búa. Í um tvo áratugi
hefur verið rekinn áróður fyrir því
að fjárbú stækki, það sé ávísun á
betri afkomu. Allt of margir virðast
leggja trúnað á þetta einkum þó
hinir áhrifameiri. Ég er nær viss
um að bændur á því svæði þar sem
ég er kunnugastur, um mið- og
norðurhluta Strandasýslu hafi af-
sannað þessa kenningu, en þar hef-
ur fjárfjöldinn í áratugi verið á
bilinu 200 til 380 kindur og afkom-
an ekki verið áberandi verri nema
síður sé, en þar sem fé hefur verið
fleira. Að minnsta kosti hafa há-
værustu raddirnar í grátkórnum
fræga, sem Margrét nefnir ekki
komið frá þessu svæði. Ræktun
sauðfjár sem hófst fyrir alvöru um
miðja síðustu öldina var afar mik-
ilvæg til að bæta afkomuna í sauð-
fjárræktinni þökk sé þeim sem
brautina ruddu. Þessi rækt-
unarstefna hefur þó hin allra síð-
ustu ár farið inn á óheppilegt hlið-
arspor því að í öllu þessu
upplýsingastreymi virðist sem sí-
fellt minna sé lagt upp úr tilkostn-
aðinum en háu gæða- og af-
urðastigi. Er það miður og stuðlar
ekki að því að bæta afkomu sauð-
fjárbænda svo sem vert væri. Þó að
margt hafi verið vel gert á und-
anförnum árum og áratugum eru
dæmin um mikla sóun til sveita
mörg, einkum hin allra síðustu ár.
Ekki leikur nokkur vafi á að
fjöldi búa í landinu er yfirvél-
væddur og oft freistast maður til að
halda þegar véla- og tækjakaup eru
ákveðin að þörfin ráði minna en
löngunin til þess að vera eins og
hinir. Landbúnaðarráðherrann
Guðni Ágústsson sagði frá því síðla
sumars að heyskapur á hans æsku-
heimili hefði að þessu sinni tekið
sex eða sjö daga. Þau eru mörg
Brúnastaðaheimilin að þessu leyti
til. En til hvers? Ólíklegt er að allt
sé það tekjuskapandi iðja sem
bændur sinna þann tíma sem áður
fór í vinnu við heyskap. Vonandi
lenda þó fáir í því, sem henti bónda
á leið til útlanda ásamt konu sinni.
Sá hafði lengi trassað að standa í
skilum við stofnlánadeild landbún-
aðarins sem svo hét. Í Leifsstöð
hittir hann fyrir innheimtumann
stofnlánadeildar sem minnti bónd-
ann á skuld hans.
Ég hef ánægju af heyskap og vil
því vera lengi, sagði bóndinn sem
heldur enn tryggð við votheysverk-
unina. Þessum röddum fer hrað-
fækkandi. Í fjölda ára ól ég þá von í
brjósti, að orð Einar Magnússonar
menntaskólakennara og síðar rekt-
ors, um að margir íslendingar séu
„haldnir minnimáttarkenndu óhófi“,
yrði aldrei hægt að heimfæra upp á
bændur. Sú von hefur brugðist.
Átakanlegasta dæmið um sóun til
sveita eru þó áburðarkaupin. Ef
mig brestur ekki minni þá kom Páll
Bergþórsson veðurfræðingur fram
með þá ábendingu til bænda í apr-
ílmánuði síðastliðnum – eftir að
hafa borið saman hitatölur síðustu
mánaða við hitafar veturna á undan
– að óhætt væri fyrir bændur að
minnka áburðarnotkunina um um
það bil um helming frá fyrra ári.
Nú hafa bændur þá reynslu af
rannsóknum Páls að þeim má
treysta, það hefur ekki brugðist.
Engu að síður tóku fáir mark á
honum og eyddu um það bil 500
milljónum í áburð síðastliðið vor, að
þarflausu. Í Morgunblaðinu 3. nóv-
ember sl. eru mál þessi reifuð. Þar
eru rök Páls, fyrir minni áburðar-
þörf sl. sumar rakin og myndrit
birt til glöggvunar. Hann segir ótta
bænda um að heygæði rýrni við
minni áburðarskammt ástæðu-
lausan. Niðurstöður rannsókna sem
hann lét gera á Hvanneyri 1977–
1990 hafa ekki leitt neitt slíkt í ljós.
„Það er ástæðulaust að vera með of
mikinn heyfeng í góðæri, sérstak-
lega vegna takmarkaðs geymslu-
þols umfram töðu í rúlluböggum,“
segir Páll í viðtalinu. Sárt er til
þess að hugsa að á ráðum þessa
merka vísindamanns taki bændur
lítið mark. Þeir halda áfram að
safna heyjum, sjálfum sér og landi
sínu til óþæginda og tjóns. Er nema
von að kennaralærð kona á Akra-
nesi telji sig eiga nokkuð vantalað
við bændur og forustu þeirra. Leið-
inlegast af öllu er þó sú uppgjöf og
eymd, að biðja um fjárstyrk frá ríki
í einhverju mesta góðæri seinni
tíma eins og gert var og versnandi
afkomu sauðfjárbænda um kennt.
Vandi sem bændur hafa sjálfir
komið sér í og ætla að viðhalda,
með offramleiðslu og óþörfum
áburðarkaupum. Víst er að áfram
mun marga í þeirra hópi skorta
ráðdeild og suma stóran skammt af
henni. Eflaust munu einhverjir af
þeim bændum sem þurftu að grípa
til þess óyndisúrræðis að skera ný-
fædd lömb sín í miklum harðindum
og heyleysi vorið 1949 bylta sér í
gröf sinni ef þeim vitnuðust þau
ótíðindi að á árinu 2003 væru sauð-
fjárbændur styrktir sérstaklega í
einu mesta góðæri sem komið hefur
um langt skeið eins og nú hefur
gerst. Næg hey og snjóléttir eða
snjólausir vetur svo ekki sé minnst
á álitshnekki fyrir ímynd sveitanna
og fordæmið sem þetta gefur gagn-
vart öðrum kjötframleiðendum.
Sauðfjárræktin á að vera at-
vinnugrein sem tekur ávinningi og
þá áföllum ef svo ber undir. Und-
anfarin ár hefur mikið verið gert til
að bæta ímynd sveitanna með
átaksverkefnum eins og fegurri
sveitir og svonefndri gæðastýringu
í tengslum við núgildandi sauðfjár-
samning. Að greiða sauðfjár-
bændum 140 milljónir utan allra
samninga, mun að minnsta kosti í
bili, skaða allt það starf, sem unnið
hefur verið að í þessum efnum. Eitt
er því kristaltært, að nú mun fjölga
í liði kennarans á Akranesi.
Mál sauðfjárbænda skýrð
fyrir Margréti Jónsdóttur
Eftir Guðfinn S. Finnbogason
Höfundur er sauðfjárbóndi í Mið-
húsum í Strandasýslu.
VEÐUR mbl.is