Morgunblaðið - 28.11.2003, Blaðsíða 48

MINNINGAR
48 FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Guðbjörg Þor-bjarnardóttir
fæddist í Bolungar-
vík 13. júlí 1913. Hún
lést á Dvalar- og elli-
heimilinu Grund 19.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar henn-
ar voru Rósa Ara-
dóttir f. 7. ágúst
1875, d. 30. júní
1939, og Þorbjörn
Eggertsson f. 28.
desember 1880, d. 9.
júní 1962. Albróðir
Guðbjargar var
Eggert Þorbjarnar-
son f. 26. september 1911, d. 26.
september 1989, kvæntur Guð-
rúnu Rafnsdóttur. Systkini sam-
mæðra voru: Bjarni Bogason, f.
19. nóvember 1894, d. 10. nóvem-
ber 1905, Þorgerður Bogadóttir f.
22. október 1986, d. 9. apríl 1990,
gift Guðmundi Péturssyni, Sigríð-
ur Bogadóttir f. 28. maí 1899, d.
gjaldkeri við bæjarfógetaembætt-
ið á Siglufirði 1931–35, einkaritari
og bókari hjá Síldarverksmiðjum
ríkisins á Siglufirði 1935–1945,
læknaritari á Landspítalanum frá
1945 uns hún var fastráðin við
Þjóðleikhúsið 1959. Guðbjörg tók
þátt í leikstarfsemi með áhuga-
fólki á Siglufirði en hóf að leika
hjá Leikfélagi Reykjavíkur 1946,
lék í Þjóðleikhúsinu frá opnun
1950 og lék þar til ársins 1989.
Guðbjörg lék í fjölmörgum út-
varpsleikritum og ennfremur í
kvikmyndum fyrir sjónvarp. Guð-
björg starfaði í fjáröflunardeild
Menningarsjóðs Þjóðleikhússins,
stóð að stofnun Slysasjóðs Félags
íslenskra leikara og Starfsmanna-
félags Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands og var formaður sjóðsins um
skeið. Hún var í stjórn Leiklist-
arsjóðs Brynjólfs Jóhannessonar
og í stjórn Starfsmannafélags
Þjóðleikhússins. Hún hlaut Silfur-
lampann 1961 fyrir leik sinn sem
Elísa Grant í Engill, horfðu heim.
Guðbjörg naut heiðurslauna lista-
manna frá 1990.
Útför Guðbjargar fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
22. desember 1989,
gift Guðjóni Bjarna-
syni, Ari Bogason f.
27. júní 1901, d. 10.
janúar 1957, kvæntur
Sigríði Sumarrós Sig-
urðardóttur, Jóhann
Bogason, f. 27. nóv-
ember 1904, d. 15.
nóvember 1962,
kvæntur Halldóru
Magnúsdóttur, Bjarni
Bogason, f. 8. janúar
1907, d. 14. ágúst
1997, kvæntur Guð-
rúnu Haraldsdóttur,
Benedikt Bogason, f.
8. janúar 1907, d. 15. janúar 1907,
og Bogey Bogadóttir, f. 24. ágúst
1908, d. 24. ágúst 1908.
Guðbjörg lauk skyldunámi á
Ísafirði, lærði bókhald á Siglufirði
1931, stundaði nám í Leiklistar-
skóla Lárusar Pálssonar í Reykja-
vík og var í leiklistarnámi á Norð-
urlöndum. Guðbjörg var bókari og
Látin er Guðbjörg föðursystir
mín, níræð frá því í sumar. Hún var
alin upp fyrir vestan, fyrst á Bolung-
arvík, svo á Ísafirði. Hún var komin
af alþýðufólki, Rósu Aradóttur,
Vestfirðingi í húð og hár, og Þorbirni
Eggertssyni úr Hrútafirði. Gugga
var yngst systkina sinna. Hún átti
einn albróður og fimm hálfsystkini
er náðu fullorðinsaldri. Þau eru öll
látin.
Gugga fór ung til Siglufjarðar að
vinna fyrir sér, fyrst hjá bæjarfóg-
etanum og síðar hjá Síldarverk-
smiðjum ríkisins. Á Siglufirði lék
hún sitt fyrsta hlutverk árið 1939.
Óhætt er að segja að líf hennar hafi
þaðan í frá snúist um leiklist en árið
1989 lék hún sitt síðasta hlutverk á
sviði. Hjá Þjóðleikhúsinu lék hún
hátt í eitt hundrað hlutverk en að
auki lék hún hjá Leikfélagi Reykja-
víkur og í fjölmörgum útvarpsleik-
ritum. Hún þótti góð leikkona og
hlaut Silfurlampann 1961.
Gugga er órjúfanlegur hluti minna
æskuminninga. Hún var tíður gestur
á heimili foreldra minna ásamt föður
sínum. Hún eyddi með okkur mörg-
um jólum. Svaf gjarnan hjá okkur
um jólanóttina og fékk kakó í rúmið
á jóladagsmorgun. Við áttum einnig
saman marga sunnudaga og
páskahátíðir auk fjölskylduhátíða
með öðrum systkinum hennar.
Gugga bauð líka oft heim og veitti
gjarnan súkkulaði og rjóma. Gugga
veitti fleira. Hún opnaði leikhúsið
fyrir sínu fólki og fyrir hennar til-
stilli nutum við ríkulega leiklistar.
Við tvær áttum einnig okkar eigin
stundir. Sumarpart var ég í fóstri hjá
henni þegar foreldrar mínir voru er-
lendis. Þá bjó hún á Barónsstíg og
deildi íbúð með Helgu og Hildi Kal-
man. Það var góð vist. Nokkrum ár-
um síðar, þá komin á Brávallagöt-
una, sagði hún mér til við upplestur
ljóða. Okkur var það báðum léttir
þegar ég flosnaði úr þessu námi eftir
glímu við Gunnarshólma.
Það var margt sérstakt við Guggu.
Hún var fríð kona, glæsikona, heims-
kona og dama. Maður skyldi halda að
slíkt væri að mestu leyti lært en hún
hélt þessari fallegu framkomu og
þokkafullu hreyfingum löngu eftir að
hún var hætt að þekkja samferða-
menn sína. Gugga var glaðsinna og
fór vel með skap sitt. Hún hafði lag á
að gefa til kynna á fágaðan og óyrtan
hátt þegar henni þótti nóg komið af
orðræðu. Það átti til dæmis við um
trúmál og pólitík. Um viss mál ræddi
maður ekki við Guggu. Hún hélt sínu
létta skapi fram í andlátið.
Gugga var vel að sér og ágætlega
talandi og ritfær á Norðurlandamál
og ensku. Hún hafði yndi af ferðalög-
um, innanlands sem utan. Hún hélt
sambandi við skyldfólk sitt sem hafði
flutt utan. Það átti við um Halldór
móðurbróður hennar sem flust hafði
til Noregs og Herdísi föðursystur
hennar sem farið hafði vestur um
haf. Fyrir hennar tilstilli eru enn
tengsl við afkomendur Herdísar í
Vesturheimi.
Síðustu árin dvaldi Gugga á
Grund. Á þeim árum eignaðist hún
vinkonu, unga stúlku, Þóru Kristínu
Ásgeirsdóttur. Þóra hefur síðastliðin
fimm ár reynst henni með afbrigðum
vel. Henni eru færðar sérstakar
þakkir fyrir tryggð og vináttu við
Guggu. Deildarhjúkrunarfræðingi á
Grund, Unni Viggósdóttur, og henn-
ar starfsfólki eru einnig færðar
þakkir fyrir umhyggjusemi alla í
garð Guggu.
Kær frænka er nú kvödd og henni
þökkuð ljúf samferð.
Rósa Eggertsdóttir.
Guðbjörg Þorbjarnardóttir
frænka mín er látin á nítugasta og
fyrsta aldursári. Ég á margar góðar
minningar um hana Guggu og þá
sérstaklega frá því ég var ungur
drengur. Ég man alltaf eftir því þeg-
ar ég fékk upphringingu frá henni og
hún spurði mig hvort ég gæti litið inn
hjá sér sem og ég gerði. Erindið var
hvort ég hefði áhuga á að leika hlut-
verk í leikriti sem þá var byrjað að
æfa í Þjóðleikhúsinu. Fyrir þetta
hafði ég aðeins komið fram í uppá-
komum í skólanum þannig að hug-
myndin um að komast á svið Þjóð-
leikhússins var eins og fjarlægur
draumur. Þetta var þó draumur sem
var við það að rætast því ég sam-
þykkti þetta að sjálfsögðu en þurfti
fyrst að mæta í prufu.
Gugga var að sjálfsögðu viðstödd
þegar ég gekk í gegnum þessa eld-
raun. Hún tók á móti mér og gekk
með mig fram á sviðið þar sem
Gunnar Eyjólfsson afhenti mér rullu
úr leikritinu og bauð mér að lesa
þann texta sem hann hafði undir-
strikað. Sem betur fer virtist þetta
hafa farið vel því eftir prufuna sagði
hann við mig að ég hefði ágæta rödd
á sviði. Mér til ánægju nefnir hann
einnig klukkan hvað ég ætti að mæta
á æfingar, því að ég væri kominn
með lítið hlutverk í leikritinu. Þar
með byrjaði ævintýri í lífi mínu sem
ég gleymi aldrei og mun ég ávallt
vera þakklátur henni Guggu fyrir að
skapa þetta tækifæri fyrir mig.
Gugga var einkar barngóð og í
gegnum tíðina naut ég góðsemi
hennar og hugulsemi. Hún var ávallt
tilbúin að veita mér ráðgjöf og var
einnig búin þeim eiginleika að geta
hlustað í einlægni á fólk. Hún sýndi
alltaf áhuga á því sem ég var að gera
og að ég stæði mig vel.
Ég man sérstaklega eftir því að
nokkrum árum eftir að ég hafði kom-
ið fram í Þjóðleikhúsinu kom ég
heim eftir að hafa verið í námi er-
lendis og var fyrsta verk mitt eftir
heimkomuna að heimsækja Guggu á
Reynimel 80, en þar átti hún íbúð
sem var alltaf óaðfinnanleg. Eftir
dvölina úti hafði ég frá mörgu að
segja varðandi reynslu mína og tal-
aði ég mikið um leikarana sem voru í
uppáhaldi hjá mér því ég hafði enn
áhuga á leiklist, fór mikið í bíó og
leikhús. Ég var jafnvel að hugsa um
að feta í fótspor Guggu frænku á því
sviði. Ég hafði einmitt séð stórkost-
lega kvikmynd, „A Man for All Seas-
ons“, með Paul Scofield í aðalhlut-
verki og leyfði Gugga mér að tala að
því er virtist endalaust um bæði
myndina og aðalleikarann. Hún
gerði það án þess að trufla mig og
sagði einungis að hún vissi um hvern
ég væri að tala og leyfði mér að halda
í mínar eigin hugmyndir. Þannig var
hún góður hlustandi og sýndi ávallt
áhuga á því sem ég var að gera en
vildi benda á og leiðrétta það sem
betur mætti fara.
Ég var ávallt stoltur af því að eiga
hana sem frænku, hún starfaði í
Þjóðleikhúsinu frá opnun þess og fór
þar með fjölmörg hlutverk. Hún var
talin ein fremsta leikkona Þjóðleik-
hússins um þrjátíu ára skeið og var
án efa ein hæfileikamesta og ástsæl-
asta leikkona okkar Íslendinga. Hún
lék einnig hjá Ríkisútvarpinu í mörg
ár og kom fram í sjónvarpskvik-
myndum. Guggu hlotnaðist ýmiss
konar heiður á leiklistarferli sínum,
hún hlaut „Silfurlampann“ 1961 og
styrk úr Menningarsjóði Þjóðleik-
hússins 1962. Einnig gegndi hún
ýmsum trúnaðarstörfum, starfaði í
fjáröflunardeild Menningarsjóðs
Þjóðleikhússins, stóð að stofnun
Slysasjóðs Félags íslenskra leikara
og Starfsmannafélags Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands og var formað-
ur sjóðsins um skeið. Hún var í
stjórn Leiklistarsjóðs Brynjólfs Jó-
hannessonar og í stjórn Starfs-
mannafélags Þjóðleikhússins.
Ég man eftir einni línu sem var í
texta mínum í leikritinu í Þjóðleik-
húsinu sem var eftirfarandi: „Ég vil
lifa, lifa lifa.“ Elsku Gugga, minning-
arnar um góða frænku sem var tilbú-
in að gefa svo mikið af sér muna lifa
áfram.
Blessuð sé minning hennar.
Bogi Magnússon.
Kveðja frá Þjóðleikhúsinu
Guðbjörg Þorbjarnardóttir er lát-
in.
Þessi merka og vinsæla leikkona
var einn af frumkvöðlunum í ís-
lensku atvinnuleikhúsi og einn af
burðarásum Þjóðleikhússins í ára-
tugi. Hún hóf leikferil sinn sem
áhugaleikkona á Siglufirði, þar sem
hún kynntist Lárusi Pálssyni með
þeim afleiðingum, að hann bauð
henni til náms í leiklistarskóla sinn í
Reykjavík. Fyrsta hlutverk hennar
hér syðra var hlutverk Elínar Há-
konardóttur í Skálholti Kambans hjá
Leikfélagi Reykjavíkur 1945 og í
kjölfarið fylgdi Stína í Vermlending-
unum.
Árið 1947 fór Guðbjörg í náms- og
kynnisferð til Norðurlanda og sótti
tíma hjá taltæknikennara í Stokk-
hólmi. Ekki var hún fyrr komin heim
en henni var boðið að vera með í ný-
stofnuðum leikflokki, „Sex í bíl“, sem
ferðaðist um landið þrjú sumur í röð
við miklar vinsældir. Þar þótti hún
einkum sýna eftirminnilegan og
glæsilegan leik í „Brúnni til mánans“
eftir Clifford Odets. Hún lék bæði í
Fjalla-Eyvindi og Íslandsklukkunni
við vígslu Þjóðleikhússins 1950 og
lék næstu árin bæði þar og hjá Leik-
félagi Reykjavíkur. Meðal stærstu
hlutverka hennar hjá Leikfélaginu
voru Olga í Þrem systrum, prinsess-
an í Pí-pa-kí, Catherine í Erfingjan-
um og frú Karítas í Kjarnorku og
kvenhylli.
Frá 1959 var Guðbjörg fastráðin
við Þjóðleikhúsið og lék þar á ferli
sínum tæplega eitt hundrað hlut-
verk. Oft voru það burðarhlutverk
þar sem tekið var til þess að hún
hefði leitt viðkomandi sýningar fram
til sigurs enda var hún lengst af önn-
ur aðalleikkona Þjóðleikhússins
ásamt Herdísi Þorvaldsdóttur.
Guðbjörg hlaut Silfurlampann,
viðurkenningu Félags leikgagnrýn-
enda, fyrir túlkun sína á Elsu Gant í
Engill horfðu heim 1961. Meðal
þeirra hlutverka sem hún sjálf mat
hvað mest voru auk Elsu Gant frú
Alving í Afturgöngum Ibsens og
Lára í Föðurnum sem hún sagði eitt
sinn við mig að hefði verið eitt erf-
iðasta hlutverk sitt vegna þess hve
miklar andstæður voru í hlutverkinu
og hve hörð og köld persónan var en
sjálf var Guðbjörg einstaklega blíð-
lynd og glaðleg manneskja. Hún var
ákaflega minnisstæð í mörgum
dramatískum átakahlutverkum:
drykkjukonan í leikritinu Á undan-
haldi, móðirin í Andorra, Nell í
Endatafli Becketts, Antígóna Anou-
ihls. En hún hafði ekki síður ánægju
af léttari og gamansamari hlutverk-
um. Heillandi léttleiki hennar og
sjarmi nutu sín vel í hlutverkum eins
og Sheilu Broadbent í Tengdasonur
óskast, frú Molloj í Hjónaspili, Anaís
í Ítölskum stráhatti og ekki síst í
hinni óútreiknanlegu ævintýrakonu
Mame Dennis í Hún frænka mín, þar
sem hún fór á kostum.
Guðbjörg hafði mikla útgeislun og
sterka nærveru á sviði. Hún hafði
gott skopskyn og skemmtilegt næmi
fyrir hárréttum tímasetningum, sem
skipta oft öllu í gamanleik. Mér er
hún ógleymanaleg sem hin kostulega
frú Ólfer í Strompleik Laxness. Og í
fleiri íslenskum leikritum skóp hún
skemmtilegar manngerðir. Kerling-
in hennar í Gullna hliðinu var ólík
kerlingum annarra leikkvenna: mild-
ari, hlýrri og öllu fágaðri en áhorf-
endur voru vanir. Hún lék í upphafi
ferils síns bæði Ástu í Dal í Skugga-
Sveini og Snæfríði Íslandssól í Ís-
landsklukkunni með glæsilegum
hætti. Eitt eftirminnilegasta hlut-
verk hennar síðustu starfsárin var
móðirin í tveggja manna leikritinu
Heims um ból, einstaklega hlý, djúp
og áhrifamikil túlkun.
Sjálf mat hún mikils að hafa fengið
að taka þátt í nokkrum óperettum og
óperum; hún hafði fallega söngrödd
og söng meðal annars fóstruna í
Rigólettó og Anninu í La Traviata.
Þá lék Guðbjörg ógrynnin öll af hlut-
verkum í útvarpinu. Hún var ein
þeirra radda, sem urðu heimilisvinir
á íslenskum heimilum áratugum
saman, og varð þannig sjálfsagður
þáttur tilverunnar og stuðlaði að
leiklistaruppeldi þjóðarinnar.
Sjálfur vann ég með Guðbjörgu
sem leikstjóri nokkrum sinnum en
langminnisstæðust verða kynni okk-
ar í Stundarfriði, þar sem hún lék
ömmuna Guðrúnu af einstakri hlýju
og elskulegheitum. Fjölskyldan í
þessu makalausa leikriti Guðmundar
Steinssonar varð okkar önnur fjöl-
skylda í þrjú ár og við fórum með
sýninguna til margra Evrópulanda í
leikferð. Það var ákaflega gaman að
hafa Guðbjörgu með í þessum ferð-
um, hún var „daman“ í hópnum, fín
með sig og settleg, einstaklega
snyrtileg og reglusöm og sá oft
spaugilegar og óvæntar hliðar á ólík-
legustu hlutum.
Reyndar var hlutverk hennar í
Stundarfriði eitt þeirra hlutverka
sem hún naumast lék heldur einfald-
lega „var“ hún persónan. Einn
stærsti kostur hennar á sviði var
nefnilega að láta allt virðast svo
áreynslulaust og sjálfsagt. Guðbjörg
var ákaflega hláturmild og skapgóð,
það var alltaf gaman að vinna með
henni. Hún var jákvæð og opin og
þótt hún furðaði sig stundum á uppá-
tækjum unga leikstjórans gerði hún
allt sem fyrir hana var lagt og gerði
það að sínu þannig að allt varð per-
sónunni sjálfsagt.
Þegar litið er yfir feril Guðbjargar
sést hversu gríðarlega fjölhæf leik-
kona hún var. Hún var jafnvíg á
sindrandi léttleika og leiftrandi til-
svör gamanleikjanna og skapofsa og
tilfinningahita dramatísku verk-
anna. Það var mikil reisn yfir henni á
sviðinu ef á þurfti að halda, hún var
sannkölluð hefðarkona. Hún bjó yfir
öllum þeim eiginleikum sem gera
leikara að ástsælum leikara, hún
vann áhorfendur ætíð á sitt band. Og
eins og allir góðir leikarar virtist hún
í leik sínum búa yfir einhverju
spennandi leyndarmáli þannig að
áhorfandann þyrsti alltaf í að sjá og
heyra meira.
Guðbjörg náði háum aldri, varð ní-
ræð í sumar en hafði fyrir allmörg-
um árum horfið inn í „Græna landið“
og átti því ekki mikil samskipti við
fyrrverandi samstarfsfólk sitt í leik-
húsinu hin síðari ár.
Hennar verður ætíð minnst sem
einnar fremstu leikkonu tuttugustu
aldarinnar. Hún auðgaði líf okkar
allra á ómetanlegan hátt með list
sinni.
Blessuð sé minning hennar.
Stefán Baldursson.
GUÐBJÖRG ÞOR-
BJARNARDÓTTIR
Minningargreinum þarf að
fylgja formáli með upplýsing-
um um hvar og hvenær sá sem
fjallað er um er fæddur, hvar
og hvenær dáinn, um foreldra
hans, systkini, maka og börn og
loks hvaðan útförin verður gerð
og klukkan hvað. Ætlast er til
að þetta komi aðeins fram í for-
málanum, sem er feitletraður,
en ekki í greinunum sjálfum.
Formáli
minningar-
greina
Útfararþjónustan ehf.
Stofnuð 1990
Rúnar Geirmundsson
Útfararstjóri
Sími 5679110, 8938638
Heimasíða okkar er
www.utfarir.is
Þar eru upplýsingar um
allt er lýtur að útför:
- Söngfólk og kórar
- Erfidrykkja
- Aðstoð við skrif
minningargreina
- Panta kross og frágang á leiði