Morgunblaðið - 29.11.2003, Blaðsíða 52

UMRÆÐAN
52 LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÁHERSLA Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar varðandi
HIV/alnæmi á þessu ári er baráttan
gegn fordómum og
útskúfun. Það er
ekki að tilefnislausu
að þetta er áhersla
stofnunarinnar ann-
að árið í röð. Hinn 1.
desember er alþjóð-
legur baráttudagur
gegn HIV/alnæmi
og langar mig í því tilefni að skoða
hvernig staða HIV-jákvæðra er á
hinum íslenska atvinnumarkaði.
Eru þeir í vinnu?
Með tilkomu nýrra lyfja 1996
urðu allflestir HIV-jákvæðir lík-
amlega hressir. Þeir endurheimtu
styrk sinn og gátu því hafið vinnu að
nýju. Fyrir marga, sem höfðu verið
öryrkjar lengi, varð það mikil
þrautaganga að útvega sér vinnu,
því þeir kviðu því að mæta for-
dómum og höfnun. Því miður varð
það veruleiki sumra. En áhugi
þeirra á að komist aftur út í sam-
félagið og verða nýtir þjóðfélags-
þegnar var einlægur.
Langflestum HIV-jákvæðum hef-
ur nú tekist að komast út á atvinnu-
markaðinn. Það var mikill persónu-
legur sigur fyrir marga, að geta
yfirgefið líf sem öryrki og hafið nýtt
sem venjulegur starfskraftur. Eitt
af eftirsóknarverðustu gildum í
samfélagi okkar er að hafa starf.
Það er ekki bara fjárhagslegur
ávinningur heldur líka mikilvægur
hluti af sjálfsmynd okkar. Það er því
góð tilfinning að geta lagt eitthvað
af mörkum til samfélagsins. Það
hefur verið mikill fengur í starfs-
kröftum HIV-jákvæðra því þeir
sinna margvíslegum sérhæfðum
störfum sem koma samfélaginu vel.
Þeir sem hafa greinst með HIV
eftir að nýju lyfin komu á mark-
aðinn hafa engar læknisfræðilegar
ástæður til þess að hætta í störfum.
Það er því undantekning ef við njót-
um ekki þeirra starfskrafta í dag.
Hvernig vegnar þeim í starfi?
HIV-jákvæðir eru ekki ólíkir öðru
fólki til vinnu. Það sem skilur þá frá
öðrum er það að þeir eru hræddir
við að segja frá sjúkdómi sínum.
Það er reynsla mín að fæstir segja
frá smiti sínu á vinnustaðnum.
Ástæðan er ótti við einelti, útskúf-
un, uppsögn og það að fá ekki aftur
vinnu í sinni sérgrein. Því miður er
þessi ótti oft ekki af ástæðulausu.
Ákvörðun þeirra að segja ekki frá
smiti sínu ber því að virða.
Lagalega þurfa þeir ekki að láta
vita um HIV-smitið frekar en þeir
vilja. Til þess er smithættan allt of
lítil. Smithætta er engin nema kyn-
mök séu viðhöfð í vinnutíma,
smokkalaus kynmök. HIV smitast
nefnilega ekki í daglegri umgengni,
t.d. með snertingu, faðmlögum,
kossum, klósettsetum, hand-
klæðum, glösum, og því að deila
mat. Ótti við smitun á vinnustað
ætti því ekki að þurfa að vera til
staðar.
Ákjósanlegt væri að fólk þyrfti
ekki að vera hrætt við að tjá sig um
sjúkdóm sinn. Marga langar til þess
að geta talað um hann eins og allt
annað í tilverunni. Þeir þora oftast
ekki að taka slíka áhættu. Þeir
heyra hvernig fólk tjáir sig um sjúk-
dóminn á vinnustaðnum, sem oft á
tíðum byggist á óþarfa ótta og van-
þekkingu, fordómum. Það tekur
kjarkinn frá mörgum að opna sig
um hann. Þeir sem hafa trúað yf-
irmanni eða samstarfsfólki fyrir
smiti sínu og mætt skilningi og
trausti, finna fyrir miklum létti og
hvað samskiptin verða miklu
óþvingaðri og eðlilegri.
Tillaga um áramótaheit!
Segjum fordómunum stríð á
hendur! Hugum vel að því hvað við
hugsum og segjum, þannig getum
við sýnt meðborgurum okkar meiri
skilning og sanngirni. Stuðlum að
því að HIV-jákvæðir geti tjáð sig
jafnopinskátt um sjúkdóm sinn og
fólk sem er haldið öðrum sjúkdóm-
um. Enginn á að þurfa að afneita
hluta af sjálfum sér í samskiptum
sínum við annað fólk. Með örlítilli
sjálfskoðun getum við bætt líf fólks
og vellíðan. Látum þekkinguna gera
okkur öll að betri manneskjum.
Blásum fordómunum burt!
Blásum fordómunum burt!
Eftir Sigurlaugu Hauksdóttur
Höfundur er yfirfélagsráðgjafi
á sóttvarnarsviði Landlæknisemb-
ættisins.
BINDINDISDAGUR fjölskyld-
unnar er haldinn hátíðlegur í dag.
Yfirskrift dagsins í ár er „jól án
áfengis – fyrir börn-
in“. Það er ekki að
ástæðulausu að
þessum degi er valin
dagsetning í byrjun
aðventu en áfengi,
vímuefni og jólahald
eiga enga samleið.
Okkur er flestum
ljóst að börnum líður oft illa þegar
foreldrar þeirra eru undir áhrifum
áfengis. Ekkert foreldri hefur leyfi
til að hafa gleði jólanna af barni sínu
og því munu ýmis samtök minna á í
dag hversu mikilvægt það er fyrir
börn að foreldrar þeirri neyti ekki
áfengis á jólunum. Í þessu tilliti eru
forvarnir afar mikilvægar og má
aldrei slaka á í þeim málum. Hins
vegar er ég þeirrar skoðunar að fyr-
irmyndir skipti mestu máli. Fyr-
irmyndir barna eru eðlilega foreldr-
arnir og því er heimilisuppeldið öðru
fremur lykill að farsæld uppvaxandi
kynslóðar.
Oft er sagt að fjölskyldan sé horn-
steinn samfélagsins, það er mikið
rétt. Því er hlutverk okkar allra að
treysta þennan hornstein með öllum
tiltækum ráðum. Jólamánuðurinn
reynir mikið á fjölskyldur og alla
einstaklinga. Hraðinn verður mikill í
samfélaginu næstu vikur, kröfur
miklar og væntingar fram úr öllu
hófi. Allt aukaáreiti eins og of-
drykkja og vandræði henni tengd
verður enn erfiðara um jól en á öðr-
um tímum. Tökum höndum saman,
stöldrum við og tryggjum öllum
möguleika á að njóta jólanna þar
sem ríkir öryggi og kærleikur.
Börn eiga rétt á gleði jólanna
Eftir Dagnýju Jónsdóttur
Höfundur er alþingismaður.
MAÐURINN er herra jarð-
arinnar með þeim kostum og göllum
sem því fylgja. Því fylgja fyrst og
fremst skyldur.
Framferði okkar og
framferði stjórn-
valda kemur fram í
íslenska lífríkinu.
Það á við um það
sem við gerum og
ekki síður það sem
við gerum ekki.
Hvort heldur eru at-
hafnir einstaklinga
eða stjórnvalda má
lesa það í lífríki
landsins, gróðurfari
og dýralífi. Mann-
gerðar breytingar
veðurfars, sem sé
hlýindi vegna koltví-
sýrings, raska gróð-
urríki og dýralífi nú
þegar á víðlendum svæðum. Nú bæt-
ist við aðgerðarleysi stjórnvalda
gagnvart eyðingu vargs, einkum
refs, sem hefur orðið til þess að okk-
ar heittelskuðu fuglar eiga undir
högg að sækja hvað varðar varp og
afkomu.
Það felst engin mannúð í að hlífa
einni dýrategund við drápi uns fjölg-
un hennar kemur fram í stórdrápi
hennar á öðrum tegundum. Öll rösk-
un á jafnvægi sem var fyrir, hvort
heldur hún er tilkomin fyrir atbeina
mannsins eða annars, er stórslys
þeim tegundum sem eiga í hlut,
hvort heldur það verður til fjölgunar
eða fækkunar.
Ríkið hefur nú um skeið talið sér
sæma að hætta að styðja við eyðingu
refs með þeim afleiðingum að fjölg-
unin er farin að koma illa niður á
fuglalífi á þeim svæðum sem við
þekkjum til. Það eru stór svæði. Við
dveljum langdvölum á kjörlendi mó-
fugla. Fyrir aðeins áratug var lóan
einkennisfugl í hinum forna Gnúp-
verjahreppi og sveitin staðsett þann-
ig að í september var eins og lóuflug-
floti alls heimsins ætti hér leið um til
suðausturs. Um þetta þarf ekki taln-
ingar við. Það er orðin fækkun í varpi
og fækkun í farflugi. Nóg er að hafa
augu og eyru til að sjá það. Lóan er
þögnuð á þessu svæði og á stórum
svæðum öðrum. Sökudólgurinn, ref-
urinn, hefur dansað hér fyrir augum
okkar ár eftir ár. Hann virðist hætt-
ur þeirri hógværð að óttast um sig,
eins og hann telji sjálfgefið að mað-
urinn sé samherji sinn en ekki óvin-
ur. Hann sést á varptíma að leita
fanga í gæs og mófugli, fara með
skipulegri nákvæmni yfir varpsvæði,
sikksakka milli hreiðra og ekki miklu
logið að hann brosi framan í þá menn
sem standa hann að verki. Lóan er
allt að horfin, spóa hefur fækkað, svo
og stelk. Af einhverjum orsökum
virðist hrossagauk ganga betur að
komast undan eyðingu.
Það er jafnmikill eða meiri
ábyrgðarhluti að hlífa og að hlífa
ekki, þar sem tófan á í hlut. Dýrið
vegur margfalt og tekur margfalt til
sín á við mink. Þessi árin er ójafn-
vægi á milli stofnstærðar tófu annars
vegar og mófugla hins vegar. Meira
er en íhugunarvert hvaða þátt tófan
á í minnkun rjúpnastofnsins. Bænd-
ur tilkynna um fjölgun dýrbíts. Það
er spurning hvort eitthvað af þeim
skordýraplágum sem herja á gróður,
einkum fyrir norðan, geti að ein-
hverju leyti stafað af minni fugla-
stofnum.
Stjórnvaldsaðgerðir hafa komið
harkalega niður á viðgangi vorboð-
ans rómantíska og tófunni er enginn
greiði gerður heldur. Stór tófustofn
er engu æskilegri en minni stofn.
Æskilegt ástand er jafnvægi, þar
sem breytingum af hálfu mannsins
er komið nógu hægt á til að ekki
verði skyndilegt ójafnvægi og að
fylgjast megi skipulega með að ekki
sé svo. Vitaskuld þarf að fylgjast
með stofnstærð dýra sem eiga hér í
hlut. Það sem hér hefur verið dregið
fram er svo skýrt, að ekki þarf að
velkjast í vafa. Því þarf að vinda að
því bráðan bug að koma á einhverju
sem líkist hinu fyrra jafnvægi að
nýju. Fækka þarf ref með ein-
hverjum virkari aðferðum en að setja
hann á launaskrá hjá Impregilo. Ís-
lenskt samfélag hefur efni á að fylgj-
ast með hvað hér er að gerast – og að
hlutast til á viðeigandi hátt.
Refurinn, herra dýra-
ríkisins undir verndar-
væng mannsins
Eftir Hjalta Gunnarsson og Egil Egilsson
Hjalti er ferðabóndi og
Egill er eðlisfræðingur.
Hjalti
Gunnarsson
Egill
Egilsson
NÝLEGA sat utanríkisráðherra
okkar fyrir svörum í kastljósi
Sjónvarpsins.
Umsjónarfólk
þáttarins hlífðist
ekki við að bera
fram óþægilegar
spurningar, m.a.
um Íraksstríðið og
ráðherrann varðist
vonum betur miðað
við þann málstað
sem hann hafði að verja. En eftir
að hafa hlustað á þessar skylm-
ingar í orðum koma upp í huga
manns margar spurningar, sem
gjanan hefði mátt bera fram. Var
áratuga viðskiptabann með flug-
banni, hótunum, ögrunum og
minniháttar sprengjuárásum lík-
legasta leiðin til þess að koma
harðstjóranum Saddam frá? Og
hvað fórust mörg írösk börn úr
vannæringu eða vegna skorts á
lyfjum á tímum viðskiptabannsins?
Gat hugsast að skilyrt efnahags-
aðstoð græfi frekar undan of-
urveldi harðstjórans?
Þótt slíkar spurningar hefðu vel
komið til greina, þykir mér samt
meiri furða, að ekki skyldi vikið
einu orði að afstöðu ráðherrans til
framferðis Ísraelsmanna gagnvart
Palestínumönnum. Af hverju þarf
ekki að beita Gyðingaríkið neinum
þvingunaraðgerðum til að hlíta
samþykktum Sameinuðu þjóð-
anna? Af hverju horfir alþjóða-
samfélagið uppá það, að verið er
að innrétta stærstu útrýming-
arbúðir í heimi með því að múra
inni 3,5 millj. manna án þess svo
mikið sem afþakka vináttu-
samskipti við gerandann?
Kannski er ástæðan fyrir því, að
ekki var spurt um þennan sorg-
arreit almenn þreyta af að hlusta
á stöðuga síbylju um landrán og
níðingsverk á fólki, sem t.d. hefur
misst einhvern nákominn vegna
gruns um aðild að hryðjuverki, þá
er heimili fjöskyldunnar jafnað við
jörðu. Allt er þetta dyggilega tí-
undað í fréttum og vorkunnarmál
þótt ekki sé það líka dregið inn í
„kastljósið“. En einhvern veginn
er þeirri afstöðu smeygt inn á
okkur að þetta sé nú vorkunn-
armál fyrir Ísraelsmenn, ákafi
Palestínumanna sé slíkur í að fyr-
irgera lífi sínu í sjálfsmorðs-
árásum. Jafnvel kunni að vera
réttlætanlegt að byggja landa-
merkjamúr til þess að stemma
stigu við því.
Athugum þetta nánar. Múrinn
er hervirki, sem ætlunin er að
reisa allt í kringum lítinn hluta af
því landi (um 12%) sem við úthlut-
uðum Palestínumönnum 1948, þar
sem megnið af íbúunum býr
(ath.:Við erum Sameinuðu þjóð-
irnar). Ekki á hann þó að verða
einfaldur hringur, heldur er þess-
um landsvæðum skipt niður í
dilka, gettó, með takmörkuðum
samgangi á milli svæða, eftir geð-
þótta varðmanna.
Á kynningar- og baráttufundi í
Norræna húsinu 9/11 s.l. gerðu
nokkrir Íslendingar sem ferðast
höfðu og starfað á þessum slóðum
grein fyrir reynslu sinni. Um-
ræddur aðskilnaðarmúr er þegar
risinn á 150 km. kafla. Þetta er
gífurlegt mannvirki, um 8 m. á
hæð. Hver km. talinn kosta 2
millj. bandaríkjadollara. Full-
byggður á hann að verða um 600
km. Grunur minn er sá að kostn-
aðurinn teljist vera þróunaraðstoð
frá U.S.A. Í Lundúnaheimókn
sinni lýsti Bush því yfir að hann
væri á móti því að reisa girðingar
á þessum slóðum. Var hann að
lýsa þar eigin valdaleysi? Eða
þeirri hræsni sem alltaf hefur
virst skína í gegnum allt tal um
frið á þessu svæði, hvort sem það
hefur verið friðarferli byggt á
Oslóarsamningunum eða á vegvísi
til friðar. Það hefur einfaldlega
ekki samræmst markmiðum Shar-
ons og félaga, sem þurfa að hafa
viðvarandi stríðsástand til þess að
eyðileggja hægt og bítandi alla
sjálfsbjargarmöguleika hinnar pal-
estínsku þjóðar. Nú síðast með því
að múra hana inni. Er það til-
viljun, að í hvert skipti sem hillt
hefur undir árangur í samninga-
viðræðum hefur brostið á sjálfs-
morðsárás, sem látin var réttlæta
slit á samningaviðræðum og
hefndaraðgerðir?
En ekkert myrkur er svo svart
að ekki geti kviknað í því ljós. Þ.
15/11 s.l. var þetta forsíðufrétt í
Mbl.: Vilja hætta hernámi Vest-
urbakkans og Gaza. Þeir sem
þetta vildu, voru fyrrverandi yf-
irmenn ísraelsku öryggislögregl-
unnar, sem segja umbúðalaust að
Ísraelar séu að síga dýpra og
dýpra niður í blóðugt fen og muni
gjalda þess dýru verði. Þennan
sannleik vildi maður heyra frá
leiðtogum okkar og annarra
frjálsra þjóða. Að óbreytt stefna
hlýtur að leiða af sér algert sið-
gæðishrun fyrir Ísraelsmenn og
raunar hvern þann sem ekki mót-
mælir á marktækan hátt framferði
þeirra. Vissulega eru fleiri hreyf-
ingar innan Ísrael sem frið-
arsinnar ættu að reyna að vera í
sambandi við.
Nú langar mig lesandi góður að
biðja þig að hverfa með mér u.þ.b.
60 ár aftur tímann. Þá var Nor-
egur o.fl. ríki hernumin af herjum
nasista. Alls staðar voru mynd-
aðar andspyrnuhreyfingar og
reynt að vinna hernámsliðinu það
ógagn sem kostur var. Voru það
hryðjuverkasamtök? Um þetta
spyr ég til þess að lýsa vanþóknun
á orðanotkun í fréttaflutningi. Þó
oft kunni að vera erfitt að skil-
greina hvað er frelsishetja og
hvað er hryðjuverkamaður vil ég
eindregið hvetja okkar menn til að
leggja eigið mat á hverja frétt.
Mannslíf ber að meta jafnt, hvert
sem þjóðernið er. Mér finnst t.d.
skipta meira máli hvort féllu frek-
ar 25 eða 35 þús. Írakar nú á
þessu ári heldur en hvort féllu
frekar tvö eða þrjú hundruð af
innrásarherjunum.
Og aftur til Noregs, þar var
leppstjórn á stríðsárunum kennd
við foringja sinn Qvisling. Verður
það ekki álíka vonlaust og óhugn-
anlegt að fylkja Palestínumönnum
og Írökum um stjórnendur sem
valdir eru af vesturlandabúum,
eins og það var á sinni tíð að
fylkja Norðmönnum að baki Qvisl-
ings?
Að lokum þetta. Látum ekki of-
urveldi áróðursins blinda okkur.
Höldum áfram að spyrja krefjandi
spurninga. T.d.: Hvað eru framlög
til þróunarhjálpar og hver eru
framlög til varnarmála hjá grann-
þjóðum okkar? Fleira getur skipt
máli til velfarnaðar í einu sam-
félagi heldur en hagvöxturinn
einn.
Þjóðríki eða útrýmingarbúðir
Eftir Sævar Sigbjarnarson
Höfundurinn er bóndi og félags-
málamaður á Fljótsdalshéraði.