Morgunblaðið - 29.11.2003, Blaðsíða 50

UMRÆÐAN
50 LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í DAG, 29. nóvember, er Bindind-
isdagur fjölskyldunnar. Af því tilefni
er æskilegt að foreldrar velti fyrir sér
þeirri spurningu
hvernig fjölskyldan
sjálf geti sinnt for-
vörnum. Það eru
engin algild svör til
við þeirri spurningu,
en þó hefur verið
sýnt fram á að ýmsir
þættir í uppeldi geta vegið þungt í
glímunni við vímuefnaneyslu ungs
fólks.
Metnaður og væntingar
Að mínu mati er mikilvægt að láta
börnin finna frá fyrstu tíð að við for-
eldrarnir höfum væntingar og metn-
að fyrir þeirra hönd. Það á ekki síst
við gagnvart vímuefnum. Fái börn
bein eða óbein skilaboð frá foreldrum
sínum um að neysla áfengis eða ann-
arra vímuefna sé í lagi aukast lík-
urnar verulega á að barnið neyti
vímuefna. Foreldrar eða aðrir full-
orðnir eru börnum fyrirmynd og þess
vegna þýðir ekkert að segja eitt en
gera annað. Það er t.d. vafasamt að
barn taki alvarlega viðvaranir for-
eldris varðandi reykingar ef foreldrið
reykir sjálft. Gott fordæmi er nauð-
synlegt og foreldrar geta sýnt gott
fordæmi varðandi vímuefnaneyslu
jafnvel þótt þeir séu ekki bindind-
ismenn.
Hversdagsleg
samvera mikilvæg
Á flestum heimilum hafa foreldrar
og börn eða unglingar fremur lítinn
tíma til samvista, en engu að síður er
samvera fjölskyldunnar mjög mik-
ilvæg. Samvera þarf alls ekki að fel-
ast í skipulögðum tómstundum, held-
ur alveg eins við lærdóm,
heimilisstörf, matborðið og líka fyrir
framan sjónvarpið! Það er gjarnan
alið á samviskubiti hjá foreldrum yfir
því að þeir verji ekki nógu mörgum
„gæðastundum“ með börnum sínum,
en að mínu mati þurfa sam-
verustundir fjölskyldunnar alls ekki
að vera sérlega innihaldsríkar – hver
og ein – það sem skiptir mestu er að
allir njóti þeirra. Fjölskyldan býr
saman og börnin þurfa að finna að
foreldrar meti allar samverustundir
með þeim. Samveran eykur líkur á
jákvæðum samskiptum unglinga og
foreldra, sérstaklega ef foreldrar
leggja áherslu á að efla sjálfsmynd
barna sinna með hrósi og aðhaldi.
Rannsóknir sýna að unglingar sem
eru í góðum tengslum við foreldra
sína drekka minna áfengi en aðrir
unglingar.
Látum áfengisneyslu
ekki spilla jólahaldi
Við foreldrar fáum mjög seint full-
vissu um það hvort forvarnir heima
hafi skilað sér en með því að leggja
frá upphafi rækt við þætti sem vitað
er að hafa fyrirbyggjandi áhrif eru
líkurnar meiri á að árangurinn verði
góður. Góð og sterk tilfinningatengsl
við foreldrana fylla börn öryggis-
tilfinningu og vellíðan. Börnin verða
sterkari félagslega og viðnám þeirra
gegn vímuefnum eykst að sama
skapi. Þegar börn komast á unglings-
aldur þurfa foreldrar vissulega að
virða það að vinahópurinn getur
breyst í takt við aukinn þroska og
breytingar áhugamála og það er eðli-
legt að unglingar fjarlægist foreldr-
ana að vissu marki á þessum árum og
vinahópurinn sé ríkjandi. En með því
að setja skýrar og rökstuddar reglur
geta foreldrar viðhaldið gagnkvæmu
trausti.
Á morgun er fyrsti sunnudagur í
aðventu og óska ég öllum fjölskyldum
ánægjulegrar og vímulausrar að-
ventu og jólahátíðar. Börnum líður
oft mjög illa ef foreldrar þeirra eru
undir áhrifum áfengis en láta það
allra síst uppi við foreldrana. Því er
ábyrgð okkar mikil. Ég vil hvetja for-
eldra til að gæta þess sérstaklega vel
að börn eða unglingar þurfi ekki að
líða fyrir áfengisneyslu foreldra
sinna um jólin.
Forvarnir
fjölskyld-
unnar
Eftir Margréti K. Sverrisdóttur
Höfundur er framkvæmdastjóri
Frjálslynda flokksins.
ÉG hef oft velt fyrir mér þeirri
hugsun, hvar íslenskur landbún-
aður verði niðurkominn eftir 10–
20 ár.
Áberandi er, að
hefðbundnar sauð-
fjárjarðir fari úr
byggð sem slíkar.
Gjarnan kaupa þær
kaupstaðabúar,
sem breyta þá
rekstri þeirra í skógrækt-
arbúskap.
Einnig er nokkuð um það, að
þær séu keyptar sem sumarbú-
staðalönd af fólkinu á mölinni,
sem er orðið þreytt á eilífu mal-
biki og möl til margra ára.
Hestamenn kaupa þessar jarðir
líka og stunda þar frístundahesta-
mennsku.
Og loks eru ónefndir þeir sem
hljóta það hnoss að ná í lax- og
silungsveiðijarðir. Slíkar jarðir
seljast á háu verði og eru eins
konar sparisjóðsbók þeim, sem
þær hreppa.
Algengt var, að stundaður væri
blandaður búskapur á íslenskum
sveitabýlum til forna og allt fram
á þennan dag. Er þá fyrst og
fremst talað um búskap með
sauðfé og nautgripi. Þessi atvinnu-
grein hélt lífinu í íslenskri þjóð
um aldaraðir og ól af henni upp
marga af mætustu mönnum þjóð-
arinnar. Því er ekkert undarlegt,
að mörgum manninum sé hlýtt til
íslensks landbúnaðar og vilji
gjarnan styðja hann í orði og
verki. Lýðum má það ljóst vera,
að framleiðsla á lambakjöti er orð-
in meiri innanlands en þjóðin nýtir
og getur nýtt.
Við því var brugðist harkalega
af stjórnvöldum með því meðal
annars að skerða fullvirðisrétt
bænda í mörg ár með flötum nið-
urskurði, sem margur leit á sem
hreina eignaupptöku. Og vil ég
meina, að þar hafi verið ráðist á
garðinn, þar sem hann var lægst-
ur. Svo léleg hefur afkoma sauð-
fjárbænda verið síðustu áratugi,
að ekki mátti við bæta.
Afkoma þeirra bænda, sem
stunda eingöngu kúabúskap, er
hins vegar miklu betri og allt að
því að vera viðunandi.
Ég er alinn upp á góðri sauð-
fjárjörð úti á landi, sem er að vísu
afar afskekkt, en hefur þó tekið
stakkaskiptum hin síðari ár hvað
samgöngur snertir og þar með
samskipti fólks.
Á þessari jörð bjuggu tveir
bræður félagsbúi, öðru nafni nefnt
Bræðrabúið á Hvanná.
Á jörðinni voru 400 vetrarfóðr-
aðar kindur og auk þess að jafnaði
fjórar kýr í fjósi til að hafa nægi-
legar mjólkurafurðir til heim-
ilisnota. Ég heyrði oft talað um
þessa bændur sem bændurna með
breiðu bökin, þegar verið var að
leggja á menn útsvar að íslenskum
sveitasið. Menn höfðu þarna allt
til alls og undu glaðir við sitt. Nú
er hins vegar svo komið, að einn
bóndi með sama fjárfjölda kemst
ekki af og safnar skuldum.
Enn þarf að fækka í þessum
flokki manna í íslensku atvinnulífi
svo að lífvænlegt verði fyrir stétt-
ina.
Íslenskir bændur munu vera í
kringum 2.000 talsins, þegar allt
er upp talið.
Þá er verið að tala um sauð-
fjárbændur.
Nýverið veitti ríkisstjórn Ís-
lands sauðfjárbændum 140 millj-
óna króna styrk til að bæta upp
mikið verðfall afurða á milli ára.
Fjölmiðlar ruku strax til og gerðu
mikið mál úr þessu og kölluðu
fram á völlinn sína bestu menn til
að fjargviðrast út af þessu. Í
morgunþætti Stöðvar tvö, Í býtið,
var þetta rætt í þætti þeirra
Marðar Árnasonar og Péturs
Blöndal, alþingismanna.
Pétur átti ekki orð til að lýsa
forundran sinni á þessum gjörn-
ingi. Ekki síst fyrir þetta taldi
hann Guðna Ágústsson landbún-
aðarráðherra, óhæfan til að fara
með það ráðuneyti.
Ég verð hins vegar að segja
það, að þá fyrst fannst mér Guðni
eiga fullan rétt á því að heita
landbúnaðarráðherra með rétt-
indum sínum og skyldum.
Hversu langt svona fjárframlög
fleyta svo sauðfjárbúskapnum skal
ég ekki um segja. En Guðna met
ég meira fyrir þessa aðgerð hans,
því ég veit, að þarna fylgir hugur
máli.
Þegar ferðast er um landið er
mikilvægt að sjá blómleg og vel
uppbyggð sveitabýli. Með þeim
tekjum, sem bændur hafa af býl-
um sínum í dag, sé ég ekki að við-
hald verði í góðu lagi.
Eitt hefur mér fundist óþarft og
undarlegt í þessari atvinnugrein,
sem gerir bændum erfiðara fyrir.
Það er þessi eilífa miðstýring, sem
gjarnan er komin frá misvitrum
mönnum á höfuðborgarsvæðinu,
sem lítið vit hafa á því, sem þeir
eru að gera.
Nú eiga bændur að fækka fé í
fjárhúsum sínum, sem kallað er
gæðastýring.
Þar með þurfa þeir að stækka
húsakost sinn, ef mark skal á
taka. Hvert sláturhúsið af öðru er
afskrifað og á það að heita hag-
ræðing í greininni.
Það hefur í för með sér lengri
akstur með sláturféð og er því
nokkurs konar andstaða við gæða-
stýringuna.
Og mín síðustu orð að þessu
sinni gætu svo vel verið orð
skáldsins Sigmundar Magn-
ússonar Hólm, er hann sagði:
„Eitt rekur sig á annars horn
eins og graðpening hendir vorn.“
Landbúnaður á vegamótum
Eftir Braga Benediktsson
Höfundur er prófastur
á Reykhólum.
Á ALÞINGI liggur fyrir frum-
varp til laga til breytinga á lögum
um réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins nr. 70/1996. Er því ætlað að
taka af opinberum starfsmönnum
andmælarétt og
réttinn til skrif-
legrar áminningar á
undan uppsögn og
með því að taka upp-
sagnarferilinn und-
an stjórnsýslulög-
unum.
Frumvarpið kallar á nokkrar
spurningar og athugasemdir.
Í fyrsta lagi er spurningin um
réttaröryggi. Stjórnsýslulögin eru
leiðarstjarna til að fara eftir í op-
inberri stjórnsýslu. Nokkurn veginn
er hægt að treysta því að rétt sé
unnið ef farið er í gengum feril
stjórnsýslulaganna. Stjórn-
sýslulögin eru og mælistika sem
hægt er að bregða á málsmeðferðina
eftir á. Ef eitthvað í málsmeðferð-
inni stenst ekki lágmarkskröfur
stjórnsýslulaganna er ljóst að brotið
var gegn „góðum stjórnsýsluhátt-
um“. Sem getur valdið ógildingu
ákvörðunarinnar.
Andmælareglan er ein af grunn-
reglum stjórnsýslulaganna. Sé and-
mælarétturinn brotinn kann það
annars vegar að hafa þær afleiðingar
að rangar upplýsingar liggi fyrir hjá
því stjórnvaldi sem ákvörðunina tek-
ur. Og hins vegar að þótt réttar upp-
lýsingar liggi fyrir, þá virðist rétt-
lætið ekki hafa náð fram að ganga. Í
lögum um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins nr. 70/1996 er sér-
stök andmælaregla. Afnám hennar
væri aðför að réttarörygginu.
Rétturinn til skriflegrar áminn-
ingar veitir starfsmanni kost á að
bæta sig. Hann veit hugsanlega ekki
af því sem vinnuveitandinn telur
vera ámælisvert hjá honum. Áminn-
ingin upplýsir hann um það og um
alvarleika málsins. Í refsivörslukerf-
inu eru notaðir skilorðsdómar í
þeirri von að menn geti bætt sig.
Eru opinberir starfsmenn að því
leytinu verri en þeir sem dæmdir
eru til refsingar fyrir afbrot að þeir
geti ekki bætt sig? Og það er ódýr-
ara fyrir ríkið að veita starfsmanni
áminningu ef hann tekur sig síðan á,
heldur en að reka hann umsvifalaust
og þjálfa annan í hans stað frá byrj-
un.
Í starfsmannastjórnun er mögu-
legt að menn láti eitthvað annað en
faglegar forsendur stjórna gerðum
sínum. Persónuleg óvild, stjórnmála-
skoðanir, aldur, kyn eða kynþáttur
geta haft áhrif á ákvarðanir. Stjórn-
endur eru mannlegir og þ.a.l.
breyskir. Þess vegna er svo mik-
ilvægt að hafa ákveðnar lögfestar
reglur til að menn geti farið eftir.
Í öðru lagi er spurningin um aft-
urvirkni breytinganna. Starfsmenn
sem nú eru í vinnu hjá ríkinu voru
ráðnir í það lagaumhverfi sem nú er
til staðar. Það er þáttur í þeirra
starfskjörum og forsenda fyrir ráðn-
ingu þeirra. Með einhliða breyt-
ingum á lögum er annar aðili ráðn-
ingarsambandsins að kippa
mikilvægri forsendu undan ráðning-
arsambandinu. Á síðustu árum hefur
gagnrýni á afturvirkni laga aukist.
Það er líklegt að dómstólar muni
túlka lögin þannig, að vegna þeirrar
varnar sem stjórnarskráin veitir at-
vinnufrelsi og eignarréttindum geti
þau ekki tekið til ráðningarsam-
banda sem þegar hefur verið stofnað
til.
Í þriðja lagi er spurningin um það
hvort tilteknir starfsmenn geti sam-
ið sig undan breytingunum. Kjara-
samningur er aðeins lágmarkssamn-
ingur. Einstakir starfsmenn geta í
ráðningarsamningi samið um betri
starfskjör en kjarasamningur kveð-
ur á um. Sem þýðir að þeir, sem hafa
þá stöðu að geta farið fram á slíkt,
geta samið um það að áfram skuli
fara eftir gömlu reglunum. En það
væru aðeins þeir starfsmenn sem
gætu sett fram slíka kröfu og náð
henni fram, þeir sem hafa nóg
„bargain-power“ gagnvart vinnu-
veitandanum, s.s. sérfræðingar og
stjórnendur. Hinir gætu ekki náð
þessu fram.
Og það kann að vinna gegn jafnari
kjörum karla og kvenna. Konur
kunna að vera í verri aðstöðu til að
gera einstaklingsbundnar kröfur og
vegna hógværðar gera þær e.t.v.
ekki slíkar kröfur þótt þær hefðu
nægilegt „bargain-power“ til að gera
það.
Í fjóðra lagi er spurningin um
gildi breytinganna gagnvart kjara-
samingum. Í gildi eru kjarasamn-
ingar milli einstakra stéttarfélaga
opinberra starfsmanna og ríkisins. Á
milli aðila er gagnkvæm skylda til að
virða samningana og fara ekki út í
einhliða aðgerðir sem teljast brot á
þeim, sk. friðarskylda. Það var hluti
af forsendum samningsákvæðanna
og þeirra kjara sem um samdist að
um uppsagnir opinberra samninga
giltu þær reglur sem nú eru í lögum
70/1996. Með því að breyta lagaum-
hverfinu einhliða er ríkið að brjóta
friðarskylduna.
Verði frumvarpið að lögum gætu
opinberir starfsmenn látið á þau
reyna fyrir dómstólum. Verði nið-
urstaða dómstóla á þann veg sem að
ofan er lýst kunna að falla milljóna
króna skaðabótakröfur á ríkið. Fjár-
málaráðuneytið hefur líklega ekki
gert ráð fyrir þeim kostnaði.
Af ofansögðu er ljóst að frum-
varpið er vanhugsað. Menn þurfa
ekki að hafa sérfræðiþekkingu í
stjórnsýslu- og vinnurétti til að sjá
vankantana á því. Því er hér með
skorað á ráðherra að draga það til
baka, en ella á þingmenn að fella
það.
Vanhugsað frumvarp
Eftir Jón Einarsson
Höfundur situr í stjórn Félags
ungra framsóknarmanna í Skaga-
firði og er varamaður í stjórn SUF.
ALLIR þurfa að hreyfa sig til að bæta heilsuna og auka vellíðan.
Það er vissulega lífsstíll að hreyfa sig og láta sér líða vel.
Ísland á iði
Undanfarin tvö ár hefur Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands staðið
fyrir verkefninu „Ísland á iði“. Verkefnið felst í því að
hvetja landsmenn til þess að hreyfa sig sér til ánægju
og heilsubótar. Verkefnið hafa styrkt m.a. Alþjóðaól-
ympíunefndin, Íþróttanefnd ríkisins og heilbrigðisráðu-
neytið. Þá hefur verið gott samstarf við fjölda aðila sem
telja sér málið skylt, svo sem Landlæknisembættið,
Manneldisráð, Beinvernd, Hjartavernd, Geðrækt, Félag
íslenskra sjúkraþjálfara o.fl.
Mikilvægi hreyfingar
Ekki þarf að rekja niðurstöður rannsókna sem staðfesta mikilvægi
hreyfingar fyrir heilsu manna þar sem almennt sammæli er um þær.
Hins vegar er nú sem fyrr ástæða til að hvetja fólk til hreyfingar og
að minna á að æskilegt væri að allir næðu því að hreyfa sig í að
minnsta kosti 30 mínútur á dag. Vinnuveitendur eru sem fyrr hvattir
til þess að leggjast á árarnar með okkur hjá ÍSÍ og hvetja starfsmenn
sína til hreyfingar. Jafnframt eru sveitarstjórnir og ríkisvaldið minnt
á að hafa nauðsyn hreyfingar í huga þegar kemur að ákvörðunum um
skipulag, framkvæmdir og fjárveitingar.
Góð heilsa er gulli betri! Þeir sem eru duglegir að hreyfa sig bæta
heilsuna og auka sjálfsöryggið. Með aukinni hreyfingu lækkum við
kostnaðinn við heilbrigðiskerfið og fækkum veikindadögum.
Njótum þess að vera til
Nú nálgast jólin og vonandi verður alls staðar hátíð í bæ. Á und-
anförnum árum hafa auglýsingar verið fyrirferðarmiklar í upphafi árs
sem hvetja menn til hreyfingar til þess að ná af sér aukakílóum. Vænt-
anlega vegna þess að menn hreyfðu sig of lítið um jól og áramót.
Hvernig væri nú að hafa þetta í huga á aðventunni og um jólin? Í stað
þess að strengja áramótaheit um aukna hreyfingu þá væri miklu betra
að byrja strax í dag.
Hver man ekki eftir ánægjunni í æsku yfir því að komast út að
leika. Það er von okkar sem stöndum að „Íslandi á iði“ að sem flestir
nái að öðlast aftur eftirvæntinguna og gleðina af að hreyfa sig. Það er
mikilvægt fyrir þá sem hafa haft hægt um sig og ætla að fara að
hreyfa sig aftur að velja sér eitthvað sem þeim finnst skemmtilegt að
gera. Þá eru mun meiri líkur á að áframhald verði á hreyfingunni.
Gleðin á að vera í fyrirrúmi.
Sameinumst í baráttunni við sófann. Drífum okkur út og hreyfum
okkur ánægjunnar vegna. Njótum þess að vera til!
Hreyfum okkur á
aðventunni
Eftir Hafstein Pálsson
Höfundur er formaður almenningsíþrótta- og umhverfissviðs ÍSÍ.