Morgunblaðið - 13.12.2003, Blaðsíða 62

MINNINGAR
62 LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Magnús HelgiÞórðarson fædd-
ist á Stöðvarfirði 16.
júlí 1917. Hann lést á
Hrafnistu í Hafnar-
firði 2. desember síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru Solveig
María Sigbjörnsdótt-
ir, f. í Vík í Fáskrúðs-
firði 12. janúar 1885,
d. 20. júní 1954, og
Þórður Magnússon,
útvegsbóndi og hafn-
sögumaður á Einars-
stöðum, Stöðvar-
firði, f. þar 13.
janúar 1875, d. 7. nóvember 1955.
Systkini Magnúsar eru: Þorsteinn,
f. 11. apríl 1907, d. 1969, Unnur, f.
1. júlí 1909, d. 4. ágúst 1956; Að-
alheiður, f. 4. apríl 1910, d. 9. júlí
1980, Sigbjörn, f. 27. júní 1915, d.
18.5. 1994, Jakobína, f. 28. október
1919, d. 24. ágúst 1997, Rósa, f. 17.
október 1922, d. 5. febrúar 1956,
Borghildur, f. 21. september 1926.
Uppeldissystur Magnúsar voru:
Kristín Helgadóttir f. 4. nóv. 1920,
d. 28. des. 2002, og Jóhanna Sig-
björnsdóttir, f. 10. maí 1901, d. 2.
ágúst 1986.
Magnús kvæntist fyrsta vetrar-
dag 1947 Valgerði Guðlaugsdótt-
heiður, f. 10.9. 1992. 4) Unnur
hjúkrunarfræðingur, f. 28.6. 1951,
maki Valgeir Kristinsson hæsta-
réttarlögmaður, f. 13.5. 1948. Börn
þeirra eru: Haukur, f. 10.11. 1972,
Halldór, f. 11.2. 1976, Valgerður, f.
8.4. 1978, María, f. 6.4. 1981. 5)
Guðlaugur Pálmi sagnfræðingur,
f. 24.2. 1957, maki Þorgerður Ein-
arsdóttir félagsfræðingur, f. 31.5.
1957. Börn þeirra eru: Valgerður,
f. 25.2. 1984, Katrín og Einar, f.
23.11. 1990. 6) Gerður þjónustu-
fulltrúi, f. 21.7. 1959. Sonur henn-
ar með Ásbirni Jensen er Magnús,
f. 13.7. 1995.
Magnús ólst upp á foreldraheim-
ili sínu á Einarsstöðum í Stöðvar-
firði og reri á trillu með föður sín-
um þar til hann fór til náms í
Reykjaskóla í Hrútafirði, síðan í
Samvinnuskólann og loks í Loft-
skeytaskólann og tók próf þaðan
1946. Magnús réð sig til starfa á
Lóranstöðinni á Reynisfjalli í Mýr-
dal 1947 og starfaði þar þangað til
hún var lögð niðurí árslok 1976.
Þau Magnús og Valgerður bjuggu
í Vík þar til þau fluttu á Hrafnistu í
Hafnarfirði árið 1994.
Magnús var áhugamaður um fé-
lagsmál og virkur í ýmsum fé-
lagssamtökum svo sem Alþýðu-
bandalaginu og Lionsklúbbnum
Suðra í Vík. Hann sat í skóla- og
barnaverndarnefnd og tók börn í
stuðningskennslu.
Útför Magnúsar verður gerð frá
Víkurkirkju í Mýrdal í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
ur, f. í Kerlingardal í
Mýrdal 7.10. 1918, d.
6.6. 2002. Foreldrar
hennar voru Guðlaug-
ur Gunnar Jónsson,f.
8.2. 1894, d. 1984, og
Guðlaug Matthildur
Jakobsdóttir kona
hans, f. 24.8. 1892, d.
1938. Börn Magnúsar
og Valgerðar eru: 1)
Guðlaug félagsráð-
gjafi, f. 29.1. 1948,
maki Þorsteinn
Helgason sagnfræð-
ingur, f. 16.4. 1946.
Börn þeirra eru: a)
Magnús, f. 10.12. 1968, b) Helgi, f.
15.10. 1970, dóttir hans er Guðlaug
Fríða, c) Sigrún, f. 2.2. 1986. 2) Sol-
veig María, matráðskona og leið-
sögumaður, f. 26.1. 1949, maki
Kristján Guðmundsson, myndlist-
armaður, f. 1.6. 1941. Börn þeirra
eru: a) Ívar, f. 1.10. 1969, börn
hans eru Solveig María, Arnkatla
og Hrafnkatla, b) Guðmundur, f.
21.11. 1973, dóttir hans er Ása. 3)
Þórður sérkennari, f. 24.4. 1950,
maki Steinlaug Sigríður Bjarna-
dóttir kennari, f. 16.11. 1953. Börn
þeirra eru: a) Guðrún, f. 21.4. 1983,
dóttir hennar er Alexandra Nótt,
b) Solveig, f. 26.9. 1986, c) Ragn-
Það er skrýtin tilfinning og sárs-
aukafull að vera í annarri heimsálfu
þegar ástvinir manns kveðja þessa
jarðvist og eiga þess ekki kost að
fylgja þeim síðasta spölinn. Hér er-
um við fjögur, tengdadóttir og
barnabörn, í miðju New York fylki
í Bandaríkjum Norður-Ameríku,
eins langt í burtu og hugsast getur
þegar Magnús Þórðarson fer yfir
móðuna miklu.
Samt eru hér margir þræðir sem
liggja til hans og sterkari en okkur
grunar. Við erum stödd í Albany,
miðja vegu milli Boston þar sem
Steini stóri bróðir hans stundaði
sjóinn frá unga aldri, og Scranton í
Pennsylvaníu þangað sem Bína
yngri systir hans giftist kornung og
bjó alla sína ævi. Í Scranton var til
brúða sem hét í höfuðið á honum,
„uncle Maggi“, hún var í miklu
uppáhaldi hjá Solveigu systurdótt-
ur hans, rétt eins og frændinn.
Boston tengir okkur við fortíðina,
við sögu hans og fjölskyldunnar,
stóra bróðurinn sem yfirgaf föð-
urhús til að standa á eigin fótum og
freista gæfunnar.
Magnús sótti líka sjóinn, en
sigldi aldrei burt eins og Steini.
Hann réri frá unga aldri með föður
sínum, Þórði Magnússyni, og var
honum til halds og trausts því hann
var sjóndapur. Magnús átti ágæt
uppvaxtarár á Stöðvarfirði og var
tíðrætt um Stöðvarfjörð. Þrátt fyrir
að hafa búið obbann úr ævi sinni í
Vík í Mýrdal, var Stöðvarfjörður
alltaf „heima“.
Hann hélt því fram að fiskurinn
væri betri fyrir austan en annars
staðar, og fann meira að segja vís-
indalegar skýringar máli sínu til
stuðnings.
„Þarna er bíll að heiman“ sagði
hann eins og svolítið hreykinn þeg-
ar hann sá bíl með U-númeri, auð-
kennisnúmeri Suður-Múlasýslu,
rétt eins og þeir bílar væru betri
en aðrir, líkt og þorskurinn. Það
var fróðlegt að dveljast á Stöðv-
arfirði, eins og við gerðum nokkr-
um sinnum, og skoða bernskuslóð-
irnar hans. Bærinn stóð milli
Einarstaðaánna Innri og Ytri, þar
sem nú stendur barnaskóli. Og fyr-
ir ofan voru lænur þar sem hann
dvaldi langtímum saman og veiddi.
Að vísu veiddum við ekkert, og
sýndist reynar að sprænurnar
væru horfnar, en við hugsuðum
okkur hann þarna með prik og
beitu. Hann var greinilega vel
kynntur í þorpinu, því þótt yfir hálf
öld hafi verið liðin frá því hann
flutti burt, mundu margir eftir hon-
um og báru honum vel söguna.
Hann hafði reyndar komið þarna
á fullorðinsaldri og róið tvö sumur
á lítilli trillu, Sæbjörginni, með
Kristmanni vini sínum og Pálma,
okkar manni. Þá kynntust þeir
feðgar, Magnús og Pálmi, upp á
nýtt sem fullorðnir einstaklingar,
eins og allir feðgar þurfa víst að
gera til að botna í dýpstu merkingu
karlmennsku sinnar. Það voru góð
sumur. Sjórinn, sem alltaf togaði í
Magnús, austfjarðaþokan, firna-
mikil þekking á staðháttum og út-
sjónarsemi í að sigla gegnum þok-
una, verkþekking og lagni við
veiðarnar, natni og alúð við aðgerð
og frágang. Virðing fyrir vinnu og
verðmætum, og ekki síst öðru fólki.
Virðing og réttlæti eru orðin sem
koma upp í hugann. Hann var auð-
vitað sósíalisti af guðs náð – ef
hægt er að nota þau orð um Magga
Þórðar.
Sagan segir að hann og Björg-
ólfur vinur hans og síðar eiginmað-
ur Stínu fóstursystur hans, hafi eitt
sinn á jólaföstu tæmt inneign sína í
Kaupfélaginu, keypt inn til jólanna
og komið færandi hendi á bæ hin-
um megin fjarðarins, þar sem bjó
bláfátæk barnmörg fjölskylda sem
ekki hafði lengur lánstraust hinna
háu herra peningavaldsins. Þarna
var honum rétt lýst, það átti að
deila jafnt.
Sósíalisti og þó svo margt annað
og meira. Ekki bara upplýstur
menntamaður á þeirra tíma mæli-
kvarða, heldur fróðleiksfús og
sannleikselskandi upplýsingarmað-
ur og módernisti. Hann kostaði sig
sjálfur til náms í Reykjaskóla í
Hrútafirði, þá yfir tvítugt. Hann
tók yngri og eldri deild saman til
að spara aurinn en námsárangur-
inn leið ekki fyrir það. Seinna fór
hann í Samvinnuskólann við góðan
orðstír. Það var tímanna tákn að
læra til loftskeytaskólamanns.
Loftskeyti voru eitthvað rökrétt-
asta merki um nútíma og framfarir
sem hugsast gat. Fjarskipti eft-
irstríðsáranna með skipulegum og
stöðluðum táknum, kalt stríð í al-
gleymingi, geimferðakapphlaup og
upplýsingatrú. Hann var í góðum
félagsskap með félögum sínum á
Lóranstöðinni á Reynisfjalli, Fjall-
mönnunum. Gott ef þeir voru ekki
sósíalistar allir með tölu.
Samferðamenn, nágrannar og
vinir í blíðu og stríðu. Árin á Fjall-
inu var hann upp á sitt besta.
Börnin sex að vaxa úr grasi og
fljúga úr hreiðrinu eitt af öðru.
Vala að byrja að vinna utan heim-
ilis, eins og það heitir svo virðu-
lega.
Það þótti til marks um góð-
mennsku eiginmanna á þeim árum
að leyfa eiginkonu sinni að vinna
úti. Magnús var aldrei illa haldinn
af því karlmannsstolti sem hrjáð
hefur marga góða drengi. Ekki ein-
ungis „leyfði“ hann Völu að vinna
úti, hann „hjálpaði“ henni líka með
heimilisstörf og barnauppeldi.
Hann eldaði og baðaði börnin,
skúraði og hengdi út þvott.
Sagan segir að eitt sinn hafi eldri
kona í þorpinu komið að Magnúsi á
fjórum fótum við að þvo eldhúsgólf-
ið. „Svona á lappir með þig Maggi“
hrópaði hún upp yfir sig, hún vissi
ekkert hræðilegra en „karlmanns-
rassgat út í loftið við gólfþvotta“.
Hann var sérlega ánægður með
fjölskyldu sína og stoltur af börn-
unum, sem öll komust til mennta
þrátt fyrir lítil efni á stundum.
Hann hafði oft á orði að fátt væri
hann var eins þakklátur fyrir í líf-
inu og hve samheldinn systkinahóp-
urinn var.
Það er ekki hægt að minnast
Magnúsar nema víkja að vinnusem-
inni. Hann þurfti, eins og hinir
Fjallmennirnir, að hverfa til ann-
arra starfa þegar Lóranstöðin var
lögð niður á um miðjan áttunda
áratuginn. Eftir það greip hann í
ýmis störf, var sýsluskrifari, vann á
prjónastofunni, réri á trillu eins og
fyrr sagði, og síðast en ekki síst
vann hann við almenna verka-
mannavinnu og fiskverkun þegar
hjólabátarnir í Vík voru gerðir út
til fiskveiða. Aldrei lét Magnús sig
vanta til að fletja fisk og salta ef
komið var með afla að landi, hvern-
ig sem stóð á. Hann kenndi sér
yngra fólki handbragðið og kenndi
því í leiðinni virðingu fyrir vinnu.
Hún er margfræg sagan af því þeg-
ar Magnús þurfti að fara í fisk-
verkun á sjálfum 1. maí. Það er
sennilega ekki fallega gert að rifja
þetta upp hér, en sýnir betur en
margt hvernig hann hugsaði þegar
á reyndi. Honum hefur líka eflaust
verið réttlætiskennd ofarlega í
huga þegar hann neitaði kaup-
hækkun sem honum var boðin á
prjónastofunni af velviljuðum ung-
um framkvæmdastjóra að sunnan.
Það kom nefnilega í ljós að unga
dugnaðarlega konan við hlið hans
sem vann nákvæmlega sömu vinnu,
átti ekki hlutdeild í bræðralaginu
og var ekki boðin kauphækkun.
Það væri sannarlega auðveldara að
útrýma launamun milli kynjanna í
samfélaginu ef allir karlmenn væru
eins og Magnús Þórðarson.
Það er svo ótalmargt annað sem
einkenndi Magnús sem ekki er
hægt að gera nein tæmandi skil,
söngurinn og tónlistin, veiðiferðir,
útilegur, barnelskan.
Síðast en ekki síst hvernig hægt
er að sameina örlæti og nægjusemi,
hlaupa undir bagga og veita stuðn-
ing, en vera á sama tíma með ein-
dæmum nægjusamur fyrir eigin
hönd. Sterkur en hógvær persónu-
leiki hefur kvatt okkur, saddur líf-
daga og æðrulaus. Langri farsælli
ævi er lokið, lífsverkið er fullkomn-
að. Hans minning mun lifa með
okkur í anda þeirra gilda og þeirr-
ar réttlætiskenndar sem hann
kenndi og ástundaði af lífsins sann-
færingu.
Þorgerður Einarsdóttir.
Tengdafaðir minn var ekki
kvartsár maður. Síðustu árin og
mánuðina átti hann erfitt um and-
ardrátt, mæðin og astminn hrjáði
hann og þrótturinn dvínaði stig af
stigi en aldrei kvartaði hann og síst
við starfsfólkið á Hrafnistu enda
vinsæll vistmaður. Kannski sagði
hann einhvern tíma styggðaryrði
um kartöflurnar í matnum en það
var ekki hávært.
Ekki það að hann væri nein gufa
því hann ætlaðist jafnan til að hver
ynni skyldu sína af alúð og dugnaði
og hann var staðfastur í skoðunum
sínum. Hann borgaði skattinn sinn
með glöðu geði og það var fjarri
honum að nota sér aðstöðumun eða
klíkuskap. Lítilmagnanum átti að
hjálpa og til þess voru samfélags-
legar stofnanir sem skylt var og
rétt að þeir legðu til sem meira
máttu sín. Það var hans sósíalismi.
Gamall sveitungi hans og bróðir í
baráttunni, Jón Thor Haraldsson,
sendi honum vísu á póstkorti í til-
efni af áttræðisafmæli hans:
Líður nú á langan dag,
löngum sól þig kyssti.
Þú getur elst með glæsibrag,
gamli sósíalisti.
Sósíalismi Magnúsar Þórðarson-
ar var ekki úr bókum heldur var
hann hjartalag og réttlætiskennd.
Hann gat birst í því að leggja til
góðra málefna í sveitarfélaginu og
þjóðþrifafyrirtækja hvort sem var
að bora eftir heitu vatni, reyna út-
gerð á hafnlausri ströndinni í Vík í
Mýrdal, selja ljósaperur fyrir
Lionsklúbbinn svo hægt væri að
kaupa tannlæknastól eða sitja í
skólanefnd fyrir enga greiðslu.
Að sjálfsögðu studdi Magnús
börnin sín til mennta sem hann
mátti og setti menntunina ofar dýr-
um húsbúnaði og öðru sem hann
kallaði prjál. Heimagerðir munir
eða það sem fékkst í kaupfélaginu
hverju sinni var fullgott. Heimilið
var fyrst og fremst fólkið sem þar
bjó og gestir og gangandi sem allt-
af voru velkomnir og þar var jafnan
nóg sæti við borð og rúm að gista í.
Það var líf og fjör á Austurvegi 23
þegar börnin sex bjuggu heima eða
voru í fríum frá námi, háværar
samræður um um stjórnmál við
matarborðið og útvarpsfréttirnar í
gangi líka, svo var heilsað og kvatt
með kossum og klöppum þó tilefnið
væri aðeins það að húsbóndinn
væri að fara á sína hefðbundnu
vakt á Fjallinu. Ég hafði vanist því
að nákomnir skiptust hæversklega
á faðmlögum einu sinni til tvisvar á
ári. Þegar tóm gafst milli verka var
teflt og á kvöldin var spilað á spil
af mikilli innlifun, Magnús greip í
munnhörpu eða mandólu, Vala
tengdamamma í gítarinn og svo var
sungið. Mér er minnisstæð kvöld-
stund á heimilinu þegar Björn
Jónsson skólastjóri (og Austfirðing-
ur að uppruna eins og Magnús) var
í heimsókn og sungið var í röddum
um austfirska hríslu á grænum
bala og fleiri rómantísk lög af mik-
illi innlifun.
Magnús tengdafaðir minn var
mikill fræðari, stöðugt að benda á
fyrirbæri í náttúrunni, einkum dýr
og fugla sem voru hans yndi; leið-
rétta málfar og útskýra orðtök,
kenna handbrögð og mannasiði.
Hann gat verið nokkuð eindreginn
við þessa iðju en manngildishug-
sjónin var ótvíræð og hann kom
mörgum til nokkurs þroska, skyld-
um sem vandalausum. Þrjú af
börnum hans urðu kennarar.
Magnús var þannig maður upp-
lýsingar og skynsemishyggju.
Hann galt varhuga við því sem ekki
var hægt að styðja augljósum skyn-
semisrökum. Þar á meðal var
margt í kristindóminum sem hon-
um fannst lyginni líkast en á sama
tíma voru prestar í Vík meðal vina
hans og sálufélaga og það vafðist
ekki fyrir honum að ganga inn
kirkjugólf ef hefðin og þarfir fjöl-
skyldunnar kröfðust þess.
Þó að Magnús Þórðarson væri
með hugann allan við jarðlífið og
dæi saddur lífdaga finnst mér ekki
annað hægt en að hugsa honum
endurkomu til Völu sinnar sem allt-
af var honum jafnkær, og hann
henni, í löngu og farsælu hjóna-
bandi. Hann hlýtur að vera róinn
til fiskjar til að færa björg í bú og
Vala hefur kleinur og flatkökur til-
búnar handa gestum sem koma
seinna.
Þorsteinn Helgason.
Ein af mínum fyrstu minningum
um Magnús afa er þegar ég var hjá
honum og ömmu í Vík. Ég hafði
vanið mig á að í stað þess að svara
„já“ eða „nei“ þegar ég var spurð
einhvers þá hristi ég höfuðið eða
kinkaði kolli. Þetta þótti afa alls
ekki nógu gott og þóttist hann ekk-
ert skilja svo ég var fljót að venja
mig af ósiðnum.
Það var margt sem maður lærði í
Víkinni. Að fylgjast með afa gefa
fuglunum þótti mér merkilegt,
þessi mergð af snjótittlingum fyrir
utan gluggann. Ég man líka
ógreinilega eftir því þegar hann gaf
hröfnunum, sem voru vinir hans og
það gerði hann að merkilegum
manni í mínum augum. Svo var
manni að sjálfsögðu kennt að spila.
Það er minnisstætt þegar afi út-
skýrði fyrir mér ástæðuna fyrir því
að hann var svona svartur á nefinu,
en það var af því að hann hafði svo
oft tapað í Svarta Pétri. Eftir þær
upplýsingar lagði ég mig alla fram
um að tapa ekki í spilinu.
Hann kunni að flétta sem mér
þótti kostur hjá afa en eftir að
hann hafði fléttað hárið á mér einu
sinni passaði ég mig á því að biðja
hann ekki um það aftur. Hann var
fullharðhentur við verkið og fléttaði
svo fast að ég dauðfann til.
Eftir að afi eltist fór maður að
heyra sömu sögurnar aftur og aft-
ur. Það kom svo sem ekki að sök,
það er ágætt að vita við hverju má
búast. Afi sagði mér í hvert sinn
sem ég hitti hann að hann væri
með dómarapróf í fótbolta og sög-
una um það hvernig Bjössi bróðir
hans eignaðist fiðluna. Það var svo
gott að finna hversu glöð þau voru
að hitta mann þegar maður kom í
heimsókn á Hrafnistu. Amma fann
ekki orðin en faðmaði mann því
fastar og afi sagði það ekki beint,
en maður vissi að hann var ánægð-
ur. Og alltaf var samtölunum beint
að Stöðvarfirði þar sem allt var svo
gott. Núna er afi vonandi með
ömmu, það er erfitt að ímynda sér
annað.
Sigrún Þorsteinsdóttir.
Magnús afi var svo góður afi að
fleiri börn en barnabörn hans köll-
uðu hann afa.
Við eigum eftir að sakna hans
mikið, en um leið erum við þakklát
fyrir hversu lengi við höfðum hann
og hversu mikið af góðum minn-
ingum hann skilur eftir. Það er af
svo mörgu að taka að við vitum
varla hvar á að byrja.
Grænalón kemur einna fyrst upp
í huga okkar, þar sem hann var
óstöðvandi við netalagnir og vitj-
anir, við aðgerð í hressilega köldum
læknum eða að draga okkur í litla
gula gúmmíbátnum. Ekki vitum við
heldur hve marga göngutúra við
fórum í með honum í Víkinni, hvort
sem það var upp á fjall, suður með
sjó, í fjársjóðsleit í hrapinu eða í
gegnum loftárásir kríuvarpsins.
Svo má ekki gleyma öllum hlut-
unum sem hann átti, eins og vasa-
hnífnum notadrjúga, stólnum hans
(með gírstönginni), tréklossunum,
hljóðfærunum, stóra krabbanum
sem hékk uppi á vegg og auðvitað
stórutánum okkar sem hann hafði
eignað sér.
Magnús afi og Vala amma kunnu
að njóta lífsins og létu margt gott
af sér leiða. Án þeirra kynnum við
eflaust ekki eins vel að meta spila-
mennsku, veiðiskap, tónlist og
margt fleira. Það er því ljóst að þau
hafa haft mikil áhrif á okkur og
hafa verið okkur frábærar fyrir-
MAGNÚS HELGI
ÞÓRÐARSON