Morgunblaðið - 16.12.2003, Blaðsíða 30

DAGLEGT LÍF
30 ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
yndlistin er gífurlega skemmti-
legt viðfangsefni en stundum
finnst mér að fólk átti sig ekki
á því!“ segir Þórdís Alda þar
sem við sitjum á skrifstofu
Hjálmars H. Ragnarssonar, rektors Listahá-
skóla Íslands, og ræðum reynsluna af nám-
skeiðinu. Á fundinum eru, auk Hjálmars og
Þórdísar, þau Halldór Björn Runólfsson, pró-
fessor í listasögu við skólann, skipuleggjandi
fyrirlestranna á námskeiðinu og einn fyrirles-
aranna, og Sólveig Eggertsdóttir, for-
stöðumaður Opna listaháskólans.
Sólveig segir brosandi að þær Þórdís hafi í
upphafi rætt um að reyna að koma af stað
einskonar listfræðiæði, eins og Njáluæðið hef-
ur verið á síðustu árum, og Þórdís bætir við:
„Fólk sækir stíft námskeið um Íslendingasög-
urnar, sagnfræði, ættfræði og hvaðeina en
myndlistarheimurinn er einnig afar skemmti-
legur. Þar er svo mikið efni sem gaman er að
hugsa um. Ég velti því oft fyrir mér hversu
gaman og nauðsynlegt það væri að stuðla að
aukinni þekkingu fólks á myndlist, þar sem lít-
ið hefur farið fyrir listsögukennslu í skyldu-
námi hérlendis.
Það þarf að skapa meiri áhuga og skilning á
því sem er að gerast í myndlistarheiminum.
Aukin þekking getur opnað augu fólks fyrir
verkum þeirra myndlistarmanna sem starfa af
miklum metnaði en eru að sumra áliti lítt skilj-
anlegir.“
Þórdís settist niður og skrifaði bréf til vina
og kunningja, þar sem hún kannaði áhuga
þeirra á ítarlegu námskeiði um myndlist. Þeg-
ar hún fann að baklandið var til staðar, hafði
hún samband við Sólveigu og námskeiðið var
skipulagt, en það er haldið af Opna listaháskól-
anum í samstarfi við Menningarsjóð Pennans.
Fordómar um nútímamyndlist
„Stundum heyrist sagt að áhugaleysi ríki
um listfræði í samfélaginu, og það sé skortur á
þekkingu á listum,“ segir Hjálmar. „Að fólk
kunni til dæmis ekki að lesa myndmál. En um
leið er víða mikill áhuga til staðar og þetta
námskeið er tilraun skólans til að koma til
móts við þetta áhugafólk og efla með almenn-
ingi skilning og þekkingu á myndlist.“
Þau tala um að listfræðikennsla innan skóla-
kerfisins hafi verið í molum og eldri kynslóðir
vanti grunnþekkingu á myndlist. Af því spretti
fordómar, byggðir á þekkingarleysi, eins og í
þá veru að nútímamyndlist sé leiðinleg.
„Það vantar að kynna samræmið í umhverf-
inu fyrir fólki, að það líti í kringum sig og skilji
hvað myndlistin er ríkur þáttur í allri upp-
byggingu mannsins,“ segir Halldór Björn.
Hjálmar segir að Listaháskólinn sé fyrst og
fremst stofnun sem sinnir skráðum nem-
endum í skólann en skólinn líti líka á það sem
skyldu sína að byggja upp tengsl við sam-
félagið og miðla fræðslu og þekkingu. Hann
segir Opna listaháskólann fyrst og fremst vera
hugsaðan sem endurmenntunardeild fyrir
listamenn og fólk úr þeim geira, en skólinn sé
með námskeiðum sem þessu að kanna þörfina
á menntun fyrir almenning. „Hér innandyra er
gífurleg þekking á öllum þeim listgreinum sem
hér eru kenndar og flestir kennaranna á nám-
skeiðinu eru einmitt kennarar við skólann. Að
miðla þekkingu er hluti af því að nýta auð-
lindina, ekki með því að miðla henni bara til
nemendanna og sérfræðinga, heldur líka til al-
mennings.“
Kennslugögn vantar
Þau eru sammála um að myndlistarkennsla
hafi ekki fengið nauðsynlegan sess innan
skólakerfisins. Þórdís segir Íslendinga ekki
standa jafnfætis nærliggjandi þjóðum sem við
viljum bera okkur saman við. Þar sé listsögu-
kennsla víða mun meiri og nemendur hafa
greiðari aðgang að heimslistinni á söfnum.
„Það hefur lítil sem engin listasaga verið
kennd í grunn- og framhaldsskólunum,“ segir
Sólveig. „Nú er þó komið inn í Aðalnámskrá að
myndlistarkennsla skuli skiptast í verklegt
nám og listfræði.“
„Þótt í námskrá sé mjög metnaðarfull áætl-
un um kennslu á þessu sviði, þá hefur minna
orðið úr því en til var sáð. Meðal annars vegna
þess að kennarar hafa ekkert námsefni í hönd-
unum,“ segir Halldór Björn.
Þórdís bætir við að kynslóð eftir kynslóð
hafi þótt eðlilegt að kenndar séu bókmenntir í
grunnskólunum, „en þegar kemur að mynd-
listinni þá hefur hún verið olnbogabarn. Á
þessum sjónrænu tímum er nauðsynlegt að
hún skipi veglegri sess.“
Hjálmar segir þrjá þætti í raun eiga að vera
undirstöður myndlistarvettvangsins í landinu:
menntun kennara, efling fræðiþekkingar og
aukin miðlun til almennings. „Við ætlum okkur
að byggja hér upp alþjóðlega myndlistarhátíð
og höfum metnað til að láta að okkur kveða á
alþjóðavettvangi, en ekki sem einstaklingar
heldur sem þjóð. Þá verða þessir þrír þættir
að vera í lagi. Ef svo er ekki þá verða þetta
bara skot út í myrkrið, sum hitta en önnur
ekki.“
Skemmtilegra en sjónvarpið
Sólveig segir lykil að því hvað þetta um-
rædda námskeið sé vel lukkað, hversu fjöl-
breytilegt það er. Fyrirlesararnir eru jafn
ólíkir og þeir eru margir og koma að efninu
með margvíslegum hætti. Námskeiðið stendur
í þrettán vikur og meðal fyrirlesaranna hafa
verið þau Elísa Björg Þorsteinsdóttir, sem
fjallaði um listina frá rómantík til tuttugustu
aldar, Gunnar J. Árnason fjallaði um þýska
heimspekinga, Pétur H. Ármannnsson tók fyr-
ir formrænan módernisma í hönnun og arki-
tektúr, Aðalsteinn Ingólfsson fjallaði um Diet-
er Roth, Fluxus og hugmyndalist og séra
Gunnar Kristjánsson fjallaði um tengsl trúar
og listar. Og þá eru margir fyrirlestranna
ótaldir.
„Fólk kemur eitt kvöld í viku, hlustar á
skemmtilega fyrirlestra og horfir á myndir.
Þetta er ólíkt skemmtilegra en sitja heima yfir
sjónvarpinu öll kvöld, af gömlum vana!“ segir
Þórdís.
Aðspurð segir Sólveig að lokum að Opni
listaháskólinn muni að líkindum bjóða upp á
svipað námskeið eftir áramót. Svo þurfi einnig
að útbúa minni og afmarkaðri námskeið, meðal
annars fyrir suma sem sótt hafa þetta nám-
skeið; þeir séu greinilega alls ekki búnir að fá
nóg.
NÁM|Þarf að skapa áhuga á því sem er að gerast í myndlistarheiminum
Vísir að listfræðiæði
Á haustmánuðum hefur áttatíu
manna hópur setið fjölbreyti-
legt kvöldnámskeið í sögu
myndlistar og listheimspeki
19. og 20. aldar á vegum Opna
listaháskólans.
Morgunblaðið/Einar Falur
Þétt setinn bekkur: Þátttakendur hlýddu á Guðmund Odd fjalla um módernismann í myndlist.
Skipuleggjendurnir: Hjálmar H. Ragnarsson,
Þórdís Alda Sigurðardóttir, Halldór Björn
Runólfsson og Sólveig Eggertsdóttir.
efi@mbl.is
Spurning: Hvað er geislahiti og getur það
haft slæm áhrif á heilsuna að búa í húsnæði
sem er hitað upp með geislum?
Svar: Í húsum í okkar heimshluta er að-
allega um þrenns kona upphitun að ræða,
ofna, lofthitun og geislahitun. Allir þekkja
ofna sem eru algengasta tegund húsahitunar
og sum hús eru hituð með heitu lofti sem
leitt er í stokkum um húsið og blásið inn í
hvert herbergi. Kostur við lofthitun er að í
löndum þar sem mjög heitt verður á sumrin
er hægt að nota kerfið til að blása köldu lofti
og fá þannig kælingu. Raunar hafa öll þessi
kerfi sína kosti og galla. Geislahitun er það
kallað þegar húshitun byggist á því að loft
eða gólf eru hituð með heitu vatni eða raf-
magni og hitinn berst um herbergin, a.m.k.
að hluta til, með hitageislun. Stundum er
notuð blanda þessara hitakerfa t.d. ofnar og
geislahitun í sama herbergi eða ofnar í sum-
um herbergjum og geislahiti í öðrum.
Geislahitun var talsvert notuð hér á landi á
árunum 1950 til 1965 og var þá oftast lögð í
loftin. Stundum reyndist erfitt að fá jafnan
hita í herbergin og ýmsar sögur gengu um
óhollustu af þessu hitakerfi svo sem þurrt
loft. Á síðari árum hafa vinsældir geislahit-
unar aftur farið hratt vaxandi og mikill
fjöldi nýrra og nýlegra húsa eru hituð með
geislahitun. Einn kostur slíkra hitakerfa er
að auðvelt er að nota vatn sem er aðeins 40–
50 gráða heitt. Nú eru það oftast gólfin sem
eru hituð og það er venjulega gert með
plaströrum sem hlykkjast um eins og flestir
hafa séð í snjóbræðslukerfum. Mikil
framþróun hefur orðið í geislahitun, það er
hægt að stilla hitann í hverju herbergi fyrir
sig og þess er vandlega gætt að hitastigið á
yfirborði gólfsins verði ekki of hátt því að þá
fara sumir að finna fyrir óþægindum. Helstu
kostir við geislahitun eru að hiti er góður og
jafn, enginn gólfkuldi og engir ofnar sem
taka pláss og safna í sig ryki. Einnig hefur
komið í ljós að minna af ryki er í andrúms-
loftinu í húsnæði sem hitað er með geislahit-
un samanborið við hitun með ofnum. Af göll-
um má helst nefna að ef óhóflega er kynt
eða ef fólk stendur langtímum saman við
vinnu geta þeir viðkvæmustu orðið þrútnir á
fótum. Vaxandi vinsældir geislahitunar eru
vegna þess að mörgum finnast kostirnir
mun fleiri en gallarnir. Ef litið er eingöngu á
heilsufar og vellíðan eru helstu kostir geisla-
hitunar í gólfi að hún gefur þægilegan gólf-
og innihita og minna ryk í lofti en aðrar teg-
undir hitunar. Gallar eru hugsanlega þurrt
loft í gömlu kerfunum vegna mishitunar en
það á ekki við um nútíma geislahitun. Þurrt
loft er vandamál í mörgum húsum, óháð hit-
unaraðferð, og gildir það bæði um íbúðar-
húsnæði og annað húsnæði þar sem fólk
dvelur og starfar. Rakastig í húsum ætti
ekki að vera undir 40% og ekki er heppilegt
að það sé yfir 60% en auðvelt er að fylgjast
með þessu með því að útvega rakamæli. Ef
loft er of þurrt veldur það þurrki á slímhúð-
um í öndunarfærum sem þá verða við-
kvæmar fyrir sýkingum. Ýmsum ráðum má
beita til að auka rakann þegar loftið er of
þurrt en áhrifamest er að nota sérstök raka-
tæki.
Hvað er geislahiti?
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækninn um það sem
þeim liggur á hjarta. Tekið er á móti spurningum á virk-
um dögum milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréf-
um eða símbréfum merkt: Heilsa. Fax 5691222. Einnig
geta lesendur sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti á net-
fang Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hotmail.com.
Ef loft er of þurrt veldur það
þurrki á slímhúðum í önd-
unarfærum.
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Hangir allt saman
„Nei, nei, ég er
ekkert lærður í
þessu,“ svarar Vil-
hjálmur Lúðvíksson
verkfræðingur, þeg-
ar hann er spurður
hvort hann hafi ekki
nægilega góða þekk-
ingu á listasögunni.
„Það er svo áhuga-
vert að upplifa hér
og læra í hnotskurn
hvernig þetta hangir
allt saman. Eins og samspil myndlist-
arinnar og heimspeki – það finnst mér
ágætt.
Sumir fyrirlestranna eru mjög vel
samsettir. Það var áhugavert að heyra
Gunnar J. Árnason sjóða gervalla
þýska heimspeki niður í einn tíma.“
Aukið við þekkinguna
„Ég starfa í listum,
er í tónlistinni, og
finnst áhugavert að
auka við þekkinguna.
Annars eru þessar
stefnur og straumar í
listum skemmtilega
líkir,“ segir Anna
Júlíana Sveinsdóttir
söngkona.
„Fyrirlestrarnir
eru mjög upplýsandi
og fyrirlesararnir einstaklega vel að
sér.
Ég missti af einu kvöldi og þótti það
slæmt; við hjónin höfum ekki viljað
missa af neinu hér.“
Setur hlutina í samhengi
„Ég fór á nám-
skeiðið til að fræðast
pínulítið um listasög-
una,“ segir Eggert
Jóhannsson feldskeri.
„Ég hef fengið mikið
meira út úr þessu en
ég bjóst við. Stór-
merkilegt fannst mér
að fræðast um það
hvernig heimspekin
setur hlutina í sam-
hengi; hvernig skoðanir sem eru á
sveimi um samfélagið endurspeglast á
hverjum tíma í myndlistinni. Þetta er
mikil stúdía.“
Hvers vegna
listfræði-
námskeið?
Anna Júlíana
Sveinsdóttir
Vilhjálmur
Lúðvíksson
Eggert
Jóhannsson