Morgunblaðið - 16.12.2003, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HARLA sterk samfélagslýsing.
Þannig horfði landinn engu að síður
við mér eftir sjö ára fjarveru í
heimsborginni París. Glöggt er
gests augað.
Síðan hef ég trúlega samtvinnast
um of hinu ,,efnislega“ lífsgæða-
kapphlaupi landans, því einhver
hafði nýlega á orði að ég væri orðinn
of ,,pakkaður“ til að njóta lífsins og
finnst mér það eiga við svo marga
aðra, einkum í þéttbýli höfuðborg-
arsvæðisins.
Margir sjá ekki fram úr neyslunni
öðruvísi en með meiri vinnu og
vinnufíknin sligar heilu fjölskyld-
urnar. Börn og ung-
lingar kunna ekki leng-
ur að hreyfa sig og
leita sér æ oftar at-
hvarfs í heimi sýnd-
arveruleika og deyfi-
efna. Útkoman er
sláandi hátt hlutfall
geðrænna vandamála,
sem heil þjóð stendur
næsta ráðalaus frammi
fyrir. Sannkallað þjóð-
félagsmein sem er jafn
áberandi í mörgum
öðrum löndum, en birt-
ist hér í annarri mynd þótt af svip-
uðum rótum sé sprottið í upphafi. Á
meðan Evrópubúar fyllast bölmóði
vegna atvinnuleysis og stirðleika í
efnahagslífi æða Ís-
lendingar stjórnlaust
áfram og elta skottið á
sjálfum sér í kapp-
hlaupi eftir einbýlis-
húsum og jeppum en
hirða æ minna um
mannleg samskipti og
þá náttúruperlu sem
menning þeirra byggir
á.
Þegar Falun Gong
menn heimsóttu land-
ann og kenndu honum
nokkrar gagnlegar æf-
ingar til að slappa af og beisla þá
orku sem í umhverfinu býr kusu
ráðamenn að loka augunum. Það var
engu líkara en þeir hefðu sogast inn
í atburðarás sem þeir réðu ekki við:
M.ö.o látið undan þrýstingi umbúða-
aflanna. Það sama á við okkur öll,
þegar við sofnum á verðinum og
missum sjónar á þeim andans gæð-
um og menningarlegu gildum sem
gera okkur hamingjusöm, hversu
ólík sem við lítum út á ytra borði.
Jólin eru til marks um þessa vitfirru,
og um leið þá þversögn sem henni
fylgir. Því á sama tíma og lands-
menn fara á enn eitt lífsgæðakapp-
hlaupafylleríið, verða þeir allt í einu
áberandi menningarlegir, sannkall-
aðir bókaormar, jafnvel stórunnend-
ur lista á velflestum sviðum. Að því
leytinu lýsa jólin upp skammdegið
og bæta upp andleysið fyrri hluta
árs. Þannig verður bókaupplestur
allt í einu eðlilegur hluti af jóla-
bókaflóðinu; hefð sem gaman væri
að viðhalda allan ársins hring. List-
framleiðendur sjá sér skiljanlega
hag í að kynda undir hinni menning-
arlegu hlið jólafylleríisins og viti
menn: Reyndir bókaútgefendur
læra af reynslunni og leitast við í æ
ríkari mæli að dreifa bóksölunni allt
árið með helmingi ódýrari kiljubók-
um.
Guð sé lof fyrir þá vitglóru: Hér
eru þá loksins komnar bækurnar
semgrannar okkar og flestar alvöru
bókaþjóðir hafa getað státað af hing-
að til. Bækurnar sem eru fyrst og
fremst ætlaðar til lesturs en ekki til
þess fallnar að skreyta stofuhillur og
rykfalla þar með árunum. Með öðr-
um orðum vandaðar kiljubækur þar
sem innihald og formlegt útlit hald-
ast í hendur án skrums eða skæl-
ingar umbúðatískunnar. Bækur sem
hljóta ekki náð hörðu kápunnar,
(þær sem Íslendingar dýrka, sér í
lagi á jólunum), nema um sé að ræða
sígild meistaraverk.
Fæstir Íslendingar ná að komast
yfir nema pínulítið brot af öllum út-
gefnum bókum yfir jólasteikinni og
aðeins lítill hluti landsmanna les af-
ganginn á nýja árinu. Samt er stöð-
ugt rætt um hvað við séum mikil
menningar- og bókaþjóð og hve
langt við höfum náð á þeim vett-
vangi erlendis. Ekki verður því bein-
línis mótmælt en fæstir fórna tíma
og peningum til að lifa raunverulega
í heimi listarinnar. Hinir þræla sér
út og njóta ekki nema að litlu leyti
menningarlífs af einhverju viti, (hef
kynnst því sjálfur alltof oft). Vegna
of mikils vinnuálags láta alltof marg-
ir teyma sig umhugsunarlaust inn í
hringiðu umbúðakapphlaupsins.
verslunarhallanna á kostnað hinnar
torsóttu leitar að andlegri upplyft-
ingu sem þó hlýtur að fela í sér var-
anlegri lífsgæði. Hve mörgum skyldi
t.d. ekki þykja eftirsóknarverðara
að keyra jeppa en fylla sálina af for-
vitnilegum innblæstri.
Sjálfur hef ég fundið fyrir and-
legum tómleika og sljóvgun í öllum
hamagangi umbúðanna og skil því
mætavel hvernig mörgum kunni að
líða eða öllu heldur ætti að líða þeg-
ar hinu andlega kalli tilverunnar er
ekki sinnt sem skyldi. Nema að það
sé rétt sem ég hef heyrt að hægt sé
að halda niðri jafn aðkallandi röddu
með skrumskældu brosi einhverrar
tilbúinnar hamingjukönnunar, sem
hlýtur að minnsta kosti að vera í
hróplegu ósamræmi við tæpt sálar-
ástand landans miðað hátt hlutfall
geðlyfjatöku. Um leið og ég óska
landsmönnum innilega gleðilegs árs
og þakka fyrir árið sem er að líða bið
ég ykkur að íhuga með mér þær
hættur sem stafa af ,,umbúðaþjóð-
félaginu“ og hvernig við getum í
sameiningu leyft innihaldinu að
njóta sín betur í framtíðinni án þess
að setja hér allt á annan endann.
Góðar stundir.
,,Umbúðaþjóðfélagið’’
Benedikt S. Lafleur skrifar um
lífsgæðakapphlaup landans
’„Margir sjá ekki framúr neyslunni öðruvísi en
með meiri vinnu“ ‘
Benedikt S. Lafleur
Höfundur er rithöfundur og myndlist-
armaður.
VIÐ hjónin tókum þá ákvörðun
sumarið 2002 að flytjast búferlum
með dætur okkar tvær og varð Dan-
mörk fyrir valinu. Eftir að fjöl-
skyldufaðirinn hafði misst vinnuna í
fyrsta skipti a lífsleiðinni, um áramót-
in áður, hafði verið hart í ári og
ákvaðum við því að freista gæfunnar
annarsstaðar. Maðurinn
er smiður og höfðum við
fregnir af því að vinnu
væri að fá í Danmörku.
Atvinnuleysið á Ís-
landi stóð ekki lengi yfir
en það hafði í för með
sér að hann skipti um
vinnuveitanda og samdi
um laun á nýjan leik.
Þau laun komust hvergi
nærri þeim launum sem
hann hafði haft. Fyr-
irtækið sem hann starf-
aði hjá og, að okkur
skilst mörg fyrirtæki i
byggingariðnaði, hafa það fyrir sið að
láta starfsmenn með stysta starfstím-
ann fara þegar verkefnaskortur blas-
ir við og ráða þá ekki aftur þótt verk-
efnunum fjölgi, því þá eiga þeir rétt á
að fá sömu laun og þeir höfðu haft. Í
þessu tilfelli voru laun mannsins orð-
in há þar sem góðæri var mikið á ár-
unum áður. Á Íslandi vinna iðn-
aðarmenn a.m.k. 48 stunda vinnuviku
allt árið um kring og jafnvel þegar at-
vinnuleysi er í greininni halda þeir
sem hafa vinnu áfram að vinna hina
löngu vinnudaga. Vinnuveitendur
borga flestir jafnóðum út orlof og
þegar að orlofstímabili kemur er það
undir hverjum og einum komið að
hafa sparað orlofseyri sinn til frísins.
Þessi undarlega menning iðn-
aðarmannageirans virðist þó ekkert
vera í umræðunni, verkalýðsfélög
iðnaðarmanna og iðnaðarmenn sjálfir
eru afar máttlausir hvað varðar þessi
kjör sín.
Meðan á góðærinu stóð fjölgaði í
fjölskyldunni hjá okkur og við stækk-
uðum við okkur húsnæðið. Þegar svo
atvinnuleysið kom á daginn kom í ljós
að við gátum ekki staðið undir þeim
skuldbindingum sem við höfðum farið
út í. Húsnæðið sem við keyptum var
þó ósköp venjuleg íbúð sem passar
fyrir 4 manneskjur og hvorki ný né
dýr. Þrátt fyrir að við værum bæði i
fullri vinnu var sama hvernig dæmið
var reiknað, við gátum alls ekki staðið
undir skuldbindingum og lifað sæmi-
legu lífi. Með sæmilegu lífi á ég ein-
ungis við matarinnkaup og lágmarks
fatainnkaup og því að standa undir
daglegum skyldum, s.s. afmælum og
þess háttar. Nýir bílar, veitinga-
húsaferðir og ferðalög teljast þar
ekki með.
Þegar við höfðum svo reiknað og
reiknað og komist að því að eitthvað
róttækt þyrfti að gerast til að allt færi
ekki á verri veg tókum við þá ákvörð-
un að skipta alveg um
umhverfi og freista
gæfunnar ann-
arsstaðar. Atvinnu-
tækifæri buðust er-
lendis sem varð til þess
að við fórum til Dan-
merkur og hér erum
við enn. Við vorum oft
spurð að því áður en við
fórum hvort við héld-
um að grasið væri
grænna hinum meg-
in …? Og því svöruðum
við til: Nei, við höldum
bara að það sé öðruvísi og okkur lang-
ar til að kynnast því. Það kom svo á
daginn að grasið er svo sannarlega
öðruvísi hérna megin við hafið, að
sumu leyti grænna og að sumu leyti
ekki.
Fjölskyldufaðirinn fékk strax
vinnu á sömu launum og á Íslandi, en
nú vinnur hann til kl. 15 á daginn,
skemur a föstudögum og er vinnuvik-
an 37 stundir og aldrei meira en það.
Í fyrsta skipti síðan við eignuðumst
börn er ekki búið að loka leikskól-
anum áður en hann er búinn í
vinnunni og hann tekur í fyrsta skipti
fullan þátt í lífi og uppeldi barna
sinna, til jafns við mig. Þetta eitt og
sér er svo stór kostur við Danmörku
að það verður til þess að okkur þykir
tilhugsunin um að flytja heim nánast
óbærileg, a.m.k. á meðan börnin okk-
ar eru lítil. Hugsunarhátturinn hér
hvað varðar lífsgæði er allur annar en
á Íslandi og lífsgæðakapphlaupið,
sem er þar, þekkist varla. Viðbrigðin
við að fara úr hringiðu lífsgæðakapp-
hlaupsins á Íslandi og hingað eru
ólýsanleg. Hér forgangsraðar maður
upp á nýtt og kemst að því að hús,
bílar, húsgögn og allir dauðir hlutir
skipta bara engu máli. Hér erum við
tilbúin til að búa við aðrar aðstæður
en á Íslandi því hér lifir fólk ekki um
efni fram. Það er bara ekki þannig.
Það er eðli mannsins að langa til að
vera eins og hinir og að falla inn í um-
hverfið er skynseminni oft og tíðum
yfirsterkara og ef menning sam-
félagsins er þannig að allir eigi að
eiga allt og verði að vera flottir, þá
flýtur maður með straumnum. Eins
og ég hef lofað sjálfri mér að gera það
ekki þegar við flytjum aftur til Ís-
lands, en þó er ég samt handviss um
að innan fárra vikna verð ég komin í
nákvæmlega sömu spor og ég var í og
eins og allir hinir eru í á Íslandi í dag.
Skynsamasta leiðin fyrir okkur að
fara er menntaleiðin og sú öruggasta
til að lifa mannsæmandi lífi. Hér í
Danmörku eru möguleikar til mann-
sæmandi lífs, sérstaklega á meðan á
námi stendur, mun meiri en á Íslandi.
Matarinnkaup eru t.a.m. miklu ódýr-
ari hér en á Íslandi og barnafatnaður
á töluvert lægra verði. Barnabætur
eru ótekjutengdar, læknisþjónusta er
ókeypis, námsstyrki endurgreiðir
maður ekki og svona mætti lengi
telja. Skattarnir hér eru hærri en á
Íslandi, en Danir eru ótrúlega
ánægðir með skattana sína vegna alls
þess sem þeir fá fyrir þá.
Áður en ég hóf nám hér starfaði ég
hjá Kaupmannahafnarborg, en á Ís-
landi starfaði ég hjá Reykjavíkurborg
áður en við fluttum hingað, á báðum
stöðum í fjármáladeildum. Helsti
gallinn sem ég í fljótu bragði sé við
danskt samfélag er sá, að hvatning er
lítil fyrir ungt fólk til að standa sig
sjálft í lífinu. Vegna allra þeirra bóta
og styrkja sem það á kost á vill það
síður reyna að bjarga sér af eigin
rammleik.
Dvöl okkar hér hefur verið okkur
mjög lærdómsrík og ekki síst hefur
hún orsakað það að kunna betur að
meta það sem við eigum á Íslandi;
fjölskyldu, vini, náttúru, íslenskt vatn
og lambakjöt. Þetta allt á eftir að
verða til þess að við komum heim fyrr
en síðar, vonandi með meiri menntun
upp á vasann. Þangað til vonum við
að verkalýðsfélögin og íslensk stjórn-
völd geri átak í að bæta lífskjör unga
fólksins og barnafólksins sem er að
reyna að koma undir sig fótunum í líf-
inu.
Ísland – Danmörk
Sigurlaug Anna
Jóhannsdóttir skrifar um
danskt samfélag
’Hér í Danmörku erumöguleikar til mann-
sæmandi lífs, sér-
staklega meðan á námi
stendur, mun meiri en á
Íslandi. ‘
Sigurlaug A. Jóhannsd.
Höfundur er búsettur í Danmörku.

  


 
      

 
 
   

      
  

   ! 
  
      !
" 

 #!$  
% &%  
' (
%   )*  +

,  + -
(  )*  #    ( # ' ( (
%
 
  .'   /! % (  !   )*


, 

0 "      
1     1 "   ( "  ( 
 *    2
, +! 
3" 4   1    
   
  "     -
  
 3  * 5)  6
 73-7  
  
 5)  6 (       (  
"#  $%& '
 
      
2 
 
  8 
     
  

   ! 
  
     8 !
" 

 +!9+$  
%
 ,
     (   
  '   ,
(   &%
   , (  ! , * "   ,
(   -
 
) ( , 
 
: 3 
 *
5)  6
 5;<  
  
 5)  6 (       (  
=(',   
   *
5)  6  6 ! 5' ! ##
>"'
*   ? 
   (
   * (  :      ' (',