Morgunblaðið - 08.02.2004, Page 11

Morgunblaðið - 08.02.2004, Page 11
því ekki vandamál. Ég held líka að við sameiningu stórs kjarna og minni sveitarfélaga þá sé stóri kjarninn fremur að leggja til í því verki heldur en hitt.“ Þegar stöðu Akureyrar ber á góma segir Kristján: „Því hefur stundum verið haldið fram, þegar rætt er um sveitar- stjórnarmálin, að Akureyri vilji ekki telja sig til landsbyggðar. Sérstak- lega bar á því þegar við fórum í markaðsátakið Akureyri – öll lífsins gæði fyrir þremur árum. Að við vær- um að skapa okkur þá sérstöðu að eiga ekki samleið með öðrum sveit- arfélögum á landsbyggðinni. Engin tvö sveitarfélög eru eins og ég hef sagt að sveitarfélög á þessari svokölluðu landsbyggð, hvort heldur hún er á höfuðborgarsvæðinu, aust- ur á fjörðum eða vestur á fjörðum, eru í dag mjög ólíkrar gerðar. Það er ekkert samasemmerki á milli sam- félagsins á Ísafirði og á Raufarhöfn, Akureyri og Egilsstöðum, Hafnar- firði eða Höfn í Hornafirði. Ég mót- mæli því að dregið sé strik við Faxa- flóa og sagt að utan þess sé „landsbyggð“ þar sem öll sveitar- félög séu einsleit. Sérstaða Akureyr- ar í flóru sveitarfélaga landsins er mjög mikil og á það höfum við lagt áherslu. En það þýðir ekki að Ak- ureyri og Akureyringar samsami sig ekki með íbúum hér í grenndinni; við þurfum á okkar baklandi að halda og bakland Akureyrar er allt Norður- land og svæðið austur á firði. Íbúar þar hafa stutt Akureyringa á margan hátt til góðra verka, þó að ekki væri nema með því að sækja hingað versl- un og þjónustu, og það ber að virða. Þar af leiðandi reynum við fremur að standa með þessu svæði. Og það að treysta Akureyri þýðir í rauninni betri búsetuskilyrði út fyrir mörk bæjarins. Það er hins vegar oft erfitt fyrir þá sem standa utan við þetta að horfa þannig á málið en það verður bara að hafa það. Við tökum þann slag þegar hann þarf að taka.“ Sjávarútvegur verði látinn í friði Þegar talið berst aftur að atvinnu- málum segist Kristján telja furðu- legt að umræða um byggðamál sé alltaf tengd umræðu um sjávarút- vegsmál. „Það er argasta bull að sjávarútvegur eigi að vera atvinnu- grein sem bjargi sveitarfélögum ut- an Faxaflóa. Það er reyndar voða- lega auðseljanlegt af stjórnmála- mönnum, sem vilja fara inn á þá braut. En staðan er einfaldlega sú að sjávarútvegurinn innan íslensku landhelginnar byggist á því, og þarf að una því, að sóknin í auðlindina er háð takmörkunum. Til þess að stýra þeirri takmörkuðu sókn hafa menn sett upp kerfi sem kallað er kvóta- kerfi og fram til þessa hefur ekki komið fram nein betri aðferð til að stýra sókninni í stofninn. Ég bíð þeirrar stundar að umræða um sjáv- arútveg verði með sama hætti og um annan atvinnurekstur; að hann fái að vera í friði. Að það sama gildi um sjávarútveg og um iðnað eða verslun. Að hann fái að þróast og vinna á sín- um eigin forsendum en verði ekki lit- ið á hann sem eitthvert olnbogabarn eða – í hina áttina litið – eitthvert allsherjar bjargráð; að hægt sé að lækna öll mein með því að krukka í þennan eina atvinnuveg.“ Þess vegna, segir Kristján og snýr sér að sölunni á Útgerðarfélagi Ak- ureyringa fyrir skömmu, „fannst mér skjóta dálítið skökku við þegar reynt var að gera úlfalda úr þeirri mýflugu að sjávarútvegsfyrirtæki gekk kaupum og sölum. Þetta var fjórða salan á ÚA á tiltölulega skömmum tíma þannig að menn eru orðnir nokkuð vanir því að fyrirtækið skipti um eigendur. Enda var það minnsta málið.“ Hann segir að því hafi ranglega verið haldið fram að hann væri á móti því að eigendur Tjalds eignuðust ÚA. „Ég hef frá fyrstu stundu fagn- að komu þeirra; að menn sem hafa vit á útgerð og fiskvinnslu eigi þetta fyrirtæki. Það er miklu líklegra til farsældar fyrir atvinnureksturinn að þar séu menn sem hafa eitthvert vit á því sem þeir eru að sýsla með heldur en einhverjir sem eru að kaupa sig nýir inn í þessa atvinnugrein og hafa ekki einu sinni hvolpavit á því sem þeir hafa á milli handanna. Ég hef ekki þá afstöðu að sjávar- útvegur eigi að vera hluti af félags- málakerfi þjóðarinnar. Það er af- skaplega óeðlilegt að gera kröfur til þess að t.d. ÚA sé rekið á Akureyri ef enginn raunverulegur grunnur er fyrir hendi til þess. Í ÚA er ekki rek- in atvinnubótavinna heldur er þar um að ræða afspyrnugott fyrirtæki sem byggir á þeirri kunnáttu og færni sem fyrir hendi er hér á Ak- ureyri, en ekki annars staðar á land- inu. Tjaldsfeðgar þekkja og kunna að nýta sér þennan auð og eru því lík- legri en margir aðrir til þess að reka áfram á þessum grunni öflugt fyr- irtæki. Stóra málið varðandi ÚA, og það sem ég gagnrýndi, var hvernig fyr- irtækið var selt; hver seldi og undir hvaða skilmálum. Gagnrýni mín beindist fyrst og fremst að viðskipta- bankanum, Landsbanka Íslands.“ Kristján segir mjög umhugsunar- vert hvernig viðskiptabankarnir hafi undanfarin misseri aukið tök sín í at- vinnulífi landsmanna. „Ég get tekið dæmi af hvítakjötsmarkaðnum. Bún- aðarbankinn fór á fullu inn í þann markað og allir þekkja hvernig stað- an er þar. Atvinnugreinin er í bull- andi vandræðum þó svo bankinn hafi farið inn, eða kannski vegna þess. Það er einnig rétt að menn íhugi hverjir leiddu það verk og hvar þeir eru við störf í dag. Við skulum svo skoða hvaða stöðu Landsbankinn er að taka núna í sjáv- arútvegi og hvernig verðmætin, inn- an gæsalappa, verða til í sambandi við þær sölur. Þóknanir koma fyrir söluna til þess sem hana annast, at- vinnureksturinn er ekki lengur fjár- magnaður að stærstum hluta með eigin fé einstaklinga eða fyrirtækja sem bíða þolinmóð eftir sínum arði af fjárfestingunni og geta unað því að það komi „léleg“ ár í rekstrinum. Fjármögnun frá banka þýðir að sjálfsögðu það að hann krefur þig um vexti sama hvort þér gengur vel eða illa.“ Sitja kringum borðið „Þegar horft er á heildarmyndina þá hefja eigendur bankans þessi við- skipti í atvinnulífinu, sitja svo allan hringinn í kringum borðið og enda á því að óska sjálfum sér til hamingju með góða sölu! Þetta er orðið mjög einkennilegt og ég hef gagnrýnt að fjármálastofnanirnar séu í rauninni að taka til sín fjármuni út úr atvinnu- rekstri í landinu með þessum hætti. Í tilfelli ÚA er svo verið að færa þetta fjármagn út af því atvinnusvæði sem bjó þetta til. Í dag ráða tiltölulega fáar fjár- málastofnanir gríðarlega miklu í efnahagslífi landsins, sem er smátt á heimsvísu, og ég er skrambi hrædd- ur um að það myndi heyrast hljóð úr horni í íslensku samfélagi yfirleitt ef það fer að sverfa að og þessar fjár- málalstofnanir fara að einbeita sér að því að flytja arðinn af atvinnu- starfsemi í landinu til útlanda til þess að stuðla að eigin vexti þar. Í litlum efnahagskerfum fjárfesta menn ekki endilega þar sem arðurinn þeirra verður til heldur flytja hann annað og draga þannig úr vexti þess um- hverfis sem þeir upphaflega unnu í. Það er þetta sem ég set spurning- armerki við hvort samfélagið Ísland, þessi 300 þúsund manna þjóð, þoli til lengdar. Ég efast um að hún geri það. Við erum farin að haga okkur í þessum efnum eins og milljónaþjóð og virðum ekki þær leikreglur sem hafa verið í gildi; hinar „samfélags- legu skyldur“ atvinnurekstrarins, sem eru þær að hann láti samfélagið sitt gróa. Virðing fyrir þessum skyldum er á algjöru undanhaldi af ráðandi öflum á peningamarkaði í dag. Og ég held að mórallinn í sam- félaginu sé ekki þannig að almenn- ingur þoli þetta ráðslag.“ Hvað er til ráða? „Því er erfitt að svara. Menn hafa talað um lagasetningar og þvíumlíkt. Ég er ekki hrifinn af slíku, það er miklu nær að ætla að þeir einstak- lingar sem starfa í viðskiptalífinu hafi gott siðferði og vinni ekki ein- göngu með persónuleg gróða- og valdasjónarmið að leiðarljósi. Það eru fyrir hendi ágætar og ítarlegar reglur á flestum sviðum viðskipta- lífsins hér á landi. Fremur en að setja ný lög vildi ég sjá að núverandi eftirlit yrði styrkt og sömuleiðis al- menn siðferðisvitund athafnamanna og starfsmanna viðskiptalífsins. En ef það mat mitt er hins vegar rétt, að almenningi sé ofboðið, spái ég því að það styttist í að stjórnmála- menn muni neyðast til þess að setja um þetta einhverja löggjöf.“ Viðhorfið er það, segir hann, „að almenningur óskar þess frekast að það samfélag sem gerir atvinnu- rekstri fært að vaxa njóti góðs af verkum sínum. Að lífvænleg fyrir- tæki séu ekki höggvin niður við rót og arðurinn af þeim fluttur eitthvað allt annað.“ Ertu að gefa í skyn að frekar hefði átt að selja heimamönnum, t.d. þegar ÚA var selt? „Nei, alls ekki. „Heimamenn“ eru í mínum huga þeir sem vilja reka fyr- irtæki þar sem það er. Ég geri engar athugasemdir við það hver á ÚA eða eitthvert annað fyrirtæki hér í bæn- um. Ég vil bara að atvinnureksturinn í bænum skili eigendum sínum arði og að sá arður nýtist til áframhald- andi uppbyggingar samfélagsins. Það er það sem ég sé ekki Lands- bankann gera í þessu tilfelli því hann flytur arðinn hreinlega í burtu. Með sama hætti og hann hefur flutt sér- þekkingu úr bankastofnuninni hér við Ráðhústorgið burtu úr útibúinu. Það liggur fyrir að Landsbankinn fær um einn og hálfan milljarð í hagnað af sölu ÚA. Mun hann eyða því á svæðinu sem skapaði þann arð? Nei, það liggur ekkert fyrir í því. Það liggur líka fyrir að Lands- bankinn fær fleiri hundruð milljónir í þóknun fyrir það að selja ÚA-hlut- ann út úr Brimi.“ Formaður bankaráðs Landsbank- ans lýsti því yfir á fundi hér á síðasta ári að bankinn væri reiðubúinn að koma að atvinnuuppbyggingu á svæðinu. Geturðu verið viss um að þessi peningar verði ekki nýttir hér? „Nei, ég veit það ekki en að minnsta kosti hefur ekkert komið fram um það ennþá. Þegar hinn ágæti Björgólfur Guðmundsson keypti sig inn í Eimskip og náði þar yfirráðum líktu margir honum við Hróa hött þegar hann var að brjóta upp það veldi sem þar hafði ráðið ríkjum. Þegar bankinn kynnti hag- vaxtarspá sína hér á Akureyri lýsti Björgólfur því svo yfir að hann vildi vinna með heimamönnum að því að efla atvinnulíf á svæðinu, sem er mjög gott mál. En þar sem ekkert liggur fyrir enn af hálfu þessa ágæta manns bjó ég til þá líkingu að fleira væri kannski líkt með honum og fóg- etanum fræga en Hróa; að hann væri að draga fjármuni út af svæðinu inn í hirslu einvaldsins.“ Er þetta ekki einfaldlega frelsið í hnotskurn? „Ef frelsi sumra er með þeim hætti að það takmarkar frelsi ann- arra þá er eitthvað orðið að. Það get- ur ekki verið að einhver hafi ætlast til þess að hlutirnir gengju þannig fyrir sig. Maður spyr sig hvort stokkið hafi verið svo hratt í einkavæðinguna að fólki ofbjóði eða hvort við höfum ekki almennt áttað okkur á hinum nýju leikreglum. Það getur vel verið að við þurfum bara að venjast þeim; með öðrum orðum að við verðum að kyngja þessu og sjáum haginn af því þegar fram líða stundir. Það getur meira en verið. En staðan í dag er þannig að þjóðarsálin íslenska er klárlega ekki undir þetta búin. Henni ofbýður. Svo spyr maður líka: Hvernig í ósköpunum stendur á þessum ofsa- gróða fjármálastofna í landinu í dag? Hvar er verðmætasköpunin í landinu sem stendur undir þessu? Og af hverju skyldu fjármálastofnanir ein- ar og sér hafa þennan ágæta hagnað en atvinnureksturinn í landinu vera í einhverjum allt öðrum gír? Hvernig skilar þetta sér til þeirra sem bera þetta uppi? Njóta viðskiptavinir bankakerfisins þessa í þeim mæli sem þeim ber?“ Svara þú því. „Ég tel það ekki vera, því miður, og mér finnst það mjög óeðlilegt að einhver tiltekinn hluti atvinnustarf- seminnar í landinu geti einn verið í bullandi gróða á meðan aðrar at- vinnugreinar eiga undir högg að sækja. Það liggur kannski í því að í þessari atvinnugrein geti menn lagt byrðar yfir á aðra og látið almenning standa undir þessu.“ skapti@mbl.is haldandi uppbyggingar ’ Ég mótmæli þvíað dregið sé strik við Faxaflóa og utan þess sé „landsbyggð“ þar sem öll sveitar- félög séu einsleit. ‘ ’ Mjög óeðlilegt að ein atvinnugrein sé í bullandi gróða á meðan aðrar eiga undir högg að sækja. ‘ MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2004 11 ’Slík samþjöppun á fjölmiðlamarkaðimundi ekki vera leyfð annars staðar þar sem ég þekki aðallega til, a.m.k. eru það ekki margir staðir þar sem það mundi verða leyft og það er örugglega óhollt.‘Davíð Oddsson forsætisráðherra um sameiningu Norðurljósa. ’Ég vil vita allar staðreyndirnar.‘George W. Bush Bandaríkjaforseti skipar nefnd sem rannsakar aðdraganda innrásarinnar í Írak. ’Ef mér hefði verið tilkynnt [um fund-inn] hefði ég að sjálfsögðu komið til landsins og stýrt fundinum.‘Forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson , um rík- isráðsfund í fjarveru forseta. ’... líka getur honum ekki komið á óvartað þess sé minnst í ríkisráði að 100 ár eru síðan þingræði var staðfest.‘ Halldór Blöndal, forseti Alþingis, sagði viðbrögð forseta hafa komið sér mjög á óvart. ’Okkar hlutverk er að bera ábyrgð áöryggi og velferð þessa fólks. Okkur er treyst fyrir því og við áttum enga aðra kosti í stöðunni en að bregðast svona við.‘Sveinn H. Skúlason , forstjóri Hrafnistu, um brott- rekstur og kæru á hendur starfsmanni Víðiness, sem barði gamla konu á hjúkrunarheimilinu. ’Á tímum Saddams og Baath-flokksinsfékk fólk myndir af honum gefins og var hótað ef það hengdi þær ekki upp.‘Raad Fahmy , minjagripasali í Bagdad, furðar sig á eftirspurn eftir minjagripum tengdum einræðisherr- anum fyrrverandi. ’Ég vissi ekki neitt um Formúlu 1!‘Haraldur Björnsson hannaði tölvuleik sem byggður er á kappakstrinum. ’Þjóðaratkvæðagreiðsla er einn afþeim kostum, sem verið er að skoða, en einnig kemur til greina að boða til kosninga eða mynda nýja stjórn.‘Ónefndur, ísraelskur embættismaður vegna áætlunar Ariel Sharon forsætisráðherra að flytja alla ísraelska landtökumenn frá Gaza. ’Eftir að riða hefur fundist erbannað að flytja fé á milli bæja í tuttugu ár. Menn verða að fara að hlýða slíkum fyrirmælum.‘Sigurður Sigurðarson dýralæknir. Riða hefur greinst í fé á bæ í Biskupstungum. ’Hitinn var orðinn svo mikill að éghélt að þetta væri bara búið allt saman.‘Sigurjón Hákonarson bjargaðist út úr brenn- andi kjallaraíbúð í Hafnarfirði. Ummæli vikunnar HVERS kyns varningur, sem tengist Saddam Huss- ein, rennur út sem heitar lummur í Bagdad um þessar mundir. Saddamsúr Reuters

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.