Morgunblaðið - 21.11.2004, Side 32

32 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
22. nóvember 1994: „Lífskjör
landsmanna og þjóðartekjur
hafa löngum ráðizt af sjáv-
arafla og verði sjávarvöru á
erlendum mörkuðum. Þegar
norsk-íslenzki síldarstofninn
gaf sem mest í þjóðarbúið
námu síldarafurðir rúmlega
þriðjungi af verðmæti vöruút-
flutnings okkar. Það er því
rétt mat þegar Gunnar Flóv-
enz, stjórnarformaður Síld-
arútvegsnefndar, heldur því
fram í viðtali við Morgun-
blaðið sl. sunnudag, að hrun
norsk-íslenzka síldarstofnsins
í lok sjöunda áratugarins hafi
verið eitt mesta efnahagsáfall
Íslendinga á þessari öld.
En hver var ástæðan fyrir
nær algjöru hruni þessa fyrr-
um stærsta síldarstofns
heims? Þeirri spurningu svar-
aði Gunnar Flóvenz svo í til-
vitnuðu viðtali:
„Ég hygg að flestir, sem til
þessara mála þekkja, við-
urkenni að helzta ástæðan
fyrir hruni stofnsins hafi verið
hinar gegndarlausu veiðar
Norðmanna á ungsíldinni á
uppeldisstöðvunum við Norð-
ur-Noreg þannig að um eðli-
lega endurnýjun stofnsins gat
ekki orðið að ræða.““
. . . . . . . . . .
21. nóvember 1984: „Kennarar
hvaðanæva af landinu láta í
ljós álit sitt á síðum Morg-
unblaðsins í gær og svara
spurningum um kjör sín og
stöðu. Lesandinn sér það í
hendi, að kennarar telja sig
síður en svo standa betur að
vígi eftir nýgerða kjarasamn-
inga BSRB. Fram kemur að
þeir hyggja margir á frekari
aðgerðir eins og fjölda-
uppsagnir til að treysta stöðu
sína.
Hér er um vandmeðfarið
mál að ræða, sem alls ekki
hefur verið skilgreint til
neinnar hlítar. Auðvitað er
það hagsmunamál allrar þjóð-
arinnar en ekki kennara einna
að hæft fólk ráðist til og starfi
við kennslu. Um þá staðreynd
þarf ekki að ræða.
[…] Fjöldauppsagnir kenn-
ara eru neyðarúrræði sem
engu bjargar. Hitt er brýnna
að af hálfu stjórnvalda og
kennara veljist hæfir menn til
þess að grandskoða af sann-
girni og yfirsýn hvernig leyst-
ur verði vandi kennara og þar
með þjóðarinnar allrar í skóla-
málum.“
. . . . . . . . . .
21. nóvember 1974: „Að und-
anförnu hafa orðið talsverðar
umræður um íslenskan land-
búnað og gildi hans í þjóð-
arbúskapnum. Íslendingar
hafa stundað landbúnað frá
því að landið byggðist, og
fram til þessa hefur engum
heilvita manni flogið í hug að
leggja þessa mikilvægu at-
vinnugrein niður, fremur en
sjávarútveg þótt hann sé oft
og einatt rekinn með halla.
Öllum er þó ljóst, að landbún-
aðarframleiðsla er ýmsum
annmörkum háð hér á landi og
stafar það ekki síst af því, að
landið er ákaflega misvel fallið
til landbúnaðar. Það hefur
óneitanlega mikla þýðingu,
ekki síst nú um stundir, að
þjóðir geti verið sjálfum sér
nógar um landbúnaðar-
afurðir.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
egar Einar Oddur Kristjáns-
son, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks í Norðvestur-
kjördæmi, talar um
kjaramál er hlustað. Ástæð-
an er sú, að Einar Oddur er
einn þriggja manna, sem
eiga mestan heiður af því, að
óðaverðbólgan, sem geisaði í tvo áratugi, var
brotin á bak aftur. Hinir tveir eru Ásmundur
Stefánsson, nú sáttasemjari ríkisins, og Guð-
mundur J. Guðmundsson, formaður Dagsbrúnar
á sínum tíma, sem nú er látinn.
Einar Oddur talaði um kjarasamninga kenn-
ara og sveitarfélaga á Alþingi sl. fimmtudag.
Ræða hans hefur vakið mikla athygli. Hann
sagði m.a.:
„Því spyr ég, virðulegi forseti, og krefst þess,
að allir þeir, sem hafa manndóm til svari því þá
opinberlega: Hverjir eru það meðal íslenzkra
launþega, sem ekki eiga þá að hækka eins? Eru
það íslenzkir verkamenn? Eru það íslenzkir iðn-
aðarmenn? Eru það íslenzkir verzlunarmenn?
Eru það öryrkjar, sem taka laun samkvæmt
launaþróuninni eða ellilífeyrisþegar? Hverjir eru
þetta, virðulegi forseti? Menn geta ekki komið
opinberlega fram, stjórnmálamenn og forystu-
menn stjórnmálaflokka. Þeir geta ekki borið
blak af þeim skelfilegu mistökum, sem íslenzk
sveitarfélög stóðu fyrir í gær öðru vísi en að
svara þessu…Það skiptir ekki meginmáli, hvort
þeir samningar, sem undirritaðir voru í gær eru
5, 6, 7, 8 eða 9% hærri en samningar Alþýðu-
sambands Íslands. Þeir eru stílbrot, sem auð-
veldlega gætu fært þetta þjóðfélag á bólakaf,
gætu eyðilagt á einni nóttu þann kaupmáttar-
auka, sem tekizt hefur að búa hér til í einn og
hálfan áratug, gert launafólk á Íslandi fátækt og
komið því í öngþveiti…Ég fullyrði, að um leið og
gengið hefur verið frá kjarasamningum grunn-
skólakennara mun hver einasti starfshópur rík-
isins reisa kröfur sínar og þeir munu allir reisa
þær kröfur á þeim samningi, sem var gerður við
grunnskólakennara. Hver einn og einasti.“
Og síðar í ræðu sinni sagði Einar Oddur Krist-
jánsson:
„Við skulum átta okkur á því, að þessir samn-
ingar sveitarstjórnanna við starfsfólk sitt í
grunnskólunum voru samningar við ¼ starfs-
manna sveitarfélaganna. Þær eiga eftir að semja
við ¾ í viðbót. Þá kemur aftur spurningin: Hver
á ekki að hækka?“
Eins og sjá má af þessum tilvitnunum í ræðu
Einars Odds Kristjánssonar er meginröksemd
þingmannsins sú, að samningar sveitarfélaganna
við kennara séu tóm vitleysa vegna þess, að aðr-
ar stéttir og starfshópar muni fylgja á eftir.
En er það svo? Þarf það að vera svo? Morg-
unblaðið ber djúpa virðingu fyrir þekkingu og
reynslu Einars Odds Kristjánssonar á þessu
sviði. Engu að síður er Morgunblaðið þeirrar
skoðunar að Einar Oddur hafi rangt fyrir sér.
„Ég var í
Skeggjabekk“
Fyrir viku birtist hér í
Morgunblaðinu viðtal
við verðandi borgar-
stjóra í Reykjavík,
Steinunni Valdísi Óskarsdóttur. Í viðtali þessu
lýsti hún ferli sínum frá æskudögum og sagði
m.a.:
„Ég var mjög heppin því ég var í Skeggja-
bekk, hjá Skeggja Ásbjarnarsyni, sem er þekkt-
ur kennari og algjör brautryðjandi í kennslu-
starfi. Hann vann mikið með leiklist, sem var
algerlega óþekkt á þeim tíma og setti t.d. alltaf
upp jólaleikrit, sem ég tók þátt í. Ég held að fáir
einstaklingar mér óskyldir hafi haft eins mikil
áhrif á mig og Skeggi.“
Steinunn Valdís er ekki ein um að minnast
þessa kennara með hlýju og þakklæti. Fullyrða
má, að það geri nánast allir hans nemendur og
hann kenndi í áratugi.
Það er einstök gæfa fyrir börn og unglinga að
vera svo heppin að lenda hjá góðum kennurum.
Kennurum á borð við Skeggja Ásbjarnarson og
þeir hafa verið margir. Þeir voru að vísu óvenju-
lega margir í Laugarnesskólanum. En slíkir
kennarar hafa verið og eru í mörgum skólum.
Þeir eru gulls ígildi fyrir æsku þessa lands. Þeim
verður aldrei fullþakkað. Og þeim verður aldrei
fullþakkað með peningum. Það er einfaldlega
ekki hægt. En þeir uppskera kannski ávöxt erf-
iðis síns ef og þegar þeir átta sig á því, að gamlir
nemendur, eins og Steinunn Valdís í þessu til-
viki, hugsa til þeirra með nánast óendanlegu
þakklæti.
Það á að vera metnaðarmál okkar Íslendinga,
að arfleifð Skeggja Ásbjarnarsonar og annarra
slíkra kennara lifi í öllum skólum landsins. Að
allir skólar landsins hafi á að skipa slíku úrvals-
liði kennara, hvort sem það eru leikskólar,
grunnskólar, framhaldsskólar eða háskólar.
Þetta hefur alltaf verið mikilvægt en aldrei
mikilvægara en nú. Æska Íslands stendur
frammi fyrir ógnum af öðrum toga en áður. Það
eru ómerkileg öfl á ferðinni, sem vinna skipulega
að því að eyðileggja hana. Þjóðin öll verður að
skera upp herör gegn þeim eyðileggingaröflum.
Kennarar á öllum stigum skólakerfisins eru í
fremstu víglínu í þessari baráttu.
Leikskólastarf Margrétar Pálu Ólafsdóttur
hefur vakið þjóðarathygli og nú hefur hún for-
ystu um nýjungar í einkareknum grunnskóla í
Garðabæ. Skóli Ísaks Jónssonar hefur haldið
tryggð við hugsjónir stofnanda síns. Á Íslandi
eru margir merkilegir skólamenn, sem ekki hef-
ur verið veitt nægileg athygli en tími til kominn,
að svo verði gert.
Af hverju hefur
Einar Oddur
rangt fyrir sér?
Hverjir eiga hags-
muna að gæta af því,
að okkur takist að
byggja upp á Íslandi
úrvalsskóla? Þjóðin
öll hefur hagsmuni af
því. Börnin sjálf. Foreldrar þeirra. Afar og
ömmur. Langafar og langömmur.
Hvaða fólk er þetta? Svo vitnað sé til orða
Einars Odds eru þetta hinir ¾ hlutar starfs-
manna sveitarfélaga. Þetta eru íslenzkir verka-
menn. Íslenzkir iðnaðarmenn. Íslenzkir verzl-
unarmenn. Öryrkjar. Ellilífeyrisþegar.
Allt þetta fólk, sem Einar Oddur telur, að
muni fylgja í kjölfarið og krefjast sömu launa-
hækkana og kennarar á mikið undir því, að skól-
arnir á öllum skólastigum hafi á að skipa hæf-
asta fólki til kennslu, sem völ er á. Raunar er
óhætt að fullyrða, að ekkert skipti þetta fólk
meira máli. Og því má bæta við, að það þarf ekki
einu sinni, að benda þessu sama fólki á þessa
hagsmuni. Það sér það sjálft.
Af þessum ástæðum hefur Einar Oddur Krist-
jánsson rangt fyrir sér, þegar hann segir að
samningar kennara og sveitarfélaga feli í sér
„skelfileg mistök“. Nær væri að segja, að þessir
samningar séu áfangar á þeirri leið að meta störf
kennara að verðleikum og sýna þeim í launum þá
virðingu, sem þeim ber.
Þetta eru meginrök Morgunblaðsins fyrir því,
að Einar Oddur hafi rangt fyrir sér í því mati,
sem hann lagði á kjarasamninga kennara og
sveitarfélaganna á Alþingi sl. fimmtudag.
En að auki er ástæða til að benda á, að þetta
er ekki í fyrsta sinn, sem ástæða hefur verið tal-
Lækjarbrekka í fallegum jólabúningi.
LEIÐTOGAR OG TRAUST
Það er um margt forvitnilegt, að berasaman niðurstöður alþjóðlegrar
könnunar Gallup, um viðhorf til stjórn-
mála- og viðskiptaleiðtoga, annars vegar,
hvernig niðurstöðurnar eru í könnuninni í
heild og hins vegar hvernig viðhorf Ís-
lendinga eru.
Könnunin, sem ber nafnið „Rödd fólks-
ins“ var gerð í sumar er leið, í yfir 60 lönd-
um og yfir 50 þúsund manns tóku þátt í
henni.
Í fyrsta lagi er það athyglivert, að 59%
aðspurðra Íslendinga telja að leiðtogar
íslensks viðskiptalífs hafi of mikil völd og
beri of mikla ábyrgð, en hlutfall þeirra
sem voru þessarar skoðunar í könnuninni
í heild var 49%, eða tíu prósentustigum
lægra.
44% aðspurðra hér á landi töldu að for-
kólfar viðskiptalífsins hagi sér ekki sið-
ferðilega rétt og hlutfallið í sömu spurn-
ingu um stjórnmálaleiðtoga var 43%. Í
könnuninni í heild sögðu á hinn bóginn
39% að siðferði viðskiptaforkólfa væri
ábótavant, en 52% sögðu það sama um
stjórnmálaleiðtoga.
Hér á landi töldu 27% aðspurðra að við-
skiptaforkólfar væru óheiðarlegir og 20%
sögðu það sama um stjórnmálaleiðtoga. Í
könnuninni í heild var þetta hlutfall mun
verra, þar sem 63% töldu stjórnmála-
menn óheiðarlega og 43% töldu forkólfa
viðskiptalífsins óheiðarlega.
Niðurstöður þessarar könnunar hljóta
að verða forkólfum viðskipta og stjórn-
mála visst umhugsunarefni. Þeir hljóta að
velta því fyrir sér, hvað er það í þeirra
orðum og gjörðum, sem gerir það að verk-
um, að yfir 40% svarenda telja þá ekki
haga sér siðferðilega rétt. Jafnvel enn
áleitnari spurning fyrir forkólfa við-
skiptalífsins er spurningin hvers vegna
59% svarenda hér á landi telja að þeir hafi
of mikil völd.
Ef marka má þessar niðurstöður, er
ljóst, að því fer víðs fjarri, að viðskipta-
forkólfar og stjórnmálaleiðtogar hér á
landi, njóti óskoraðs trausts.
VELSÆLD OG MANNGÆZKA
Harry Belafonte, söngvarinnheimsfrægi og einn af svoköll-uðum velgjörðasendiherrum
Barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna, UNI-
CEF, sagði í viðtali í Morgunblaðinu í
gær að enn væri mikið verk að vinna á al-
þjóðlegum vettvangi að tryggja hag og
réttindi barna. Um Ísland sagði Harry
Belafonte: „Þið búið við öryggi og vel-
sæld, efnahagsstaða ykkar er afar björt
og mikil uppbygging hér t.d. í tengslum
við orkuiðnaðinn sem þýðir að þið getið
hagnast enn meir í framtíðinni. Þá vakn-
ar upp sú spurning hvernig þið munið
takast á við það. Munið þið, líkt og svo
margar aðrar þjóðir sem njóta hagsæld-
ar, tapa manngæsku ykkar eða mun ykk-
ur takast að varðveita hana? Verðið þið
meðvituð um það, um leið og þið verðið
ríkari sem þjóð, hversu margar þjóðir
heims eru fátækar og finnst ykkur þá að
ykkur beri siðferðileg og samfélagsleg
skylda til að gera eitthvað í málunum, þ.e.
hjálpa öðrum?“ spyr Belafonte.
Þetta er stór spurning, sem full ástæða
er til að Íslendingar velti fyrir sér. Okkur
hefur tekizt að skapa mikil auðæfi okkur
til handa. Dreifing þeirra er jafnari en í
flestum ríkjum heims. Velferðarþjóðfélag
okkar hefur verið byggt upp í nafni
mannúðar og jöfnuðar. En nær sú hugsun
út fyrir landsteinana? Við búum í heimi,
þar sem vandamál eins ríkis verða gjarn-
an vandamál allra – og um leið verður rík-
ari ástæða til að þau ríki, sem verst eru
sett, njóti góðs af því að öðrum gengur
vel.
Í kennaraverkfallinu mátti oft heyra
orðið „neyðarástand“ í fjölmiðlum þegar
börnin fengu ekki kennslu og umönnun.
Vafalaust upplifðu hlutaðeigandi það sem
neyðarástand, sem sýnir bezt hversu vel
er búið að börnum á Íslandi. Afleiðingar
kennararverkfalls, jafnslæmar og þær
voru og eru fyrir mörg börn, blikna í sam-
anburði við hina raunverulegu neyð, sem
tugir milljóna barna víða í hinum svoköll-
uðu þróunarlöndum búa við. Mörg eiga
enga skó og léleg föt, svelta heilu hungri,
hafa enga möguleika á að mennta sig, eru
misnotuð og þrælkuð, ofsótt vegna kyn-
þáttar eða trúarbragða, landflótta vegna
styrjalda.
Við höfum það svo gott að okkur hlýtur
að renna blóðið til skyldunnar að hjálpa
bágstöddum börnum í fjarlægum löndum.