Morgunblaðið - 12.04.2005, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 12. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að var einhvern tíma í
fyrra sem breskur rit-
höfundur sem ég man
ekki hvað heitir skrif-
aði grein í bandarískt
tímarit sem ég man heldur ekki
hvað heitir, en fyrirsögnin á
greininni gleymist ekki. Hún var
svona: Hvers vegna ég er hrædd-
ur við Bandaríkjamenn?
Þessi fyrirsögn hitti áreið-
anlega í mark hjá mörgum sem
hafa einmitt fundið fyrir þessari
óljósu tilfinningu gagnvart
Bandaríkjunum – og jafnvel
Bandaríkjamönnum, og þá á ég
ekki bara við Bush forseta heldur
ofur venjulega Bandaríkjamenn –
sem helst minnir á ótta.
Rithöfundurinn breski útskýrði
í greininni að hann væri hræddur
við Bandaríkjamenn vegna þess
að þeir væru svo staðráðnir í því
að þeir hafi rétt fyrir sér. Það er
að segja, vegna þess að þeir væru
haldnir réttlætiskennd ofstæk-
ismannsins.
Í næsta tölublaði voru birt
nokkur bréf frá lesendum sem
voru ekki allir allskostar sáttir við
skrif þessa Breta. Eitt les-
endabréfið er sérlega minnisstætt
vegna þess að það endurspeglaði
einmitt viðhorfið sem Bretinn
sagðist óttast. Sá lesandi var
hoppandi vondur út af grein Bret-
ans og spurði hvernig hann vogaði
sér að láta frá sér þessar aðdrótt-
anir á sama tíma og „strákarnir
okkar“ – það er að segja banda-
rísku hermennirnir, ekki íslenska
handboltalandsliðið – leggðu líf
sitt í hættu til að frelsa fólk og
vernda í fjarlægum heims-
hornum.
Það er einmitt út af þessu sem
manni er órótt en um leið verður
ekki hjá því komist að horfast í
augu við mátt Bandaríkjanna og
óhjákvæmilegt heimslöggu-
hlutverk þeirra. Úr þessu verður
togstreita þar sem maður virðist
eiga tvo kosti og báða slæma.
Annars vegar er sá kostur að
hafna forræði Bandaríkjamanna,
en þar með er eiginlega útlit fyrir
að maður neiti að horfast í augu
við veruleikann sem blasir við og
er fólginn í því að hvort sem
manni líkar betur eða verr eru
Bandaríkin sterkasta og öflugasta
landið í heiminum og þeir sem
eiga í stríði taka einfaldlega ekki
mark á neinum öðrum (samanber
Ísraela og Palestínumenn) sama
hvað Frakkar rembast.
Hinn kosturinn virðist vera sá,
að viðurkenna forræði Banda-
ríkjamanna en á virðist um leið
eins og óhjákvæmilegt sé að sam-
þykkja að þeir séu í raun og veru
með réttlætið sín megin og standi
vörð um frelsið. Manni kann jafn-
vel að finnast maður vera að selja
sig undir stefnu og vilja Banda-
ríkjamanna. Jafnvel hvarflar að
manni að maður væri að afsala sér
sjálfstæðri hugsun.
Þessi togstreita – mætti
kannski nefna þetta því fína nú-
tímayrði „valkreppa“ – er reynd-
ar ef nánar er að gáð óþörf. Mað-
ur getur ósköp vel verið
fullkomlega sáttur við hern-
aðarforræði Bandaríkjanna í
heiminum og um leið hafnað því
afdráttarlaust að Bandaríkja-
menn hafi siðferðislegt forræði í
heiminum.
Samþykki við A þarf ekki nauð-
synlega að leiða til samþykkis við
B. B er ekki óhjákvæmileg afleið-
ing A.
Gott og vel. En það sem gerir
manni órótt þegar fylgst er með
framgöngu Bandaríkjamanna í
heimslögguhlutverkinu – sem
maður undir niðri er afskaplega
sáttur við að þeir gegni einfald-
lega vegna þess að það er enginn
annar sem hefur líkamlega burði
(þ.e. hernaðarmátt) til þess – er
sá grunur, sem læðist að manni,
að Bandaríkjamenn sjálfir, og þá
einkum og sér í lagi Bush forseti,
hafi ekki áttað sig á þessum
greinarmun.
Sko, Bandaríkjamenn eru í
lögguhlutverkinu fyrst og fremst
af praktískum ástæðum. Vegna
þess að þeir eru stærri og sterk-
ari en aðrir. Ekki vegna þess að
þeir séu réttlátari en aðrir.
Þessi togstreita á milli mátt-
arins og réttlætisins er ekkert
nýtt, og það er heldur ekki nýtt að
því sé haldið fram að þetta sé
óhjákvæmilega samtvinnað – að
ef maður samþykki annað komist
maður ekki hjá því að samþykkja
hitt.
Í einni af þekktustu samræðum
Platóns, Ríkinu, er persóna sem
heitir því rökræðulega nafni
Þrasímakkos, og aðalpersónan,
Sókrates, rökræðir við hann um
það hvað réttlæti sé. Þrasímakkos
heldur því fram, að réttlæti sé í
raun og veru ekki annað en það
sem kemur hinum máttuga vel.
Því reynir Sókrates að hafna, en
sannleikurinn er sá, að lesandinn
þarf eiginlega að vera fyrirfram á
bandi Sókratesar til að rök hans
hljómi sannfærandi. Lesandi sem
les þessa samræðu fordómalaust
og með gagnrýnu hugarfari
kemst ekki hjá því að bera þann
ugg í brjósti að Þrasímakkos hafi í
raun á réttu að standa og
Sókrates röngu. Þessi rökræða er
því í rauninni enn ekki til lykta
leidd.
En hún varpar ljósi á kjarnann
í óttanum við Bandaríkjamenn.
Það verður ekki séð að þeir líti á
eigið lögguhlutverk fyrst og
fremst sem praktískt atriði. Oftar
lítur helst út fyrir að þeir telji að
líkamsmáttur (þ.e. hern-
aðarmáttur) sinn sé einfaldlega
ytri birtingarmynd innri stór-
fengleika. Greinarmunurinn sem
útskýrður var hér að ofan virðist
alveg fara framhjá þeim.
En það er engu skárri villa að
halda að ef A sé hafnað þá þurfi
nauðsynlega líka að hafna B. Ef
maður heldur það – og telur sér
nauðugan einn kost að hafna
hernaðarforræði og löggu-
hlutverki Bandaríkjanna af því að
maður hafnar siðferðislegu for-
ræði þeirra – þá veður maður eig-
inlega í nákvæmlega sömu villu
og Bush og félagar.
Mátturinn
og réttlætið
Maður getur ósköp vel verið fullkom-
lega sáttur við hernaðarforræði Banda-
ríkjanna í heiminum og um leið hafnað
því afdráttarlaust að Bandaríkjamenn
hafi siðferðislegt forræði í heiminum.
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ÞAÐ er mikilvægt í lifandi og
stórum flokki sem ætlar sér for-
ystu í stjórnmálum að hugmynda-
og stefnumótunarvinna fari sífellt
fram og að gott fólk sé tilbúið til
slíkrar þátttöku. Því stafi lýkur
seint í síbreytilegum
heimi og mikilvægt að
ekki síst forystumenn
velti því jafnan fyrir
sér hvaða leiðir séu
árangursríkastar. Það
hlýtur hins vegar að
vera mismunandi eftir
því hver tilgangurinn
er. Mér hefur fundist
starfið á vegum fram-
tíðarhóps Samfylking-
arinnar árangursríkt
og ríma vel við það
erindisbréf sem
flokksstjórnarfundur
samþykkti á sínum tíma. Það hélt
ég að Einari Karli þætti líka og
rifja það upp, að á flokksstjórn-
arfundi þar sem skilagreinar
fyrstu sex hópanna voru kynntar
sagði hann um plaggið sem lýsti
tillögum hóps um varnarmál, að
þar væri stefna sem gerði Sam-
fylkingunni kleift að vera með í
umræðunni um öryggismál. Ég
var sammála því enda um margt
ný sýn og tillögur. En þetta rifja
ég upp að gefnu tilefni eftir að
hafa lesið grein Einars Karls í
fimmtudagsblaði Mogga.
Ég skil að hann vilji lyfta þeim
manni sem hann styður í for-
mannskjöri Samfylkingarinnar.
En mig undrar hvernig hann gerir
það, hvaða aðferð hann velur. Það
sem hann kallar framtíðarnefnd í
grein sinni er framtíðarhópur
Samfylkingarinnar sem samþykkt
var að setja á fót og kosið var til á
flokksstjórnarfundi Samfylking-
arinnar vorið 2003. Sem kynnti
starfsáætlun sína á landsfundi
flokksins það haust og fékk þaðan
veganesti. Sem hefur sett í gang
málefnastarf í þrettán hópum hvar
af sex hafa nú þegar skilað af sér
og þess vænst að hin-
ir sjö geri það nú í
apríl. Sem hefur
kynnt fyrri áfanga
vinnunnar á flokks-
stjórnarfundi og á
fundum víða um land
og fengið viðbrögð
þar. Sem hefur á öll-
um stigum gefið upp-
lýsingar og leitað
samráðs við flokks-
menn bæði með fjölda
funda sem sumir hafa
verið afar fjölsóttir og
með því að halda úti
öflugum vef. Sem hefur reynt að
kalla fram þá þekkingu í hverju
máli sem talið er að gæti komið
stefnumótunarstarfi innan Sam-
fylkingarinnar að gagni. Sem hef-
ur kallað til starfa tugi fólks víða
að af landinu. Og sem á sam-
kvæmt samþykkt að skila af sér til
landsfundar 2005, sem nú er búið
að flýta um nokkra mánuði.
Arfur úr fortíð sem vonandi
sér fyrir endann á
Þetta margþætta starf á vegum
framtíðarhópsins rímar reyndar
ekki alveg við lýsingu Einars, en
líklega telur hann að tilgangurinn
helgi meðalið. Það finnst mér hins
vegar ekki. Ef formannskosning í
flokknum á að styrkja hann og hið
beina lýðræði á að nýtast til upp-
byggingar verða menn að vera
heiðarlegir og stilla sig um að
gera tortryggilegt það mikilvæga
starf sem unnið er í þágu Sam-
fylkingarinnar, hvort sem það er í
tengslum við framtíðarhópinn eða
eftir öðrum leiðum. Þegar Einar
reynir að koma höggi á Ingibjörgu
Sólrúnu með því að gera lítið úr
þeirri vinnu sem fram hefur farið
á vegum framtíðarhópsins hittir
það nefnilega býsna marga fyrir
sem una því ekki að starf þeirra í
þágu flokksins og þátttaka sé af-
greidd með þeim hætti sem hann
kýs að gera.
Einar er greinilega spinn-
doktor Össurar Skarphéðinssonar,
það sýnir atburðarás helgarinnar,
því miður. Hér eru á ferðinni
gamaldags leiðindavinnubrögð,
arfur úr fortíð, sem vonandi sér
fyrir endann á í Samfylkingunni.
Þegar tilgangurinn er
látinn helga meðalið
Svanfríður Jónasdóttir gerir
athugasemdir við grein Einars
Karls Haraldssonar ’Ef formannskosning í flokknum á að styrkja
hann og hið beina lýð-
ræði á að nýtast til upp-
byggingar verða menn
að vera heiðarlegir og
stilla sig um að gera
tortryggilegt það mik-
ilvæga starf sem unnið
er í þágu Samfylking-
arinnar.‘
Svanfríður Jónasdóttir
Höfundur er fv. þingmaður Samfylk-
ingarinnar sem nú tekur þátt í starfi
framtíðarhóps flokksins.
SANNIR sigurvegarar í stjórn-
málum eru þeir sem með sigrum
sínum koma mikilsverðum breyt-
ingum til leiðar. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir var í forystu fyrir
bandalagi þriggja
stjórnmálaafla sem
vann afgerandi sigur í
borgarstjórnarkosn-
ingum ekki aðeins einu
sinni heldur þrisvar,
1994, 1998 og 2002.
Þessir sigrar urðu til
þess að veruleg um-
skipti urðu á stjórnun
Reykjavíkurborgar.
Sjálfstæðisflokkurinn
hafði um langt skeið
rekið afturhaldssama
stefnu í dagvistar- og
leikskólamálum. Þessi
stefna þrengdi mjög að barna-
fjölskyldum, enda var hún gjör-
samlega úr takti við veruleikann
sem þær bjuggu við og var langt á
eftir því sem tíðkaðist í þeim lönd-
um sem við viljum bera okkur sam-
an við. Ingibjörg og hennar fólk
brettu upp ermar og tóku á þessum
mikla „fortíðarvanda“ íhaldsins. Er
nú svo komið að gjaldfrjáls leikskóli
er handan hornsins, en slík þjón-
usta við yngstu þegna þessa lands
er jafn sjálfsögð og hún virtist
óraunhæfur og órafjarlægur
draumur fyrir okkur sem áttum
ung börn á níunda og í byrjun tí-
unda áratugar síðustu aldar.
Mikill og varanlegur árangur
Þetta er mikill og varanlegur ár-
angur sem þrefaldur sigurvegarinn
Ingibjörg og samherjar hennar
hafa fært okkur. Fleira mætti
nefna, eins og virka jafnréttisstefnu
sem mótuð hefur verið og unnið
eftir í Reykjavík, auk-
ið gegnsæi í stjórnun
borgarinnar og síðast
en ekki síst þróun
íbúalýðræðis. Ingi-
björg Sólrún sýndi
sem borgarstjóri að
hún er góður lýðræð-
islegur stjórnandi.
Hún er varkár og
vandvirk, undirbýr sig
vel, er fljót að sjá að-
alatriðin í flóknum
veruleika og orðar
hugsun sína skýrt og
vel. Einnig er hún
leikin við að sætta andstæð sjón-
armið. Meginástæða þess er að
henni er treyst enda hefur hún sýnt
að hún er traustsins verð. Enginn
efast um heiðarleika hennar og
heldur ekki um einlægan vilja til að
vinna vel í þágu heildarinnar.
Stjórnmálamenn vinna ekki þvílíka
sigra þrisvar í röð nema ljóst sé að
þeir séu einstaklega trúverðugir.
Ofurviðkvæmir íhaldsmenn
Eftir að Ingibjörg Sólrún sneri
sér að landsmálunum hefur ekki
dregið úr trúverðugleika hennar.
Þótt hún hafi haft heldur færri
möguleika til að láta til sín taka en
núverandi keppinautur hennar um
formannsstólinn, Össur Skarphéð-
insson, hafa áðurnefndir eiginleikar
hennar komið skýrt fram þegar þau
tækifæri hafa gefist. Dæmi um
þetta er málflutningur hennar í
deilum síðastliðins sumars um fjöl-
miðlafrumvarpið. Þar sýndi hún
bæði skynsemi og hófstillingu en
einnig að hún talaði af rökfestu og
þekkingu á málefninu. Því er ofur-
viðkvæmni framámanna í Sjálf-
stæðisflokknum við sumum orðum
hennar í kosningabaráttunni 2003
mér óskiljaneg, nema að hún sýni
einmitt að þeir óttast hana mest
sem forystumann þess flokks sem
getur hæglega orðið stærstur
stjórnmálaflokka undir hennar
stjórn.
Sem kjósandi Samfylkingarinnar
lít ég á framboð Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur til formanns í
flokknum sem sögulegt tækifæri.
Reynslan sýnir að henni er betur
treystandi en öðrum til að leiða
flokkinn til sigurs og í framhaldi
þess að breyta þeim sigri í sigur
okkar allra.
1994 | 1998 | 2002:
Þrjár góðar ástæður til að
velja Ingibjörgu Sólrúnu
Torfi H. Tulinius fjallar um for-
mannskjör Samfylkingarinnar ’Stjórnmálamenn vinnaekki þvílíka sigra þrisv-
ar í röð nema ljóst sé að
þeir séu einstaklega trú-
verðugir.‘
Torfi Tulinius
Höfundur er prófessor við HÍ.