Morgunblaðið - 09.12.2005, Blaðsíða 37

Sú ákvörðun að stytta námtil stúdentsprófs um eittár hefur mætt töluverðriandstöðu og hafa hags-
munaaðilar meðal annars talað
um að nú eigi að skera niður til
að spara peninga og stúdents-
prófið verði eftir breytingarnar
mun minna virði en nú er. Þessi
viðbrögð þurfa í sjálfu sér ekki að
koma mikið á óvart, enda er jafn
veigamiklum breytingum sjaldan
tekið þegjandi í lýðræðisþjóð-
félagi þar sem umræðan er alla-
jafna opin og frjáls. Hitt vekur
aftur á móti athygli að atriðum
sem vega afar þungt í ákvörðun
sem þessari er lítt haldið á lofti
og hugmyndin um að breytingin
sé eingöngu fyrirhuguð í sparnað-
arskyni virðist fljóta ofan á. Þetta
er sérstaklega athyglisvert þar
sem ábatinn, bæði hagrænn og
félagslegur, fellur að mestu til
hjá nemendum framtíðarinnar.
Þessi greinarstúfur er til þess
fallinn að varpa nokkru ljósi hér
á og er það gert með stuðningi
skýrslu sem Hagfræðistofnun HÍ
vann fyrir Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur fyrir nokkrum miss-
erum. Rétt að hefja leikinn á því
að lýsa stuttlega þeim breyt-
ingum sem styttingin mun hafa í
för með sér á námi í grunn- og
framhaldsskóla.
Fjöldi kennslustunda
Á undanförnum áratug hefur
kennslustundum í grunnskóla
samtals fjölgað um ríflega 2.300
stundir og í framhaldskóla um
400 stundir. Stúdentar sem
úskrifast nú hafa því setið ríflega
2.700 kennslustundum lengur á
skólabekk en félagar þerra sem
settu upp hvíta kollinn fyrir tíu
árum. Þessar breytingar sam-
svara því í raun að nám í grunn-
skóla hafi verið lengt um tvö ár
og nám í framhaldsskóla um 13
vikur. Þessi breyting hefur að
mestu átt sér stað án þess að
samsvarandi breyting hafi átt sér
stað á námsefni og inntaki náms.
Breytingarnar hafa með öðrum
orðum leitt til þess að veruleg
innistæða er fyrir styttingu, jafn-
vel meiri styttingu en nú er fyr-
irhuguð.
Íslenskir stúdentar útskrifast
nú úr framhaldsskóla á tutt-
ugasta aldursári, ári seinna en
stúdentar á hinum Norðurlönd-
unum sem útskrifast nítján ára.
Eftir breytinguna munu allir
Norðurlandabúar útskrifast á
sama aldursári. Vegna þess hve
kennslustundum hefur fjölgað á
undanförnum árum mun þessi
breyting ekki leiða til þess að ís-
lenskir stúdentar standi höllum
fæti gagnvart norrænum félögum
sínum. Síður en svo. Eftir stytt-
ingu lætur nærri að nám á bók-
námsbraut í íslenskum fram-
haldsskóla svari til 2.300
kennslustunda, sem er áþekkur
kennslustundafjöldi og þekkist í
Noregi en heldur meira en í Sví-
þjóð og Finnlandi. Danskir ung-
lingar njóta aftur á móti meiri
kennslu en hinar þjóðirnar.
Vegna þess hve kennslustundir
eru margar í íslenskum grunn-
skólum munu íslenskir stúdentar
útskrifast með verulega fleiri
kennslustundir að baki en stúd-
entar í hinum Norðurlöndunum
þrátt fyrir að framhaldskólinn
verði styttur um eitt ár, sem er
þvert á það sem haldið hefur ver-
ið fram í opinberri umræðu um
málið, sjá töflu 1.
Í áætlunum menntamálaráðu-
neytisins er gert ráð fyrir að
hluti af bóknámskennslu í fram-
haldsskólum færist til grunnskóla
og að kennsludögum í framhalds-
skólum fjölgi um fimm á hverri
önn og að starfsdögum í fram-
haldsskólum fjölgi um fimm á ári.
Þessar breytingar leiða til þess
að fækkun kennslustunda á bók-
námsbrautum framhaldsskóla
muni svara til átta eininga. Þar af
verða tvær kjarnaeiningar í leik-
fimi en hinar einingarnar eru
klipptar af kjörsviði og vali nem-
enda.
Vísast mun styttingin hafa í för
með sér einhverja tímabundna
röskun á skólastarfi, en ástæðu-
laust er að ætla annað en að ís-
lenskir grunnskólar og fram-
haldsskólar verði færir um að
sinna starfi sínu jafnvel og skólar
annars staðar á Norðurlöndum og
skila stúdentum með sambæri-
lega menntun að baki og þar
þekkist.
Hér má einnig minna á að Ís-
lendingar eru aðilar að svonefnda
Bologna ferli sem miðar að því að
samhæfa háskólanám í Evrópu.
Samkvæmt þessu ferli skal
grunnnám á háskólastigi vera
þrjú ár, meistaranám tvö ár og
doktorsnám þrjú ár. Sem stendur
eru Íslendingar eina þjóð Evrópu
þar sem nemendur hafa 14 ára
skólagöngu að baki er þeir setja á
háskólabekk.
Hærri ævitekjur
Hagrænn ábati af styttingu
náms til stúdentsprófs felst eink-
um í hærri ævitekjum nemenda,
en styttri námstími leiðir til þess
að nemendur ljúka fyrr námi og
geta því haldið út á vinnumarkað
ári fyrr en ella. Ævitekjur þeirra
verða því hærri og einnig eft-
irlaun.
Á móti kemur að lengra skóla-
ár styttir þann tíma sem nem-
endur geta unnið á sumrin og
rýrir það tekjur þeirra. Svo sem
nefnt var hér að framan er gert
ráð fyrir að lengja skólaár nem-
enda um fimm daga á ári sem
skerðir þá möguleika þerra til
sumarvinnu sem því nemur.
Í áðurnefndi skýrslu Hag-
fræðistofnunar var metið hvaða
áhrif það gæti haft í bráð og
lengd á ævitekjur nemenda að
stytta framhaldsskólann um eitt
ár. Útreikningarnir sýna að sam-
anlagðar ævitekjur
nemenda myndu
aukast um tæpa
sex milljarða
króna á ári og ef
litið er til allrar
framtíðar þá gæti
núvirtur tekjuauki
samtals numið um
88 milljörðum. Hér
hefur verið tekið
tillit til þeirrar
tekjurýrnunar sem
leiðir af styttra
sumarfríi, en í
skýrslunni var
gert ráð fyrir að skólaárið í fram-
haldsskóla myndi lengjast meira
en nú er áætlað og því gæti hér
verið um eitthvert vanmat á
ábata að ræða. Stærstan hluta af
þessum tekjuauka má rekja til
þess fólks sem hefur störf á
vinnumarkaði að loknu fram-
haldsskólanámi, en í skýrslunni
er gert ráð fyrir að hluti nem-
enda haldi áfram og ljúki há-
skólaprófi. En eins og áður sagði
er ábatinn ekki eingöngu hag-
rænn.
Félagsleg áhrif
Stytting námstíma til stúdents-
prófs ætti einnig að minnka
brottfall nemenda sem virðist
vera eitt stærsta vandamálið sem
íslenskir framhalds- og háskólar
eiga við að etja í dag – með stytt-
ingu er námið gert fýsilegra. Í
könnun, sem Jón Torfi Jónasson
og Kristjana Blöndal gerðu á
skólaferli fólks sem fætt var 1975,
kom í ljós að í árslok 1999 höfðu
rúm 46% lokið stúdentsprófi, 11%
prófi úr verknámsgreinum, en
tæp 43% höfðu ekki lokið prófi úr
framhaldsskóla. Um 36% nem-
enda höfðu hætt námi í fram-
haldsskóla eða ekki haldið áfram
eftir grunnskólapróf. Ríflega
helmingur þeirra, sem skráðu sig
í framhaldsskóla og hættu, lauk
minna en árs námi og 80% þeirra
minna en tveggja ári námi. Skort-
ur á áhuga og peningaleysi voru
algengustu ástæðurnar fyrir því
að nemendur hættu námi.
Vissulega má gera ráð fyrir að
styttra sumarfrí dragi úr mögu-
leikum nemenda til að sjá fyrir
sér og geti þar með annað hvort
ýtt undir vinnu nemenda með
námi – sem getur hamlað náms-
framvindu þeirra – eða flæmt
tekjulága einstalinga frá frekari
skólagöngu. Þessi áhrif eru þó
vart líkleg til að vega þyngra en
þau jákvæðu áhrif sem styttra
bóknám í framhaldsskóla hefur á
líkur þess að nemandi ljúki prófi.
Hér verður einnig að hafa í
huga að nemendur sem ljúka
stúdentsprófi 19 ára eru hugs-
anlega einnig líklegri til að halda
áfram og leggja stund á há-
skólanám. Um og upp úr tvítugu
fjölgar þeim með hverju ári sem
líður sem hafa hafið sambúð eða
gengið í hjónaband og hugsanlega
stofnað fjölskyldu. Slíkar skuld-
bindingar geta komið í veg fyrir
frekari skólagöngu og hvert ár
skiptir sköpum um það hvort ein-
staklingar sæki sér menntun á
háskólastigi og hvort að hann nái
að ljúka háskólanámi áður en
ábyrgð af heimili torveldar nám.
Þjóðhagsleg áhrif
Greina má tvíþætt þjóðhagsleg
áhrif af því að stytta nám til
stúdentsprófs. Annars vegar
lækkar þjóðarframleiðsla vegna
þess að sumarfrí skólanna stytt-
ist. Hins vegar eykst hún af því
að nemendur koma ári fyrr út á
vinnumarkaðinn og vegna þess að
starfsævi þeirra verður ári lengri.
Hagvöxtur tekur því kipp þegar
fyrstu hópar nemenda koma út á
vinnumarkaðinn, þar sem þá út-
skrifast bæði nemendur úr nýja
og gamla kerfinu – vinnuframboð
eykst. Hagvöxtur mun svo aftur
aukast af sömu ástæðu þegar há-
skólanemendur ljúka námi. Til
lengri tíma ætti hagvöxtur þó að
vera svipaður og áður, en þjóð-
arframleiðslan verður hærri. Ef
stytting framhaldsskólans verður
aftur á móti til þess að fjölga
þeim nemendum sem útskrifast
úr framhaldsskólum og skólum á
háskólastigi, þannig að mennt-
unarstig þjóðarinnar hækki, má
hins vegar gera ráð fyrir auknum
hagvexti í framtíðinni. Bætt
menntun myndi að auki bæta
stöðu Íslands í alþjóðasamkeppni
en íslenskt vinnuafl hefur nú
styttri skólagöngu að baki en
vinnuafl flestra þjóða Norður-
Evrópu.
Í framangreindri skýrslu er
ekki gert ráð fyrir að stytting
framhaldsskóla muni hafa veruleg
áhrif á afkomu ríkissjóðs. Fækk-
un skólaáranna er talin geta haft
í för með sér minni launakostnað,
en á móti var talið að annar
kostnaður við rekstur skólanna
gæti aukist með lengra skólaári.
Gengið var út frá því að laun
kennara myndu hækka og að
breytingarnar myndu hafa í för
með sér ýmsan tímabundinn
kostnaðarauka. Ekki var tekið til-
lit til þess að skatttekjur ríkisins
myndu aukast með auknum
tekjum vegna lengri starfsævi og
vegna þess að menntunarstig
þjóðarinnar gæti hugsanlega auk-
ist.
Niðurlag
Þróun þjóðfélaga hefur iðulega
leitt til og kallað á breytingar af
ýmsu tagi. Hér áður fyrr hófust
skólar ekki fyrr en seint á haust-
in og þeim lauk snemma vors,
þannig gátu nemendur hjálpað til
við ýmis störf til sjávar og sveita.
Þeir tímar eru liðnir. Sú stytting
framhaldsskóla sem stjórnvöld
hafa nú lagt upp með ætti vart að
rýra menntun stúdenta að ráði.
Þeir munu áfram hafa meiri
kennslustundafjölda að baki stúd-
entsprófi sínu en félagar þeirra á
hinum Norðurlöndunum. Stytt-
ingin mun hinsvegar hafa í för
með sér verulegan ávinning fyrir
nemendur og þjóðarbúið í heild.
Sé ennfremur haft í huga að
styttingin gæti fjölgað þeim nem-
endum sem ljúka framhaldsskóla
og háskólanámi má ætla að áhrif
á hagvöxt og samkeppnisstöðu
landsins verði mikil og viðvar-
andi.
Er vit í styttingu framhaldsskóla?
Eftir Svein Agnarsson og
Tryggva Þór Herbertsson
’Eftir styttingu læturnærri að nám á bók-
námsbraut í íslenskum
framhaldsskóla svari til
2.300 kennslustunda,
sem er áþekkur
kennslustundafjöldi
og þekkist í Noregi,
en heldur meira en í
Svíþjóð og Finnlandi.‘
Sveinn
Agnarsson
Sveinn er fræðimaður við HÍ.
Tryggvi Þór er prófessor við HÍ.
Tryggvi Þór
Herbertsson
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 2005 37
enn fengist á að læknarnir geti
haldið áfram störfum sínum eins
og ráðherra hefur fullyrt. Í besta
falli er mögulegt að segja að
framburður ráðherrans á Alþingi
hafi verið ónákvæmur en upplýs-
ingar hans til fréttastofu voru
beinlínis rangar og annað villandi.
Það er staðreynd að ennþá hefur
ráðuneytið ekki tryggt fjár-
mögnun geðheilbrigðisþjónustu
við börn og unglinga út árið.
Endurtekið hefur ráðherra og
embættismenn lofað að þessi
vandi verði leystur og leiddur til
lykta og fullyrt að áframhald
starfseminnar sé tryggt. Formað-
ur heilbrigðis- og trygginga-
nefndar Alþingis hefur gefið í
skyn að ástandið sé betra en það
er og jafnvel fullyrt að til staðar
sé þjónusta sem í ljós kemur að
engir aðrir þekkja til eins og t.d.
tilvist sérstaks teymis við heilsu-
gæslustöðina á Akureyri.
Landsmönnum er tryggð
ákveðin samfélagsleg hjálp með
ýmsum lögum. Framkvæmd heil-
brigðisþjónustu er á ábyrgð heil-
brigðisráðuneytisins sem nú virð-
ist segja sig frá þessari ábyrgð
með því að skerða fjármagn til
þessa málaflokks um 20% og ætl-
ast síðan til að sjálfstætt starf-
andi læknar beri hana með því að
gefa þjónustu sína og jafnvel
borga með henni.
Barna- og unglingageðlæknar
meta að verðleikum heiðarlega,
sanngjarna og nákvæma umfjöll-
un um málefni. Þeir hafa lengi
leitað leiða til að eiga góð sam-
skipti við heilbrigðisráðuneytið
sem hefur vikið sér undan bein-
um samskiptum með röngum,
villandi og ófullnægjandi svörum.
Það vekur undrun og áhyggjur
með hvaða hætti ráðuneytið um-
gengst sannleikann.
Það er nú orðin staðreynd að
margir sem hafa leitað eftir þjón-
ustu hafa ekki fengið hana og
munu ekki fá á þessu ári. Þetta
mun hafa áhrif langt inn á næsta
ár. Vilji ráðuneytisins virðist aug-
ljós: Sparnaður með samdrætti
og takmörkun á þjónustu með
löngum afgreiðslutíma og biðlist-
um.
Ef vilji ráðuneytisins er annar
er tími til kominn að láta hendur
standa fram úr ermum og verkin
tala. Ráðherra er þar í bestu
stöðu til að leggja sitt lóð á vog-
arskálina og skapa umhverfi
vinnufriðar og uppbyggingar í
málaflokknum.
lbrúnar
anns á
r sagði
ð-
ýst því
usta
a – okk-
n ekki er
afi klárað
munu
ð höfum
bregð-
jóst frá
knis og
ar af-
m efn-
u sjálf-
ung-
sér yf-
s efnis
r til að
það sem
ss vegna
ndum og
gja niður
sa yf-
ld-
Undir
ng-
helstu
meðan
n Krist-
ra
gt „að
ú sett sig
og
rn og
lækn-
12. nóv-
ðsins
ftir ráð-
lfstætt
ngageð-
ðan
okkar
ð tryggja
veg fyrir
l að
árið.“
eikanum
nú, næst-
rigð-
ett sig í
afa eng-
tað,
né
um
m, og
g hefur
ánssonar,
aráðherra
un og
aða
um-
nn.‘
Höfundar eru sjálfstætt starfandi
barna- og unglingageðlæknar.
Fannborg frá árinu 1980. Það húsnæði er á
tveimur hæðum og var orðið óhentugt til
reksturs heilsugæslu vegna þrengsla, auk þess
sem lyfta er ekki í húsinu.
mraborgina
Morgunblaðið/Golli
gs í Hamraborg í gær. Talin frá vinstri Krist-
son, forstjóri Heilsugæslunnar, Jón Krist-
óttir hjúkrunarforstjóri.