Morgunblaðið - 09.12.2005, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í DAG, 9. desember, eru liðin 20
ár frá stofnun Kynfræðifélags Ís-
lands. Af þessu tilefni vilja undirrit-
aðar, sem sitja í stjórn félagsins,
vekja athygli á félaginu og mark-
miðum þess.
Félagið var stofnað af fagfólki og
var tilgangurinn að skapa vettvang
sem gæti eflt samstarf fagfólks á
þessu sviði. Meðlimir félagsins komu
frá upphafi úr heilbrigðisgeiranum
en árið 2003 var ákveðið að opna fé-
lagið fyrir fagfólki úr félags- og hug-
vísindum og endurspeglar sú breyt-
ing hina þverfaglegu nálgun
kynfræða.
Kynfræði (sexology) er fræði-
greinin um kynverund mannsins
(human sexuality). Fræðimenn sem
leggja stund á kynfræði vilja, líkt og
aðrir fræðimenn, auka þekkingu og
skilning á viðfangsefni fræðigrein-
arinnar með skipulögðum hætti. Út-
gangspunktur kynfræði er að mað-
urinn sé kynvera. Hægt er að
rannsaka og lýsa kynverund manns-
ins með gleraugum læknisfræði, líf-
fræði, sálarfræði, félagsfræði, mann-
fræði, kynjafræði og siðfræði svo
nokkuð sé nefnt. Ein grundvall-
arspurning kynfræðinnar er hvað
ráði kynhegðun karla og kvenna.
Hægt er að skoða kynhegðun
mannsins út frá mörgum sjón-
arhornum og þetta er það sem gerir
kynfræðina svo fjölbreytta og
áhugaverða að hægt er að komast að
ólíkum niðurstöðum og skilningi.
Norræn samtök
Samtök norrænna félaga í klín-
ískri kynfræði (Nordisk forening for
klinisk sexologi) voru stofnuð árið
1978 af fulltrúum frá Danmörku,
Noregi og Svíþjóð. Kynfræðifélag
Íslands var stofnað 9. desember árið
1985 og gerðist aðili að norrænu
samtökunum árið eftir. Finnar
gengu í norrænu samtökin 1998 og
Eistlendingar 2002. Norrænu sam-
tökin skiptast á um að halda ráð-
stefnu árlega og er þá jafnframt
haldinn aðalfundur norrænu sam-
takanna. Í 15 ár gáfu samtökin út
tímaritið „Nordisk Sexologi“ og áttu
Íslendingar um tíma fulltrúa í rit-
stjórn. Endurmenntun í kynfræði
var skipulögð í hverju landi fyrir sig
en hvorki var að finna sérstaka
staðla eða kröfur um hvað slíkt nám
ætti að innihalda né gaf það neina
viðurkenningu. Sú endurmenntun
sem boðið var upp á var fyrst og
fremst skipulögð með heilbrigð-
isstéttir í huga s.s. ljósmæður,
hjúkrunarfræðinga, iðjuþjálfa,
lækna, sjúkraþjálfa, sálfræðinga og
félagsráðgjafa. Kynfræðifélag Ís-
lands hefur í gegnum tíðina skipu-
lagt ýmiskonar fræðslu aðallega fyr-
ir heilbrigðistarfsfólk.
Árið 1997 hófust norrænu kyn-
fræðisamtökin handa við að und-
irbúa nám í kynfræðum þar sem
samnorrænir staðlar eða kröfur
giltu. Samræming norrænna mennt-
unarstaðla var álitin myndu auka
gæði kynfræðimenntunarinnar jafn-
framt því að örva rannsóknir í fag-
inu. Menntunarnefndin hlaut styrk
til verkefnisins frá Norðurlandaráði
(Nordplus). Nefndin hittist tíu sinn-
um á þremur árum og kynnti sér
framboð á námi í kynfræðum á
Norðurlöndunum, í
Evrópu og Bandaríkj-
unum. Samnorrænar
menntunarkröfur litu
svo dagsins ljós árið
1999. Ári síðar var
ákveðið hvernig staðið
skyldi að löggildingu
þeirra sem lykju námi
í kynfræðum. Þá hafa
norrænu samtökin
einnig sett siðareglur
fyrir þá félagsmenn
samtakanna sem
vinna sem kynfræð-
ingar.
Markmið Kynfræðifélags Íslands
Þekkingu og rannsóknum á kyn-
hegðun fólks í íslensku nútíma-
samfélagi er ábótavant. Ein ástæða
fyrir þessu er að ekki hefur verið
boðið upp á markvisst nám í kyn-
fræðum þar sem fólk fær hvatningu
til rannsókna og starfa. Markmið fé-
lagsins eru bæði mörg og metn-
aðarfull, séð í ljósi þess að félagið
hefur allar götur verið rekið í sjálf-
boðaliðavinnu og ekki notið neinna
opinberra styrkja. Einskær áhugi
stjórnar og hins almenna fé-
lagsmanns hefur verið það eldsneyti
sem hefur haldið félaginu gangandi.
Eitt helsta markmið félagsins um
þessar mundir er að efla fræðigrein-
ina kynfræði (sexology) á Íslandi og
koma á fót grunnnámi á há-
skólastigi. Auk þess að efla tengsl
milli aðila sem vinna við kynfræði
vill félagið sinna fræðslu fyrir fag-
fólk og almenning á sviði kynfræði,
vera upplýsinga- og ráðgjafaraðili til
þeirra sem fást við kynfræði í starfi
sínu og efla framgang rannsókna í
kynfræði. Að lokum er það liður í
starfi félagins að styrkja samstarf
við sambærileg félög erlendis.
Fagfólk sem áhuga hefur á að efla
framgang kynfræði og/eða ganga í
félagið er velkomið að leita til stjórn-
arinnar.
Kynfræðifélag
Íslands tuttugu ára
Jóna Ingibjörg Jónsdóttir og
Sólveig Anna Bóasdóttir fjalla
um Kynfræðifélag Íslands
’Fræðimenn sem leggjastund á kynfræði vilja,
líkt og aðrir fræðimenn,
auka þekkingu og skiln-
ing á viðfangsefni fræði-
greinarinnar með skipu-
lögðum hætti.‘
Sólveig Anna
Bóasdóttir
Jóna er formaður og Sólveig með-
stjórnandi í Kynfræðifélagi Íslands.
Jóna vinnur við meðferðarstörf á
geðsviði LSH og sjálfstætt á eigin
stofu; jona@jonaingibjorg.is. Sólveig
Anna vinnur sjálfstætt sem fræði-
maður á sviði siðfræði og guðfræði,
solveig@akademia.is
Jóna Ingibjörg
Jónsdóttir
MÁNUDAGINN 28. nóv. sl.
svarar umboðsmaður barna grein
undirritaðs frá því í vikunni áður.
Ákveðins misskilnings virðist gæta
hjá umboðsmanni barna og tekst
honum að skauta fim-
lega frá þeim meg-
inatriðum sem um
ræðir þ.e. að umboðs-
manni beri að vinna
að því; að bæta hag
barna og unglinga og
gæta þess að tekið sé
tillit til réttinda
barna, þarfa og hags-
muna á öllum sviðum
samfélagsins.
Umboðsmaður telur
undirritaðan sleppa
því að minnast á 3.
mgr. 4.gr. laganna
þar sem skýrt sé tek-
ið fram að umboðs-
maður barna taki ekki
til meðferðar ágrein-
ing milli einstaklinga.
Undirritaður skilur
ekki þá athugasemd
umboðsmanns, enda á
hún hvergi heima í
málinu.
Þessu til áréttingar
skal það tekið fram;
að Félag ábyrgra
feðra telur ekki að
umboðsmaður eigi að
beita sér í einstökum málum og
hefur aldrei talið. Það er hinsvegar
orðin áleitin spurning um hvenær
einstök mál eru orðin að slíkum
fjölda einstakra mála að heild-
armyndin krefst þess að umboðs-
maður barna bretti upp ermar; sá
er boðskapur undirritaðs og félags-
ins.
Embætti umboðsmanns barna er
gagnslaust ef það telur ekki þörf á
því að taka ærlega til höndum í
þessum málaflokki samkv. þeim
starfsskyldum sem gilda um emb-
ættið og eru raktar í lögum.
Umboðsmaður víkur í svari sínu
að fundi sem forsvarsmenn félags-
ins sóttu síðasta vetur til embættis-
ins. Staðreyndin um þann fund er
sú að tveir af þremur forsvars-
mönnum gengu á dyr, þegar þeim
ofbauð viðhorf umboðsmanns til
þeirra tillagna sem þeir kynntu
umboðsmanni um áherslur í rétt-
indum barna til beggja foreldra
sinna eftir skilnað. Þess ber að
geta að sömu tillögur urðu svo að
meginmáli þeirra tillagna sem fram
komu í lokaskýrslu Forsjárnefndar;
skipuð af dómsmálaráðherra.
Allt marklaust tal umboðsmanns
í umræddri grein sinni um dylgjur
undirritaðs í sinn garð og þref í
fjölmiðlum, eru dæmigerð varnar-
og rökþrotaviðbrögð og ber að
skoða sem slík.
Undirritaður lætur umboðsmann
njóta hins fullkomna vafa og leggur
þá til að hún svari eftirfarandi
spurningum; stutt og hnitmiðað,
svo engum dyljist. Eftirfarandi
spurningar byggjast á því normi að
báðir foreldrar hafi búið saman og
alið upp börnin saman og séu jafn-
hæfir til foreldrahlutverksins eftir
skilnað og aðstæður beggja við-
unandi fyrir börnin. En sá er raun-
veruleikinn í langflestum skilnuðum
á Íslandi.
1. Er umboðsmaður þeirrar skoð-
unar að það séu viðurkenndir
og óumdeildir hagsmunir hvers
barns að alast upp í faðmi
beggja foreldra, sem jafnast;
fyrir og eftir skilnað?
2. Telur umboðsmaður að það sé
eðlilegt að börn séu svipt
forsjá annars foreldris við
skilnað og yfirleitt svipt forsjá
feðra sinna – fyrir tilstuðlan
kerfisins; missi umönnun feðra
sinna og njóti samvista við þá
4–6 daga í mánuði eins og
venja er?
3. Telur umboðsmaður barna að
börn eigi tvö heimili (að lög-
heimili undanskildu) eftir
skilnað, annað hjá móður og
hitt hjá föður – eða telur um-
boðsmaður að börn eigi eitt
heimili hjá móður
og skuli koma í
heimsókn til föð-
ur?
4. Telur umboðs-
maður það eðlilega
„verklagsreglu“
hjá yfirvöldum og
sérfræðingum að
börn dvelji aldrei
á aðfangadegi jóla
hjá föður/
forsjárlausu for-
eldri og stór-
fjölskyldu eins og
nýlegir dómar og
úrskurðir kveða á
um?
5. Telur umboðs-
maður það þjóna
hagsmunum barna
að það foreldri
sem hefur ekki
forsjá þeirra; fái
ekki skriflegar
upplýsingar um
barn sitt frá op-
inberum stofn-
unum svo sem
skólum, heilsu-
gæslum o.s.frv.?
6. Telur umboðsmaður barna að
börn eigi um hvað sárast að
binda, þegar foreldrar slíta
samvistum og þurfi á þeim
tímapunkti hvað mest á báðum
foreldrum sínum að halda og
sem jafnast?
7. Telur umboðsmaður það við-
unandi fyrir hagsmuni barna
að umgengnistálmanir fái að
viðgangast, vikum, mánuðum,
og árum saman án haldbærra
ástæðna – viðunandi að engin
úrræði skuli vera til hjá yf-
irvöldum í verki, undir slíkum
kringumstæðum og hvaða hug-
myndir hefur umboðsmaður til
að koma í veg fyrir slíkt of-
beldi gegn börnum?
8. Er umboðsmaður sammála
þeirri grundvallarskoðun Fé-
lags ábyrgra feðra og For-
sjárnefndar, að það sé brýnt
að koma á lögum um sameig-
inlega forsjá og lögum um sem
jafnasta umönnun foreldra við
börn sín?
9. Í ljósi umrædds málþings sem
haldið var síðastliðið vor til
kynningar á skýrslu for-
sjárnefndar; þar kom m.a.
fram að dómarar væru settir í
afleita stöðu í forsjármálum af
hálfu löggjafans. Þá stöðu að
standa frammi fyrir tveimur
jafnhæfum foreldrum og þurfa
að varpa hlutkesti um hvoru
þeirra yrði dæmd forsjá barna
– vitandi vits að það væri
börnum ekki fyrir bestu að
annað foreldrið færi eingöngu
með forsjá þeirra. Er umboðs-
maður sammála þeirri skoðun
dómara að lögum verði að
breyta á þann veg að þeim
verði heimilt að dæma foreldra
í sameiginlega forsjá – sé það
barni fyrir bestu?
Undirritaður skorar á umboðs-
mann barna að svara skýrt og vel.
Börn, feður, mæður, ömmur, afar,
frænkur og frændur þessarar þjóð-
ar bíða spennt eftir viðhorfum
þeirrar manneskju sem veitir for-
stöðu því embætti sem á að ganga
fram fyrir skjöldu og beita sér fyr-
ir því að hagsmunir og réttindi
barna séu virt á öllum sviðum sam-
félagsins.
Dulin viðhorf
umboðsmanns
barna …?
Stefán Guðmundsson svarar
grein umboðsmanns barna
Stefán Guðmundsson
’Embætti um-boðsmanns
barna er gagns-
laust ef það tel-
ur ekki þörf á
því að taka ær-
lega til höndum
í þessum mála-
flokki …‘
Höfundur er stjórnarmaður
í Félagi ábyrgra feðra.
NÚ HAFA einkunnir úr sam-
ræmdum prófum sem tekin voru í
grunnskólum í haust skilað sér til
nemenda. Eins og að líkum lætur
eru ekki allir jafn-
ánægðir með útkom-
una. Sumir fengu háar
einkunnir, aðrir lágar,
kannski lægri en þeim
fannst þeir eiga skilið.
Er nokkuð við því að
segja? Fer ekki út-
koman eftir gáfnafari
og ástundun hvers og
eins? Eða hvað?
Ég er fædd fyrir
miðja síðustu öld og í
mínu ungdæmi stóðu
menn klárir á því hver
mælikvarðinn á gáfna-
far fólks væri. Hann var semsé, hve
fljótir menn væru að læra að lesa.
Þeir sem voru seinlæsir voru ein-
faldlega heimskir og ekkert við því
að gera.
Nú er hins vegar komið í ljós að
til er fyrirbærið lesblinda. Við vitum
að þeir sem eru haldnir henni geta
mæta vel verið þeir greindustu í
hverjum hópi. Lestrargeta segir
ekkert til um það hve gáfaðir nem-
endur eru.
En hver eru þá skilaboðin sem
lesblindum börnum eru send þegar
þau fá útkomuna úr samræmdu
prófi í íslensku?
Ég kenni á yngra stigi og hef því
einungis kynnt mér prófið sem
fjórðu bekkingar tóku. Vegna þess
hvernig það var uppbyggt og lagt
fyrir er nálega útilokað að lesblindir
nemendur geti náð hárri einkunn úr
því. Það byggist á því að 50% af
prófinu á að mæla lesskilning. Nem-
endur eiga að lesa sög-
ur og svara krossasp-
urningum úr þeim.
Fyrir svokallaða frá-
viksnemendur sem eru
í miklum mæli les-
blindir, er hluti af efni
prófsins lesinn upp
skýrt og greinilega af
meðfylgjandi diski. En
þegar kemur að því að
mæla lesskilninginn er
þeim sagt að nú verði
þau að lesa sjálf og
svara svo spurning-
unum úr því sem þau
lásu. Ekki þarf að orðlengja að hér
sitja þessi börn ekki við sama borð
og aðrir nemendur. Mörg þeirra
hafa litla eða enga möguleika á að
komast í gegnum allt lesmálið enda
er próftíminn skammtaður. Hvernig
ætli þessi börn túlki frammistöðu
sína þegar þau fá einkunnina í hend-
ur? Að sjálfsögðu keppast allir við
að fullvissa þau um að þetta sé bara
af því að þau séu lesblind og ein-
kunnin sé marklaus. Ef svo er, til
hvers eru þau þá látin taka prófið?
Ég hef líka grun um að ýmsir laumi
blöðunum niður í skólatösku og
skæli þegar heim er komið yfir því
hvað þeir séu heimskir. Mér er
spurn hvers vegna má ekki lesa efni
sagnanna fyrir þessi börn og láta
þau síðan svara spurningunum?
Hvers vegna mega þau ekki hafa
sömu möguleika og jafnaldrar
þeirra á því að standa sig í sam-
ræmdu íslenskuprófi? Vafalaust
svara einhverjir að það sé ekki hægt
að mæla lesskilning nema maður
hafi lesið efnið. Reyndar álít ég að
hér sé um textaskilning að ræða,
þ.e. hvort nemendur nái skilaboðum
textans og þess vegna megi alveg
eins lesa hann fyrir þá. Við fáum
aldrei að vita hvort þeir lesblindu
hafa skilið textann af því að þeir
gátu ekki lesið nema brot af honum.
Ef ekki er hægt að taka tillit til
þessara nemenda á þann hátt sem
hér er rakið vil ég mælast til að
þeim helmingi prófsins sem fjallar
um lesskilning verði sleppt í fram-
tíðinni. Mér finnst það jaðra við brot
á mannréttindum að meðhöndla hóp
lesblindra barna á Íslandi af þeirri
ósanngirni sem felst í framkvæmd-
inni á þessum prófum.
Heimskur eða lesblindur
Iðunn Steinsdóttir skrifar
um vandræði lesblindra í
samræmdum prófum ’Hvers vegna má ekkilesa efni sagnanna fyrir
þessi börn og láta þau
síðan svara spurning-
unum?‘
Iðunn Steinsdóttir
Höfundur er kennari og rithöfundur.