Morgunblaðið - 09.12.2005, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
GUÐFRÆÐIN sem þjóðkirkjan
boðar almenningi hefur siglt í
strand. Hún er nánast í engum takti
við þann raunveru-
leika sem við búum við
í dag. Hvernig er hægt
að trúa þeim sögum
Biblíunnar sem í
grundvallaratriðum
ganga gegn því sem
raunvísindin, einn af
hornsteinum nú-
tímans, hafa leitt í ljós.
Ef þjóðkirkjan ætlar
að halda velli verður
að gera grundvall-
arbreytingu á þeirri
hugmyndafræði sem
hún ber á borð fyrir
landsmenn og þá sér-
staklega nemendur
grunnskóla landsins.
Eins og nú er staðið að
málum mun áhugi
landsmanna á trú og
mikilvægi hennar fyrir
samfélagið halda
áfram að grotna niður.
Þjónar kirkjunnar
verða að hætta að tala
eins og okkur sé
ókunnugt um heims-
mynd nútímans.
Kirkjan verður að
hefja fyrir alvöru sam-
ræður við raunvísindin
og þar með sporna
gegn áhrifum íhalds-
manna innan hennar
sem í fávisku sinni telja okkur ekki
til þess bær „að breyta Guðs lögum“,
eins og séra Geir Waage hélt nýlega
fram.
Heimsmyndin sem við aðhyllumst
í dag er ekki nema að litlum hluta
sótt til kristinnar trúar. Frá því á 17.
öld hefur staða mannkyns innan
heimsmyndarinnar tekið miklum
breytingum sem einkennst hafa af
því að það hefur færst úr miðju
sköpunarverks hins kristna Guðs yf-
ir í að vera eitt í óravíddum alheims-
ins. Á þessu tímabili hafa orðið tvær
grundvallarbreytingar á heims-
myndinni. Sú fyrri var tilkoma sól-
miðjukenningarinnar þar sem
mannkyn færðist úr miðju heims
gerðs úr sjö kristalhvelfingum yfir á
ómerkilega plánetu í jafnvel óend-
anlegum alheimi. Enn var mannkyn
hins vegar kóróna sköpunarverks
Guðs á Jörðinni. Sú staða breyttist
með þróunarkenningu Darwins þeg-
ar maðurinn varð eitt af dýrum
merkurinnar. Þessi umbreyting á
stöðu mannsins innan heimsmynd-
arinnar varð vegna framþróunar
þekkingarleitarinnar sem við í dag
köllum raunvísindi, er á tímabilinu
1760–1850 breytist úr guðlegri í ver-
aldlega athöfn, og hefur hin kristna
kirkja því miður nánast alfarið leitt
þessa þróun hjá sér.
Sögur Biblíunnar eru fullar af frá-
sögnum sem ganga gegn okkar dag-
lega raunveruleika og grunn-
forsendum raunvísindanna, sem er
að náttúran stjórnist af reglulegum
lögmálum sem engir yfirnátt-
úrulegir kraftar hafa áhrif á. Innan
raunvísinda dagsins í dag birtist
þessi kraftaverkahugsun Biblíunnar
í vitshönnunartilgátunni, sem und-
irritaður gerði að umtalsefni í Les-
bókargrein 5. nóv-
ember 2005, er nú fer
ljósum logum um
Bandaríkin. Hug-
myndafræðilega rétt-
lætingu þessar hugs-
unar er að finna í Fyrra
Korintubréfi Páls post-
ula (1: 17–25) þar sem
hann hæðir skynsemi-
hyggju Forngrikkja og
segir m.a.: „Ég mun
eyða speki speking-
anna; og hyggindi
hyggindamannanna
mun ég að engu gjöra.
Hvar er vitringur?
Hvar fræðimaður?
Hvar orðkappi þessarar
aldar? Hefir Guð ekki
gjört að heimsku speki
heimsins. Því að þar eð
heimurinn með speki
sinni þekkti ekki Guð í
speki hans, þóknaðist
Guði að gjöra hólpna
með heimsku prédik-
unarinnar þá, er trúa.“
Hvernig á ein-
staklingur, sem lifir í
samfélagi er „speki
spekinganna“ hefur átt
stóran þátt í að móta, að
meðtaka þennan boð-
skap Biblíunnar?
Hugmyndin um Guð
er stórbrotin og er ekkert sem segir
að Hann rúmist ekki innan heims-
myndar nútímans, en eins og banda-
ríski guðfræðingurinn John F.
Haugt, sem mikið hefur ritað um trú
og raunvísindi, benti nýverið á
„hugsa flestir guðfræðingar enn og
skrifa eins og Darwin, Einstein og
Hubble hafi aldrei við til“. Hin ein-
feldningslega heimsmynd sem
prestar landsins bera á borð fyrir al-
menning í messum og námsefni
grunnskólabarna gengur hreinlega
ekki upp. Kirkjan hefur alfarið leitt
hjá sér öll þau vandamál sem fylgja
tilkomu kenninganna um þróun lífs-
ins og Miklahvell. Sá sem fyrstur
benti á þetta vandamál var franski
jesúítinn og raunvísindamaðurinn
Pierre Teilhard de Charidin (1881–
1955), en hann taldi hina nýju heims-
mynd gefa okkur einstakt tækifæri
til þess að endurskilgreina hug-
myndir okkar um Guð. Haught telur
endurskilgreininguna hins vegar
hafa gengið alltof hægt fyrir sig því
nú „hálfri öld eftir dauða Teilhards
virðast guðfræðingar engu nær
lausn á þessu vandamáli“. Kirkjan
horfir því fyrst og fremst á merk-
ingu mannlegrar tilvistar, sögu
mannkyns, félagslegt réttlæti
o.s.frv., sem að mati Haughts hefur
framlengt „firringu nútímamannsins
gagnvart alheiminum“.
Hin þröngsýna guðfræði sem
þjóðkirkjan boðar almenningi hefur
án efa leitt til þess mikla skeyting-
arleysis sem ríkir gagnvart trúar-
brögðum hér á landi, hvað sem skoð-
anakönnunum líður. Með því að taka
enga opinbera afstöðu til þess
hvernig hinn kristni einstaklingur
getur aðlagað trú sína heimsmynd
dagsins í dag hefur þjóðkirkjan
brugðist skyldum sínum. Þjóð-
kirkjan boðar kristna trú eins og
heimsmyndin hafi ekkert breyst frá
því á dögum Krists og eins og and-
skynsemishyggja Páls postula sé í
fullu gildi. Þjóðkirkjunni er engin
minnkun að því að hefja fyrir alvöru
endurskilgreiningu á guðfræði sinni,
hvað sem orðum Geirs Waage líður,
sem tekur tillit til þeirrar heims-
myndar sem við búum við í dag.
Börnin okkar sem neyðast til þess að
lesa námsefni kirkjunnar eiga þetta
skilið.
Trú, raunvísindi
og menntun
Steindór J. Erlingsson fjallar
um guðfræði og nútímann
Steindór J. Erlingsson
’Þjóðkirkjanboðar kristna
trú eins og
heimsmyndin
hafi ekkert
breyst frá því á
dögum Krists
og eins og and-
skynsem-
ishyggja Páls
postula sé í fullu
gildi. ‘
Höfundur er doktor
í vísindasagnfræði.
LÖG um styttingu náms til stúd-
entsprófs munu skella á innan
skamms. Þetta eru því miður ekki
aðeins lög um styttingu heldur öðru
fremur skerðingu!
Fjögur framhalds-
skólaár verða gerð að
þremur og erfitt er að
halda því fram að hægt
sé að skipta heilu ári
niður á hin þrjú sem
eftir eru. Hvað mun
þetta hafa í för með
sér? Augljóst er að það
námsefni sem taka
þarf til stúdentsprófs
minnkar með þeirri af-
leiðingu að stúdents-
prófið gengisfellur!
Nemandi fæddur
1992 útskrifast líkt og við með fjög-
urra ára framhaldsskólanám að baki
stúdentsprófi eða ákveðinn ein-
ingafjölda til marks um að tilskildu
námi sé lokið. Á sama tíma útskrif-
ast nemandi fæddur 1993 með sama
stúdentspróf en námið á bak við
hans próf er töluvert minna en þess
sem fæddur er 1992. Þessu má líkja
við gengisfellingu krónunnar 1984
þegar hún var á einu bretti felld um
15%. Þá gat einstaklingur farið út í
búð daginn áður og keypt sér t.d. 20
lítra af mjólk fyrir 1.000 kr. en dag-
inn eftir fengust ekki nema 17 lítrar
fyrir sömu upphæð.
Á þessu sést að þeir einstaklingar
sem útskrifast eftir breytinguna
hafa verðminna próf upp á vasann
en hinir. Þeir fyrrnefndu eru því ein-
faldlega lakar settir en hinir síð-
arnefndu og verr und-
irbúnir fyrir nám á
háskólastigi.
Ástæða þess að ég
tók sem dæmi 15%
gengisfellingu en ekki
25% (1⁄4) var sú að fyr-
irhugað er að auka
námið á þessum þrem-
ur árum til að ekki fari
alveg heilt ár til spillis.
Þetta þýðir að lengja
verður skólaárið
nokkrar vikur fram á
sumarið og byrja fyrr á
haustin. Fyrir okkur
framhaldsskólanema þýðir þetta
styttra sumarfrí, minni sumarvinnu
o.þ.a.l. minna fé milli handanna. Nú
kynni einhver að spyrja af hverju ís-
lenskir nemendur þurfi að vinna á
sumrin.
Nemendur annars staðar í Evr-
ópu hvíla sig og/eða stunda íþróttir
og byggja sig upp fyrir átök vetr-
arins á sumrin. Svarið felst einmitt í
fjársveltu menntakerfi því á Íslandi
eru engir styrkir til háskólanáms,
aðeins lán! Þess vegna þurfum við
framhaldsskólanemendur að vinna
okkur inn fé á sumrin til þess að eiga
fyrir skólabókunum. Dæmi eru um
að jafnaldrar okkar í Evrópu fái
námsbækur sínar fríar. Þá hefur
verið bent á að í stað þess að stytta
sumarfríið megi lengja skóladaginn
og auka álag yfir veturinn. Þetta úti-
lokar að margir nemendur stundi
vinnu með skóla, auk þess sem lak-
ari nemendur eru í meiri hættu á að
flosna upp úr námi vegna þess að
þeir þola ekki álagið.
Ástæða styttingarinnar liggur því
ljós fyrir: Að sjálfsögðu er einungis
verið að spara fjármagn. Krafa okk-
ar á þó að sjálfsögðu að vera sú að
hvergi skuli sparað þegar menntun
er annars vegar. Fjárfesting í mann-
auði verður ekki metin til fjár en hún
margborgar sig og það verður að
vera lykilatriði að tryggja okkur
bestu mögulegu menntun sem völ er
á hvað sem það kostar!
Menntakerfi í molum
Sigurður Kári Árnason
fjallar um styttingu náms
til stúdentsprófs ’Krafa okkar á þó aðsjálfsögðu að vera sú að
hvergi skuli sparað þeg-
ar menntun er annars
vegar.‘
Sigurður Kári Árnason
Höfundur er framhaldsskólanemi.
HINN 15. nóv. sl. sótti ég fund í
Valhöll þar sem Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir menntamálaráð-
herra fjallaði um fyrirhugaða stytt-
ingu náms í fram-
haldsskólum. Þar kom
oft fram sú skoðun
ráðherrans, að nýta
þyrfti betur tímann í
grunn- og framhalds-
skólum landsins. Í lok
fundarins ætlaði ég að
spyrja um ásak-
anirnar um lélega nýt-
ingu tíma í skólum:
Sökum anna ráð-
herrans var tími til
spurninga og at-
hugasemda ekki mik-
ill, en mönnum bent á,
að þeir gætu skrifað greinar í blöð.
– Ég vil hér gera athugasemdir við
margendurtekin orð ráðherrans um
nýtingu tíma í skólum. Ég þekki
marga kennara í grunn- og fram-
haldsskólum, og mér er kunnugt
um erfið, slítandi og illa launuð
störf þeirra. Ég hvet fólk til að trúa
ekki þessum dylgjum sumra hva-
torðra stjórnmálamanna, sem virð-
ast hafa litla þekkingu á þessum
störfum.
Ég skrifaði greinar í Morg-
unblaðið 2.–5. mars sl. um þetta
málefni og setti þar fram efnisleg
rök gegn styttingar- eða skerðing-
arhugmyndum náms í skólum. Auð-
vitað hafði það engin áhrif á skerð-
ingaráætlanirnar.
Menntamálaráðherrann sagði hins
vegar á menntaráðstefnu Sjálf-
stæðisflokksins 28. maí sl.: „Um-
ræðan um breytta námsskipan að
undanförnu hefur of mikið tekið
mið af þröngum afmörkuðum hags-
munum einstakra aðila og stofnana
í stað þess að horfa á heildarmynd-
ina, stóru myndina.“ – Af þessu má
ráða, að það er vonlítið að ætla sér
að standa í sæmilega vitrænum
orðaskiptum um nám og kennslu
við skerðingarsinnaða stjórn-
málamenn. – Mikilhæfur áhrifa-
maður hvatti á þessari ráðstefnu til
varkárni og vandvirkni í þessum
mikilvægu málum. Ef hér yrðu
gerð mistök, væri erfitt að bæta
þar úr. – Þetta ættu að menn íhuga
vel, ef þeim er umhugað um mennt-
un og þroska barna og ungmenna.
Sigríður Wöhler grunnskóla-
kennari ritaði athyglisverða grein í
Morgunblaðið 18. nóvember sl.:
„Ágætu kennarar og foreldrar.“
Hún kveðst hafa gert upp hug sinn
um breytingarnar á
skólakerfinu, m.a. eftir
viðtal við mennta-
málaráðherra í Morg-
unblaðinu 10. nóv-
ember sl. Sigríður
lýsir miklum efasemd-
um um styttinguna og
hugmyndir ráðherrans
í þessum efnum. Hún
spyr: „Er grunnskól-
inn tilbúinn í þann
slag? Eru grunnskóla-
kennarar með mennt-
un til að kenna efni
framhaldsskólanna?“
Og Sigríður spyr, hvort það hafi
alltaf verið stefnan að þvinga
grunnskólana til að kenna fram-
haldsskólanámsefni í þeim tímum,
sem bætt var við skólaárið.
Í greinargerð með grunnskóla-
frumvarpinu og ummælum áhrifa-
manna um það á Alþingi koma ekki
fram þau viðhorf til menntamála,
sem nú eru efst á baugi hjá sumum
valdsmönnum, um skerðingu náms
og hraðsoðna menntun kennara. –
Því er nú haldið fram, að hinn
aukni tími til kennslu, sem nú er í
skólum landsins, hafi ekki verið
nýttur í nám í einstökum greinum.
Þetta er vafasamt. Þeir sem sátu í
vinnuhópum vegna endurskoðunar
aðalnámskráa í ýmsum greinum
vissu vel um hinn aukna tíma, og
þeim voru auðvitað tiltæk lög um
grunnskóla (nr. 66/1995) og lög um
framhaldsskóla (nr. 80/1996). Um
þetta er mér kunnugt, því að ég
var, að ósk ráðuneytisins, í slíkum
vinnuhópi á námssviði móðurmáls
undir stjórn Höskuldar Þráins-
sonar prófessors. Stefna ráðuneyt-
isins (sbr. ritið Enn betri skóli
(1998) og Aðalnámskrá framhalds-
skóla (1999)) var mjög ólík þeirri
skerðingarstefnu, sem nú þykir fín.
Ég hvet menn til að lesa vel við-
talið við menntamálaráðherra frá
10. nóv. sl. og skoða vel sum svör
hennar. Íhugum hér fullyrðingu
ráðherrans, sem tekur sérstaklega
fram, að með þessum aðgerðum „sé
ekki verið að spara“. – Það er nú
það. Ég hef jafnan kennt nem-
endum mínum að vera gagnrýnir í
hugsun, (sbr. Aðalnámskrána, bls.
14–15) og trúa ekki fyrr en þeir
tækju á. Við skulum huga hér að
þeim ágætu skýrslum mennta-
málaráðuneytisins, sem ráðherrann
hefur sagt, að séu lagðar til grund-
vallar í þessari nýju stefnu. Hvað
skyldi nú standa í þeim? Í skýrslu
ráðuneytisins um styttingu náms-
tíma til stúdentsprófs frá 2003 er
margoft vikið að sparnaði. Við skul-
um einfaldlega skoða fáein dæmi á
bls. 39 í skýrslunni:
1) „Mögulegur heildarsparnaður
yrði þá um 1,7 milljarður fyrir
höfuðborgarsvæðið …“
2) „… ef námstími yrði styttur
myndu fjárveitingar til skóla
vegna stúdentsnámsnemenda
lækka um tæp 18% …“
3) „Miðað við að stöðugildum
kennara fækki um 155 … má
gera ráð fyrir að árlegur
launakostnaður lækki um 605
m. kr. með styttingu námstíma
til stúdentsprófs.“
– Þetta er bara á einni blaðsíðu í
þessari skýrslu, og annað í henni er
með svipuðum hætti.
Seinni grundvallarskýrslan er
frá árinu 2004: Breytt námsskipan
til stúdentsprófs. Þar fara menn
varlega í að ræða beint um sparn-
að, en þar er hins vegar rætt um
„jákvæð fjárhagsleg áhrif“ breyt-
inganna í heild (bls. 65 og víðar), og
þar er greinilega átt við sparnað. –
Lesendur geta nú sjálfir lagt mat á
þau orð ráðherrans, að hér „sé ekki
verið að spara“.
Á sínum tíma var oft rætt um að
efla skóla með meiri kennslu. En
nú á að efla skóla með minni
kennslu og minni menntun kenn-
ara. Hér eiga vel við orðin: Ekki er
öll vitleysan eins!
Er verið að spara
með styttingunni?
Ólafur Oddsson fjallar
um styttingu náms til
stúdentsprófs ’En nú á að efla skólameð minni kennslu og
minni menntun kenn-
ara.‘
Ólafur Oddsson
Höfundur er menntaskólakennari.