Morgunblaðið - 18.12.2005, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Oaxaca er eitt syðstahérað Mexíkó. Það erhálent með frjósamadali á hálendinu ogstrandlengju við
Kyrrahaf þar sem víkur og vogar
skera strjálbýla og víða ósnortna
ströndina. Þar er gróðursælt og
sumar allt árið um kring. Þarna er
heimur sem virðist vera í órafjar-
lægð frá ys og þys í hinu hraða
kapphlaupi nútímans í okkar
heimshluta.
Enda hafa þar löngum verið
strjálar og erfiðar samgöngur
vegna legu héraðsins og hins stór-
brotna landslags.
Fátækt og fegurð
Vissulega er nútími alls staðar
en hver er takturinn sem lifað er í
og hversu hraður (og hversu
breytilegur) er sá taktur? Slíkar
spurningar eru áleitnar í heimsókn
til Oaxaca-héraðs. Það er óhjá-
kvæmilegt að heillast af hinu ljúfa
viðmóti fólksins hvar sem komið er
og taka eftir því að annar taktur
virðist vera í tilverunni þar en í
erlinum hjá okkur.
Samt færist nútíminn, eða tækn-
in með nýjum samskiptaleiðum
upplýsingasamfélagsins, þar nær
og nær. Margt lifir þar þó enn sem
er ekki í samræmi við þá mögu-
leika. Mikil fátækt er víða í hér-
aðinu og bændafjölskyldur hafa
flosnað upp vegna ýmissa breyt-
inga m.a. í heimsmarkaðsmálum
og skortur er á atvinnutækifærum.
Skólar eru ekki ókeypis og er oft
erfitt fyrir efnalitla að koma börn-
um í skóla. Það er tvennt sem tog-
ast á í huga gestsins úr norðri
þegar heimurinn í Oaxaca er skoð-
aður. Annars vegar fátækt og
varnarleysi margra í lífsbaráttunni
og hins vegar fegurðin, litadýrðin í
sólskininu og gróðrinum og hin
gefandi tengsl við slík auðæfi.
Markaðsdagur og
hjartsláttur annarra
Ocotlan er fjallabær í nágrenni
við Oaxacaborg. Þar er vikulegur
markaðsdagur og kemur þá fólk
víðs vegar að úr sveitum. Samvera
og gleði ráða ríkjum á markaðs-
daginn í ótrúlegri litadýrð þar sem
meira að segja litirnir magnast
upp enn frekar þegar sól fellur á
vörur og mannfólk í gegnum þekj-
ur úr lituðu glæru plasti og dúka
ýmiss konar. Veröld þar sem
hjartsláttur annarra er nálægur og
ávextir sólríkrar jarðar og afurðir
ýmiss konar heimaiðnaðar minna á
hve tilveran getur verið notaleg.
Mjög margar kvennanna klæð-
ast hefðbundnum útsaumuðum
kjólum en í Oaxaca héraði eru fjöl-
margir mismunandi menningar-
hópar indíána sem hafa hver sitt
tungumál og ýmsar siðvenjur en á
næstu grösum eru talandi dæmi
um nýja siði og breytingar.
Í hliðargötu frá markaðstorginu
var gallabuxnabúð eða tískuversl-
un með hið frumlega nafn „Eld-
fjallagallabuxur“. Það var ekki að-
eins nafngiftin sem vakti athygli
heldur var greinilegt að næmur
listamaður með ríka sköpunarþörf
hafði fengist við að gera auglýs-
ingaskilti á framhliðina. Sá eða sú
hafði heldur betur látið gamminn
geysa og gert áberandi fallegt
verk yfir alla framhliðina (úr til-
klipptu járni og málningu) sem
gæti sómt sér hvar sem er. Þar í
nágrenninu var líka internet- og
tölvuþjónusta vel kynnt á framhlið
fyrirtækis. Þar var unnið með liti
og letur er myndaði eina heild yfir
alla framhliðina. Þetta varð að
einu fallegu abstrakt myndverki
sem naut sín í glampandi sólinni.
Veggmyndahefðin er gömul og
gróin í Mexíkó allt frá fornu fari
og eru mörg þekkt dæmi um það
forn og ný. Veggmynda- eða mur-
almálararnir Sequeiros og Diego
Rivera eru þar hvað þekktastir og
Mexíkanar eru líka þekktir fyrir
að vera óhræddir við sterka liti
eins og blasir við í litavali á hús-
veggjum víða bæði utan húss og
innan.
Crusecita er lítill bær við Kyrra-
hafið. Við skoðunarferð í kirkjuna
blöstu við tilþrifamiklar nýlegar
veggmyndir og hvelfingarmálverk.
Þarna voru verk unnin af alúð og
innlifun af Jose Ángel del Signo,
einum af listamönnum staðarins,
með aðstoð nokkurra annarra
ónafngreindra. Þar eru mærin frá
Guadaloupe, hin heilaga kvöldmál-
tíð og fleira myndefni úr sögu
kristni.
Forn menningarheimur
og tengsl við dulmögn
Það er vissulega víðfrægt að
Mexíkóbúar gera mikið úr hinum
ýmsu trúarhátíðum og þá ekki síst
á mjög táknrænan og sjónrænan
hátt. Þar lifa gamlar hefðir að
miklu leyti enn þótt þær þróist og
breytist með breyttum tímum.
Þekktust eru hin sérstöku hátíða-
höld 1. og 2. nóvember tileinkuð
dauðanum eða dagar hinna látnu.
Þar fara fram mjög táknrænar at-
hafnir sem virðast vera eins og
þerapía eða leið til að sætta sig við
og lifa með þá staðreynd að dauð-
inn er óhjákvæmilegur fyrr eða
síðar. Þar fara fram ýmiss konar
gjörningar og innsetningar þar
sem gaman og alvara skiptast á.
Oaxaca-hérað er einmitt svæði
þar sem breytingar eru hægar og
tengsl eru sterk við hefðir fyrri
tíma og dulmögn náttúru og trúar
og þá ekki síst í afskekktri byggð
við vogskorna ströndina og í faðmi
hinna miklu fjalla „Sierra Madre
del Sur“ (Móðurfjöllin í suðri).
Helgistaðirnir eru víða.
Hin mannlega þörf
fyrir hátíð og list
„Að gera vissa hluti sérstaka er
hluti af því sem hefur gert mann-
veruna og skilur hana frá öðrum
lífverum og hefur verið nauðsyn-
legur þáttur í þróun hennar.“ Um
það fjallar Ellen Dissanayake í
bókum sínum „Homo Aestheticus“
(Maður fagurfræðinnar) og „What
Is Art For?“ eða Til hvers er list-
in?
Þar er leitað leiða til að velta
fyrir sér hvaðan listin sé sprottin
(og þá listin í víðri merkingu) og
til hvers hún sé.
Dissanayake skoðar þetta með
hliðsjón af atferlis- og þróunar-
fræði með frumlegri og krítískri
hugsun. Þar er að finna rökstuðn-
ing fyrir því að listin og fagur-
fræðin (fagurfræði í víðum skiln-
ingi þess orðs) sé manninum
lífsnauðsyn og hafi ásamt því að
gera ýmislegt að einhverju sér-
stöku verið grundvöllur fyrir tilurð
hinnar mennsku veru.
„Að baki allrar listsköpunar er
þörfin fyrir að gera eitthvað sér-
stakt þótt það að gera eitthvað
sérstakt sé ekki alltaf list eða
verði ekki alltaf að list,“ segir
Dissanayake einnig.
Hugsanir um þetta verða nálæg-
ar og áleitnar þegar skoðað er
mannlíf í Suður-Mexíkó. Að halda
hátíð af einlægni í nálægð við
landamæri hins yfirskilvitlega og
tímalausa er þar hluti tilverunnar
og listin lifir og nærir víða.
Eldfjallagallabuxnabúð og listin í fjallabænum Ocotlan í Mexíkó. Móðir með son í fjallaþorpi í Oaxaca, Mexíkó. Hvelfingarmálverk í kirkjunni í Crusecita eftir Jose Ángel del Signo.
Hver er taktur tímans?
– líf og listir í Suður-Mexíkó
Gamalt og nýtt mætist í
Oaxaca í Mexíkó, en þar var
Jóhanna Bogadóttir á ferð
að skoða mannlíf og listir.
Í fangi móður að selja fisk á vikulegum markaði Ocotlan.
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Í samveru og rósrauðu skini á markaðnum í Ocotlan, Oaxaca, Mexíkó.
Höfundur er myndlistarkona.