Fréttablaðið - 18.11.2007, Síða 32

MENNING 10
Anne Enright vann Man-Booker verð-
launin í ár en Man-keðjan er í eigu Baugs
sem lesendur Fréttablaðsins kannast
við.
Bókaútgáfa í Bretlandi:
• 2006 seldust 787 milljónir bóka. Söluverðmæti úr
búð var 3,3 milljarðar punda, um 400 milljarðar króna, í
Bretlandi, 3% meira en 2005.
• Nýir og endurútgefnir titlar 2006 voru 115.522 en voru
125.390 2002.
• Stærstu bókaflokkarnir eru skáldsögur, barnabækur
og bækur um sagnfræði.
• Á snærum meðlima Booksellers Association eru nú
4410 búðir, 34% fleiri en 1997.
• 2006 voru 2280 bókaútgefendur í Bretlandi. Í samtök-
um óháðra útgefanda, Independent Publishers Guild,
eru 480 útgefendur sem spanna allt frá einmennings
rekstri upp í meðalstór forlög.
(Tölur frá The Publishers Association og Independent
Publishers Guild)
B
ókaútgefendur eru eins
og sauðfé – þeir halda sig
í hnapp og fara allir í
sömu átt,“ sagði Cristoph-
er Maclehose bókaútgef-
andi fyrir nokkrum árum. Macle-
hose rak um árabil Harvill Press,
hefur gefið út Laxness og Arnald
Indriðason sem hann hefur dálæti
á. Forlagið var stofnað 1946 til að
kynna erlendar bókmenntir í Bret-
landi en var svo komið undir Harp-
er Collins sem fjölmiðlakóngurinn
Rupert Murdoch á. Þegar Macle-
hose þreyttist á peningjahyggju
Harper Collins keypti hann forlagið
1995 en seldi það tæpum áratug
síðar til risans Random House. Nú
vinnur hann hjá litlu forlagi reknu
af mönnum sem líkt og hann hafa
yfirgefið stóru forlögin – ferillinn
er þróun breskrar bókaútgáfu
undanfarna áratugi í hnotskurn.
Í grófum dráttum eiga þrjú risa-
fyrirtæki megnið af forlögum hér:
Fjölmiðlakóngurinn Rupert Mur-
doch og þýsku risaútgáfufyrirtæk-
in Bertelsmann og Holtzbrinck. En
lítil forlög spretta upp, rekin af
ástríðufólki með bók í hjartastað.
Hverjir helstu áhrifavaldarnir
eru í bókaútgáfu er erfitt að segja
en höfundar þurfa umboðsmenn til
að koma afurðum þeirra á framfæri
við forlögin. Í þeim geira hafa líka
myndast risafyrirtæki en um leið
spretta upp smærri skrifstofur.
Þróunin í bóksölunni er svipuð:
stóru keðjurnar ráða lögum og
lofum en eldhuga bókaunnendur
halda áfram að opna litlar bóka-
búðir.
Orðsporið blífur þó enn – og þar
skipta lesklúbbarnir máli: hér í
Englandi skipta þeir þúsundum. Að
vissu leyti má segja að aldrei hafi
verið jafn miklir gróskutímar í
bókaútgáfu – bækur fá athygli og
umfjöllun og seljast grimmt – en
það eru þó ekki endilega gæða-
bækurnar sem seljast mest.
Þeir stóru verða stærri
Þrátt fyrir styrka stöðu enskunnar
eru bandarísk fyrirtæki ekki að
kaupa bókaheiminn heldur evrópsk
fyrirtæki, ekki síst þýsk og frönsk.
Næstum í hverri einustu sölu á
bandarísku forlagi undanfarinn
áratug hefur kaupandinn verið
erlendur.
Ástæðan er í grófum dráttum sú
að þótt forlögin séu kannski stór í
sínum geira eru þau lítil sem fyrir-
tæki og skila ekki þeim hagnaði sem
bandarískir hluthafar krefjast. En
séð með þýskum og frönskum
augum er bandarísk hagnaðarvon
vænleg. Fyrirtæki eins og News
Corp. í eigu Murdochs, Bertelsmann
og Holtzbrinck sem eiga stóra sneið
af bókaútgáfu heimsins eru ekki
hlutafélög heldur í eigu fjölskyldna
sem þurfa ekki að dansa eftir pípu
hagnaðarkrefjandi hluthafa.
Í fyrra seldi fjölmiðlarisinn Time
Warner bókaútgáfu sína, þar á
meðal forlög eins og Little, Brown
og Warner Books, til franska Lagar-
dère sem auk hátækni- og flugiðn-
aðarfyrirtækja á Hachette-bókaút-
gáfuna. Þó að Time Warner væri
fimmti stærsti bókaútgefandi í
Bandaríkjunum námu verðmæti
bókaútgáfunnar aðeins 0,6 prósent-
um af markaðsverðmæti fyrirtækis-
ins. Uppkaupin í Bandaríkjunum
hafa sín áhrif á breska markaðnum
þar sem flest stóru forlögin hér eru
í eigu sömu aðila.
Enska undantekningin er Penguin
Group, í eigu fjölmiðlafyrirtækis-
ins Pearson. Þegar hinum annálaða
bókaútgefanda Allen Lane datt í
hug árið 1935 að gefa út tíu bækur
með ódýru og einföldu sniði og kall-
aði ritröðina Penguin varð það upp-
hafið að einni mestu afrekasögu í
bókaútgáfu. Árið eftir höfðu selst
þrjár milljónir Penguin-bóka. Pear-
son keypti Penguin þegar Lane lést
1970 og það er nú alþjóðlegur
útgáfurisi á snærum Pearson, sem
á dagblaðið Financial Times og
er einn stærsti útgefandi kennslu-
efnis í heimi.
Ástríðan flýr samþjöppunina
Tvö lítil forlög standa að baki tveim-
ur mestu sölubókum undanfarinna
ár. Profile var stofnað 1996, fór
hægt af stað, einbeitti sér að fag-
bókum og gaf 2003 út „Eats, Shoots
& Leaves“. Bókin er um réttritun og
málnotkun, varð óvænt metsölubók
sem tvöfaldaði veltu Profile í tæpar
sjö milljónir punda, um 900
milljónir króna, og hefur selst í
þremur milljónum eintaka. Can-
ongate var keypt út úr stóru forlagi
1994 og gaf út „Söguna af Pí“ 2002
sem jók veltu forlagsins um 70 pró-
sent, í sjö milljónir punda. Bókin
hlaut Booker-verðlaunin það ár,
varð metsölubók á fjörutíu málum
og hefur selst í fjórum milljónum
eintaka.
Anvil Press og
Bloodaxe, bæði rekin
af stofnendum sínum,
sérhæfa sig í ljóðaútgáfu
sem fæst forlög líta við.
Blóðaxarnafnið er í minningu Eiríks
blóðaxar fyrir að stuðla að til-
urð Höfuðlausnar Egils
Skallagrímssonar. Fyrir utan
að líta ekki við ljóðum frá-
biðja flest forlög sér leik-
rit, vísindaskáldsögur og
barnabækur en láta það efni
eftir forlögum sem sérhæfa
sig á þessum sviðum.
Bloomsbury var stofnað
1986 til að gefa út úrvals-
bækur. Þegar umboðsmað-
ur J.K. Rowling leitaði útgef-
anda var Bloomsbury eini
úgefandinn af fimmtán
sem tók bókinni en
útgefandinn ráð-
lagði Rowling að
finna sér vinnu því
það væri ekkert lifibrauð
í barnabókum. Bókin
kom út 1997, tveim-
ur árum eftir að
Rowling lauk
bókinni. Nú er
Bloomsbury farið að
kaupa upp forlög og stækkar ört.
Árið 2005 stofnaði Philip Gwyn
Jones Portobello Books ásamt
Sigrid Rausing, sem er erfingi Tetra
Pak og ein auðugasta kona Bret-
lands. Portobello á Granta Books
sem gefur út sögufrægt tímarit.
Gwyn Jones er fyrrverandi útgef-
andi Flamingo sem Harper Collins
lagði niður þó að Gwyn Jones hefði
gefið út „The God of Small Things“
eftir Arundhati Roy og „No Logo“
eftir Naomi Klein. Afkoman veldur
Rausing varla svefnleysi. Í fyrra
gaf góðgerðarstofnun hennar
fimmtán milljónir punda, tæpa tvo
milljarða króna, og það hefur farið
ögn í taugarnar á ýmsum bóka-
mönnum að Rausing hefur stundum
talað um bókaútgáfu næstum eins
og góðgerðarstarf.
Hverjir ráða í bókaheiminum?
Þegar dagblaðið Guardian birti í
fyrra lista yfir þá áhrifamestu í
bókaheiminum var fólk úr öðru en
bókaútgáfu í þremur efstu sætun-
um. Í fyrsta sæti var framkvæmda-
stjóri bókaklúbbs á sjónvarpsstöð-
inni Channel 4 – umfjöllun þar
tryggir metsölu. Í öðru sæti var
bókainnkaupastjóri Tescos, stærstu
kjörbúðakeðjunnar, og í þriðja sæti
einn af yfirmönnum samkeppnis-
stofnunar vegna yfirvofandi sam-
keppnisúrskurðar í bók-
sölu. Bókaheimurinn er því háður
öðrum en útgefendum og almanna-
tenglar skipta æ meira máli þar
sem víðar.
Hér í Bretlandi leika umboðs-
menn lykilhlutverk í að fá höfunda
útgefna því flest forlög líta ekki við
höfundum heldur aðeins umboðs-
mönnum sem þau þekkja til. Og þar
sem umbarnir lifa á þóknunum
þegar bækurnar fást gefnar út,
yfirleitt 15-20 prósentum af greiðsl-
unni til höfundar, skiptir bók-
menntagildið ekki öllu.
Margar sögur eru af höfundum
sem hafa endað með að selja vel
eftir að hafa fyrst fengið óteljandi
neitanir frá umbunum. Einn met-
söluhöfundur sagði mér að hann
hefði sent fyrsta handritið sitt til 25
umba, 24 höfnuðu en eitt „já“ kom
bókinni á prent. Öflugustu umbarnir
hafa sambönd við kvikmyndaheim-
inn þótt það veki ergelsi ýmissa
heittrúaðra bókamanna þegar höf-
undar skrifa hikstalaust bækur til
að þær endi á hvíta tjaldinu en ekki
bara í bókabúðum.
Bókabúðir og lesklúbbar
Bókabúðirnar geta haft mikil áhrif
á söluna. Forlögin veðja því á
ákveðnar bækur og greiða bóka-
búðakeðjunum háar upphæðir til að
þær lendi á besta stað í búðinni.
Bóksali sem lítið fer fyrir en
selur þó grimmt er „Book
People“.
Ted Smart stofnaði
fyrirtækið fyrir
tæpum tuttugu árum
þegar honum datt í
hug að fullt af fólki
færi aldrei í bókabúð-
ir. Hann náði sér í
gamla lagera og
bauð bókapakka á
vinnustöðum.
Þegar Smart seldi
fimmtán prósent í
fyrirtæki sínu 2002
bar hann tólf milljón-
ir punda úr býtum. Í
haust sló fyrirtækið
meira að segja Amazon
við og vann verðlaun
breskra bóksala fyrir
bestu beinu söluna.
Gagnrýni hefur enn
sitt að segja en blogg og
netskrif, til dæmis á
Amazon, geta haft gríð-
arleg áhrif. Og jafn gam-
aldags miðill og orðspor
hefur mikið að segja.
Fólk sem les og segir
öðrum frá bókum af
áhuga er gríðargóð
auglýsing.
Lesklúbbar, hópar
áhugasamra les-
enda, miðla orð-
sporinu vel. Í Eng-
landi eru mörg
þúsund svona klúbb-
ar og bæði forlögin
og fjölmiðlarnir róa
á þessi mið. Bókafor-
lögin bjóða upp á alls
kyns ítarefni um bæk-
urnar og fjölmiðlar
beina efni til lesklúbb-
anna. BBC er til dæmis
með útvarpsþátt þar
sem bækur eru
ræddar eins og í
lesklúbbunum
en þó með þeirri
undantekningu að
höfundurinn mætir,
sé hann á lífi.
Þegar „Svo fögur
bein“ eftir Alice
Sebold kom kom tók
enginn eftir henni en
orðsporið og lesklúbb-
ar vöktu á endan-
um athygli bóka-
þáttar Channel 4,
sem hefur tryggt
henni milljónasölu.
PENINGAR, ELDHUGAR OG ÁSTRÍÐUR
Bókaútgáfa er undar-
leg grein þar sem
bæði þarf pening
og ástríðu. Stór
forlög verða stærri,
keðjurnar gleypa
bókabúðir en bóka-
ástríðan brýst út í
litlum forlögum og
bókabúðum. Sigrún
Davíðsdóttir rekur
aðstæður í breskri
bókaútgáfu þar sem
umbar eru yfi r og
allt um kring.
BÓKAÚTGÁFA SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR