Réttur - 01.06.1943, Side 42

118
RÉTTUR
frá vini hans hefðu aldrei heyrzt harmatölur. Marx hélt því fram,
að hann væri harðger að upplagi, en víst er um það, að harðari
varð hann við höggin á steðja hinna óblíðu lífskjara. Hin glaða
heiðríkja, sem hvílir yfir æskuritum hans, víkur meir og meir fyrir
þungum óveðursskýjum, þaðan sem hugsunum hans lýstur niður
líkt og tendrandi eldingum, og dómar hans um andstæðinga og
oft um vini engu síður, urðu hárbeittir svo ekki þurfti viðkvæmar
sálir til að sviði undan.
Þeir sem af þeim sökum niðruðu honum sem lilfinningalausum
lýðskrumara eru ekki síður — ef ekki fremur — á villigötum en
þær frómu undirforingjasálir, er sjá ekki annað en óskeikulan
stofuspeking í þessari miklu bardagahetju.
Bandalag sem hvergi á sinn líka
Samt átti Marx ekki sigur lífs síns eingöngu risaafli sínu að
]>akka. Eftir öllum mannlegum mælikvörðum hefði hann sennilega
farizt að lokum, á einn eða annan veg, ef hann hefði ekki eignazt
vin á borð við Engels, en um fórnarlund hans og tryggð hefur
maður fyrst fengið skýra mynd við birtinguna á bréfum þeirra.
Yinátta þeirra á hvergi sinn líka í ritaðri sögu. Það er engin
þurrð í sögunni, ekki heldur í þýzkri sögu, á dæmum um tvo vini,
er áttu svo samtvinnað ævistarf, að ekki er hægt að segja hvað er
annars verk, en alltaf hefur loðað við eimur af sjálfshyggju og ein-
þykkni, eða aðeins dulið ógeð á því að afsala sér sjálfi sínu, sem
er „jarðarbarna æðsta yndi“, með orðum skáldsins. Við nána at-
hugun verður séð að Lúther áleit Melanchton í rauninni veikgeðja
fræðimann og Melanchton fannst Lúther ekki vera annað inn við
beinið en ruddalegur bóndi, og það er sljólega lesið, ef maður finn-
ur ekki milli línanna í bréfum Goethes og Schillers dulinn mis-
hljóm í vináttu hins virðulega leyndarráðs og hins lítilsmetna hirð-
ráðs. Vinátta Marx og Engels var sneydd þessum síðasta votti
mannlegs breyzkleika, því nánar sem hugsun þeirra og slörf tvinn-
uðust saman, því greinilegra varð það, að hvor um sig var engu
að síður heill maður.