Réttur - 01.01.1946, Side 25

RÉTTUR
25
Saga þessa tímabils, sem nú er á enda, hefur skorið ótví-
rætt úr þeirri deilu. Heimskreppan 1929—33 dauðrotaði
vonirnar um kreppulausa þróun auðvaldsskipulagsins. Og
verkalýðurinn fékk tækifæri til þess að sannprófa það, undir
forystu sósíaldemókrata, hvernig það gæfist að skapa fagra
og róttæka lýðræðisstjórnarskrá án þess að byrja á byrjun-
inn: að tryggja hið raunhæfa vald lýðsins. Weimarlýðveldið
þýzka var tækifærið. „Róttækasta lýðræðisstjórnarskrá heims-
ins“ — með vald gósseigenda og einokunarhringa yfir em-
bættiskerfinu, hernum, jörðinni og atvinnutækjunum ó-
skert. Og nazisminn varð ávöxturinn: Fyrst jarðaðallinn og
peningaaðallinn voru ekki sviftir öllum völdum og áhrifum,
þegar fólkið náði ríkisvaldinu 1918, þá notuðu þessar yfir-
stéttir tækifærið, strax og kraftar þeirra leyfðu, til þess að
þurrka lýðræðið og öll lýðræðisform burt til þess að eiga
ekki hættuna á raunhæfri framkvæmd þess yfir höfði sér,
og komu á hinu grimmilega einræði sínu, verstu ógnarstjórn-
inni, sem sagan þekkir. Tálvonirnar um að gamli jarðaðall-
inn og nýi peningaaðallinn myndu una lýðréttindum fólks-
ins, með þeim möguleikum, sem í þeim fólust, urðu þjóð-
unum dýrkeyptar. Og undanhaldið, sem sósíaldemókrat-
arnir skipulögðu til þess að forðast baráttuna og átökin,
leiddi til ægilegasta ósigurs lýðræðisins.
Peningaaðallinn hafði í samráði við gósseigendur og oft
og tíðum erlenda auðhringa barið niður lýðræðishreyfing-
arnar í Rúmeníu, Búlgaríu, Júgóslavíu, Ítalíu, Póllandi og
Ungverjalandi eftir Iieimsstyrjöldina og svift fólkið eins
miklu af lýðréttindum í hverju landi og aðli þessum þótti
við þurfa til þess að tryggja einveldi sitt í landinu. Og hvar
sem alþýðan tók að sýna alvöru í framkvæmd lýðræðisins,
lét auðvald þetta til skarar skríða. í Wien var 1934 gengið
milli bols og höfuðs á verkalýðshreyfingu Austurríkis, aftur-
Italdið þoldi ekki það tiltölulega róttæka lýðræði, er alþýðan
hafði skapað sér í Wien. Og þegar alþýðan á Spáni gerði
nokkrar lagalegar ráðstafanir til að bæta kjör bænda, eftir