Réttur - 01.06.1947, Síða 69

RÉT T U R
141
forréttindastéttunum kemur ekki betur formdýrkunin
en raunsæið, enda hafa þær oftast lagt allt kapp á að
beina listinni inn á þá braut: gera hana að meinlausu
föndri eða dularfullu stássi, sem að vísu gæti átt full-
kominn rétt á sér undir eðlilegum þjóðfélagskringum-
stæðum, en 'hlýtur hins vegar að fá í sig tómahljóð og
á sig flóttasvip, þegar líf liggur við. Það er þá líka mála
sannast, að hin sannasta og fegursta list heimsins hefur
venjulega hvílt á eins konar mundangi milli búnings og
innihalds. Hún hefur aldrei leitað „tilgangs í sjálfri sér“,
heldur þvert á móti verið mjög svo lífsbundin — aldrei
leitað hreinræktaðrar formfegurðar, heldur þjónað ým-
ist trúarlegum, siðferðilegum eða þjóðfélagslegum mark-
miðum. Sú þjónusta hefur enganveginn dregið úr list-
gildi hennar — þvert á móti virðist slík list einmitt
hafa náð stórum merkari fagurrænum árangri en hin,
sem hneigst hefur til eindregnari formdýrkunar. Þessa
fagurrænu sigra hefur hún unnið í tákni raunsæisins —
í tákni tengsla sinna við hið stríðandi líf f jöldans.
Nú er það nákværnlega eins um listina og lífið sjálft:
við vitum ekki, hvað hún í raun og veru er — þekkjum
ekki þær frumbylgjur, sem kalla fram þessar ljúfsáru
hræringar í brjósti mannsins. Sennilega stendur þó
listin uppruna sínum næst, þegar hún er einskonar áslátt-
ur á undirvitundina, dularfullt samspil milli leyndar-
dómsins í náttúrunni og manninum, skapandi leikur.
Slíkur leikur þarf ekki að hafa neinn siðrænan tilgang,
heldur leitar hann með nokkrum hætti einskonar yfir-
skilvitlegs jafnvægis og vekur þar með þá sælu mun-
aðarkennd, er við nefnum fegurð. Það er fyrst, þegar
listin er sveigð að lögmálum mannlegrar skynsemi, sem
hún verður siðræn: vopn til eflingar ákveðnum hugsjón-
um, ákveðinni lífsstefnu. Gera má ráð fyrir, að slíkar
tilraunir skynseminnar til að skapa listinni siðrænan
tilgang, orki deyfandi á dulúð hennar og töfra — nema