Réttur - 01.05.1961, Side 45

R E T T U R
205
Slíkir samsærishópar skyldu ná völdum með vopnaðri uppreisn og
afnema þannig auðvaldsskipulagið í einni svipan. Rannsókn á sögu-
legum aðstæðum og mat á þjóðfélagslegum möguleikum stéttanna
var þeim framandi. Af efnahagsmálum skiptu þeir sér svo að segja
ekkert.
Minni hluti verkalýðsins aðhylllist hins vegar proudhonismann*).
Proudhonistar voru að því leyti andfætlingar blanquista, að þeir
fengust nær eingöngu við efnahagsmál. Þeir stefndu að því að festa
og efla þjóðfélagsaðstöðu smáborgaranna. Eign smá-vöruframleið-
andans var helgasta hugsjón þeirra. Þeir vildu því síður en svo af-
nema einkaeign á framleiðslutækjum. Hugmyndir sínar um þjóðfé-
lagið og framtíð þess byggðu proudhonistar ekki á sundurgreiningu
þjóðfélagsins og efnahagslífsins, heldur á einstaklingsbundnu mati
sínu á siðgæðishugmyndum. Þeir voru á móti stéttabaráttu og álitu,
að hið nýja þjóðfélag mundi skapast með umbótum á því gamla.
Nauðsyn verkalýðsvalda skildu þeir ekki.
Parísarkommúnan var verkalýðsstéttinni mikill skóli í hugmynd-
um og vinnubrögðum. Hún færði heim sanninn um það, að marx-
isminn einn getur verið grundvöllur sósíaliskrar stefnu. Þetta viður-
kenndu líka þeir kommúnarðar, sem af komust og leituðu hælis i út-
löndum. Þeir hugleiddu injög vandamál Kommúnunnar og urðu yf-
irleitt marxistar um síðir. „Kommúnan varð gröf hins gamla, sér-
staklega franska sósíalisma og um leið vagga hins alþjóðlega komm-
únisma, sem þá var Frakklandi nýr.“ (Engels í bréfi til Bebels 1884.)
Þegar á það er litið, hve verkalýðurinn í París 1871 var illa undir
það búinn að framkvæma sögulegt hlutverk sitt — afnám stétlaþjóð-
félagsins — þá má telja jákvæðan árangur Kommúnunnar meiri en
efni stóðu til. Eðli Kommúnunnar og nokkrar helztu aðgerðir bera
því glöggt vitni. ÖIl eru meginatriðin jákvæð: Kommúnan var lýð-
ræðisleg valdstjórn verkalýðsstéttarinnar; afnam valdatæki borgar-
anna, lögregluna og fastaherinn; réði kosna og afsetjanlega embættis-
menn lil að sjá um framkvæmd almennra mála; lýsti yfir, að upp-
hafsmenn stríðsins skyldu bera kostnaðinn af því og greiða einir
*) Stefna kennd við Frakkann Pierre-Josepli I’rondhon, 1809—1865. Hann
var sósíaliskur liagspekingnr á smáborgaravísu.