Réttur - 01.01.1966, Side 91

RÉTTUR
91
an í eina stefnu, voru þá mjög auð-
skilin og menn gátu aðhyllzt einn þátt
en verið á móti öðrum. Þessir þrír
þættir þjóðmálanna voru:
1. Sjálfstæðisbaráttan. Þar stóðu
margir okkar helztu menntamanna,
en höfuðaflið voru bændur. Og þótt
þcir væru margir hinir róttækustu í
frelsisbaráttunni, þá gátu þeir verið
hinir íhaldssömustu á tveim næst-
töldu þjóðmálasviðunum.
2. Framfarabaráttan á atvinnusvið-
inu. Þar gátu margir þeir sameinast,
sem ósammála voru í sjálfstæðisbar-
áttunni. „Valtýskan" lagði síðar höf-
uðáherzluna á þetta.
3. Félagsleg umbótastefna fyrir
alþýðu. A því sviði gat það furðulega
lient að „dansklundaðir“ embættis-
menn sýndu meiri skilning á viðleitni
til að efla rétt t. d. vinnuhjúa en
snmir okkar róttækustu bænda í sjálf-
stæðisbaráttunni.
Gestur mun eins og tveir aðrir sós-
íalistar á undan honum og eftir, Sig-
urður Guðmundsson málari og Þor-
steinn Erlingsson, hafa skilið sam-
hengi þessara þátta — og einmitt að
l)ví færir Sveinn Skorri gild rök, —
en höfuðáherzluna lagði hann á hið
síðasta, — og mest vanrækta. Smæl-
ingjar íslenzka bændaþjóðfélagsins
1880—1890 þurftu sannarlega á lið-
veizlu að halda. Og Gestur Pálsson
veitti þeim hana af slíkri list og hjart-
ans samúð að eigi mun gleymast.
Gestur Pálsson var eigi aðeins slík-
ur listamaður að það tryggir honum
sígildan sess í sögu bókinennta vorra.
Hann var og einn listrænasti og bein-
skeyttasti gagnrýnandi, sem við höf-
uin átt. Hið napra háð hans liefur
áreiðanlega átt sinn þátt í að vekja
l)á hreyfingu alþýðunnar, sem brýzt
fram eftir hans daga.
Það var vissulega erfitt fyrir menn
að vera sósíalistar þá á fslandi, með-
an enginn grundvöllur var til fyrir
sósíalistiska hreyfingu. — Það var
líka erfitt fyrir Jón Sigurðsson að
hoða Islendingum sjálfstæði alla sína
æfi, vitandi að þeir gátu ekki öðlast
það á lians tíð. — En það er einmitt
einn helzti prófsteinn á mannkosti
slíkra manna að beir geti unað því
að vera brautryðjendur stefnu, sem
enn hefur ekki fest rætur í föðurlandi
þeirra, en reyna þó að bæta sína sam-
tíð eftir föngum, þótt þeir viti að
beztu ráðin til þess eru enn ekki til-
tæk. Stephan G. Stephansson túlkar
liugsun slíkra sósíalista af niikilli inn-
sýn, er liann yrkir þessa vísu 1892 og
nefnir hana „Von“:
„Mín hjargföst von um hetri
niannkyns hag
mér benti’ í þá átt, þar geislar
munu rísa. —
Eg veit, að ég hef vaknað fyrir dag
og verð að kveðja áður en fer að lýsa.“
Það er vert að muna, þegar þessi
hók Sveins Skorra er metin, að það
liafa verið tilhneigingar til þess að
breiða yfir sósíalisma Gests og liina
sterku andúð hans á auðvaldi. Ég
minnist þess, af því ég hafð'i nokkurt
frumkvæði að útgáfunni á ritsafninu
1927 og átti þá tal hæði við Einar
Kvaran, til að' hiðja liann um að
skrifa formála, (eina skiptið, sem ég
talaði við þann merka mann), og Sig-
urð Pálsson, að ég hað þá endilega
að hafa „Blautfiskverzlun og bróður-
kærleikur“ með, liina hatrömu gagn-
rýni á Geir Zoega og arðránið á sjó-
mönnunum. En það var ekki gert.
(Hinsvegar lét Pétur G. Guðmunds-
son fjölrita þann bækling 1925). Og
hefur ekki verið gert síðan.
Heildarútgáfa af því, sem Gestur
Pálsson ritaði, er enn ekki til. Sagnrit