Réttur - 01.01.1982, Blaðsíða 36

Þetta er hið mikla sann-lýð-ræðis-lega
vandamál hinna voldugu hreyfinga vinnandi
fólks:
Hugsjónin vakti fólkið, það skóp í hennar
nafni og anda samtök sín — og þau urðu
sterk og voldug: vald — og við það vald þarf
fjöldinn sjálfur að læra að ráða og beita því í
sína þágu og hugsjónarinnar.
Bitur reynsla
Verkalýðshreyfingin varð oft fyrir biturri
reynslu í þessum efnum, einkum á þriðja og
fjórða áratugnum:
Alþýðusamtökin í Reykjavík urðu um
1930 að standa í handalögmáli við fulltrúa
S.Í.S. út af Garnastöðinni: forstjórar vildu
ei borga fátæku verkafólki það kaup, sem
það þurfti.
Verkalýðssamtökin á Akureyri stóðu í
verkfalli við Gefjun um þessar mundir. For-
stjóri fyrirtækisins hótar verkamanni með
fimm börn að reka hann alveg. — Manni
verður á að hugsa: Fólkið á valdi forstjóra
sinna, — en ekki öfugt.
Og sumstaðar fengu bændur líka að kenna
á þessari egg valdsverðsins — og ekki að
ástæðulausu var einn voldugur kaupfélags-
stjóri oft nefndur harðstjórinn.
Svo langt gekk þá um tíma misbeiting
valdsins að verkamenn tóku viða að stofna
sjálfir pöntunarfélög, til þess að geta rekið
þessi samtök í anda samvinnuhreyfingar-
innar, — og fóru sömu leið og gömlu braut-
ryðjendurnir höfðu gert og mættu svipuðum
erfiðleikum.
En til allrar hamingju lærðu báðir aðilar:
þeir, sem háðu baráttu hins fátæka verka-
manns, — og þeir, sem höfðu valdið, ýmis-
legt að þessari reynslu og víða var tekið sam-
an höndum og eining sköpuð þar sem áður
var barist, svo sem í Reykjavík (KRON) og
víðar.
Bjartara framundan
Eitt sögulegasta og eftirbreytniverðasta
dæmið um samstarf verkalýðshreyfingar og
samvinnuhreyfingar gerðist 1961 á Akureyri
er hið volduga Kaupfélag Eyfirðinga og sam-
vinnufyrirtækin á Akureyri hrutust út úr
þeim hring verkalýðsandstæðinga, er at-
vinnurekendur reyndu að loka þau inni í, —
og sömdu við verkalýðsfélögin.
Með þeim styrkleik, sem þau tvö fjölda-
samtök A.S.Í. og S.Í.S. hafa, þá er hægt að
gera kraftaverk í anda samvinnuhugsjónar-
innar.
Hví skyldi Vinnumálasamband samvinnu-
félaga sitja hinumegin við borðið hjá hinu
nautska V.V.S.Í, — en ekki við hlið verka-
lýðshreyfingarinnar, þar sem það á heima?
Ég býst við að hér kenni stundum viðleitni
Framsóknar til þess að einoka vald sam-
vinnuhreyfingarinnar í sína flokksþágu. Hér
er víti Alþýðuflokksins frá árunum 1930—40
til varnaðar. Valdakerfi S.Í.S. á að vera allri
samvinnuhreyfingunni til framdráttar og
fyrst af öllu á að tryggja að því sé beitt til að
framfylgja hugsjóninni: að hinar vinnandi
stéttir til sjávar og sveita sigrist á arðráni öllu
og auðvaldi.
Hér þarf að vera vel á verði að sjálf sam-
vinnuhreyfingin ánetjist ekki fyrirbrigðum
auðvaldsins í þjóðfélaginu sjálfu: auðhyggj-
unni (commersialismanum), þeirri peninga-
og gróðasýki, sem æ grefur meir og meir um
sig í þjóðfélaginu, né heldur tengist beinlínis
auðvaldinu sjálfu með því að bjóða því jafn-
vel inn í fyrirtæki, sem samvinnuhreyfingin
ein á, sem hluthöfum og gerbreyta þannig
gerð og stefnu samvinnufyrirtækja. (Öðru
máli gegnir þótt kaupfélög taki þátt í þjóð-
þrifafyrirtækjum til framleiðslu í hinum ein-
stöku byggðarlögum, svo sem togaraútgerð-
inni á Akureyri og víðar — og þá með bæjar-
36