Réttur - 01.01.1982, Page 49

Tvær smámyndir
úr lífí Halldórs Laxness
og rita hans
I. Salka Valka í Buchenwald
Árið 1941 var gefin út í Prag þýðing á
,,Sölku Völku” á tékknesku og hét „Salce
Valce”. Tékkóslóvakía var þá komin undir
yfirráð þýskra nasista, en hjá þeim var Hall-
dór Laxness og bækur hans bannfærðar sem
kunnugt er. Líklega hafa ritskoðunarmenn
tékkneskir álitið að svo „arískur” rithöfund-
ur sem íslendingur einn hlyti að vera með
öllu saklaus af því að geta verið „kommún-
istískur áróðursmaður” og því leyft bókina
án þess að lesa hana.
Svo fór eftir að Buchenwald-fangabúðirn-
ar miklu voru settar á stofn — rétt hjá
Weimar Goethe og Schillers — að þar var
meðal annara verri stofnana bókasafn, því
þarna dvöldu stundum upp undir 100.000
manns. Og meðal tékkneskra bóka, sem þar
voru, var „Salka Valka”, útgefin 1941. —
Ekki munu ritskoðararnir í Buchenwald hafa
verið vitrari en þeir í Prag!
Nú er — fyrir utan alla aðra kosti þeirrar
bókar — því svo farið að megnið af ræðum
þeim, sem Arnaldur er látinn halda, eru
beinar uppprentanir úr Kommúnistaávarp-
inu. Halldór hefur vafalaust hagað þvi svo til
að undirstrika þannig „rétttrúnað” og
máske ósjálfstæði Arnalds að láta hann
flytja boðskapinn svo bókstaflega.
En í Buchenwald var ekki auðvelt um að-
gang að slíkum boðskap. Þvi fór svo að
meðal þeirra þúsunda tékkneskra fanga, er
þarna dvöldu lengur eða skemur, þá varð
„Salka Valka” hin eftirsóttasta bók.
Svo sagði mér góður tékkneskur félagi, er
ég kynntist í Prag í október 1945, og hafði
hann sjálfur verið í Buchenwald síðasta ár
fjögurra ára fangabúðavistar sinnar all víða,
að „Salka Valka” hefði verið svo þrautlesin
af þúsundum fanga að vart hefði bók sú
hangið saman. — En mörgum hafði hún hit-
að um hjartaræturnar og ekki síst sá andlegi
sigur „Fuglsins í fjörunni” og „Vínviðarins
hreina” að geta smogið frá útkjálkum ís-
lands gegnum allar torfærur hins nasistíska
harðstjórnar-vefs inn til fanganna í Buchen-
wald-fangabúðunum og glatt hjörtu þeirra
með því að þrátt fyrir allt verði hinn frjálsi
andi hins vinnandi manns öllum ofsóknum
drottnaranna yfirsterkari að lokum.
E.O.
49