Réttur - 01.01.1982, Qupperneq 54

dótturfyrirtæki, sem m.a. rekur súrálsvinnslu
í Gove í Ástralíu. Moment hefur einnig verið
ráðgjafi fjölmargra ríkisstjórna og alþjóða-
stofnana í sambandi við samninga um ál og
áliðnað. Einnig má nefna Carlos Varsavsky,
fyrrum forstjóra álbræðslu í Argentínu, en
hann er nú tengdur þeirri stofnun Samein-
uðu þjóðanna, sem fjallar um fjölþjóða
fyrirtæki.
Þá leitaði iðnaðarráðuneytið lögfræðilegs
álits breska lögfræðifyrirtækisins D.J. Free-
man & Co um samningslegar skuldbindingar
Alusuisse, þ. á m. gildi svonefnds aðstoðar-
samnings milli ísal og Alusuisse, og var það
álit mjög forvitnilegt, svo ekki sé meira sagt.
Jafnframt var unnið að athugun málsins
hér innanlands, og má þar nefna 5 manna
starfshóp iðnaðarráðuneytisins, en í honum
voru: Halldór V. Sigurðsson, ríkisendur-
skoðandi, Stefán Svavarsson, endurskoð-
andi, Finnbogi Jónsson, deildarstjóri í iðn-
aðarráðuneytinu, Ragnar Árnason, lektor,
Ragnar Aðalsteinsson, hrl., Pétur G. Thor-
steinsson, lögfræðingur í iðnaðarráðuneyt-
inu og Ingi R. Helgason, lögfræðingur.
Þannig sameinaðist í rannsókn á þessum
súrálsviðskiptum bæði alþjóðleg og íslensk
sérfræðiþekking í viðskiptum, tækniefnum
og lagalegum efnum.
Og þegar upp var staðið reyndist þessi
vandaða málsmeðferð hafa skilað mjög góð-
um árangri, og staðfesti í öllu það mat iðn-
aðarráðherra frá í desember 1980, að Alu-
suisse hafi ekki staðið við gerða samninga og
hlunnfarið bæði ísal og íslenska ríkið í við-
skiptum.
Svindlið reyndist 16—25 m. dollara
En hver varð svo niðurstaðan af þessari
víðtæku athugun? Aðalskýrslan sem fram
var lögð í málinu var skýrsla enska endur-
skoðunarfyrirtækisins Coopers & Lybrand.
Með skýrslu þeirra fylgir bréf til iðnaðar-
ráðuneytisins, þar sem meginniðurstaða
málsins er saman tekin í eina setningu: ,, ...
our conclusion is that the accusations of
over-pricing of alumina are justified.”
„niðurstaða okkar er að ásakanir um yfir-
verð á súráli eigi við rök að styðjast”, segja
hinir bresku endurskoðendur.
Niðurstaðan er í raun sú að Alusuisse hef-
ur brotið tvo samninga með verðlagningu
sinni á súráli. í fyrsta lagi hefur Alusuisse
brotið aðalsamninginn um álverið, en sam-
kvæmt honum skuldbatt Alusuisse sig til að
útvega ísal súrál á verði eins og það tíðkaðist
í viðskiptum óskyltlra aðila — eða á svo-
nefndu armlengdar verði (arms-length
price). Að mati Coopers & Lybrand hækkaði
Alusuisse verð súráls á þessum grundvelli um
16.2 — 18.5 milljónir dollara.
í þessari niðurstöðu styðjast endurskoð-
endur við útreiknað meðaltal, sem þeir
byggja á hagskýrslutölum og öðrum upplýs-
ingum um óháð viðskipti. En finna má miklu
hagstæðari viðskipti á armslengdargrund-
velli, og þar af leiðandi meira svindl af hálfu
Alusuisse.
Jafnframt er í þessum tölum búið að taka
tillit til þeirra athugasemda Alusuisse, sem
endurskoðendurnir töldu að eðlilegt væri að
taka tillit til.
Þessi verðviðmiðun — armslengdarverð
— er tilgreind í aðalsamningi, svo sem fyrr
segir. En sú viðmiðun er hin almennasta í
samningum við fjölþjóðafyrirtæki, sem hafa
alla þætti framleiðslunnar í hendi sér, allt frá
námuvinnslu til sölustarfs, og gætu því hag-
rætt verðinu eins og þeim þóknast, m.a. í
skattaskyni, ef ekki væru varnaglar af þessu
tagi. Reyndar hafa þeir sýnt sig að vera tak-
54