Réttur - 01.04.1985, Blaðsíða 34

Alexandra Kollontay 5 ára
benti ætíð á nauðsyn þess að setja upp
langtímamarkmið og missa ekki sjónar á
þeim í hita dagsins. Hún lagði einatt
áherslu á það, að ekki mætti staðnæmast
við tilslakanir, sem gerðar væru af illri
nauðsyn, heldur bæri að halda yfirsýn og
skapa vitund meðal fólksins um nauðsyn
á breytingum og umbyltingum, þótt þær
væru ekki endilega framkvæmaniegar þá
þegar og sumar etv. langt undan. Alex-
andra Kollontay lifir á þeim tíma, er
Sovétríkin standa frammi fyrir knýjandi
nauðsyn á að iðnvæðast. Sú þróun var
ekki tekin út með sældinni, heldur var
róinn lífróður, sem leiddi af sér hvers
kyns þvinganir og kúgun, og hindraði lýð-
ræðislega stjórnun og þátttöku verkalýðs
í ákvörðunum innan atvinnulífs og stjórn-
sýslu
Kollontay sá fyrir sér sósíalismann sem
nýtt líf og nýja sambýlishætti, önnur við-
horf til vinnunnar og til annarra manna
en um var að ræða við kapítalíska skipan,
þ.e. einfaldlega nýtt siðgæði.
Æ ofan í æ bendir hún á samhengið
milli þjóðfélagskerfis og þeirrar mann-
gerðar, sem það elur af sér. Hún telur að
nýtt þjóðfélag megni þeir aldrei að skapa,
sem alteknir séu af hugsunarhætti og
venjum liðins tíma, að mennirnir breyt-
ist aðeins fyrir eigin, lifaða reynslu, og
skólun ein sér nægi þar ekki, svo og að
frelsun kvenna hljóti óhjákvæmilega að
vera einn meginþátturinn í uppbyggingu
sósíalismans. Hún segir á þessa leið: „bað
er mögulegt að vinna styrjöld í krafti
fyrirskipana og aga, en þannig er óhugs-
andi að byggja upp sósíalisma. Hann
kemst ekki á með tilskipunum, heldur
með stöðugri sókn fram á við, ásamt mis-
tökum, en umfram allt verður þar að vera
að verki það skapandi frumkvæði og afl,
sem býr í verkalýðsstéttinni sjálfri.“
Ákall um lýðræði og
dreifingu valds
Verkamannaandstaðan (1920-22) sam-
anstóð af ákveðnum hópi meðlima í
verkalýðsfélögum og kommúnistaflokkn-
um, sem upprunnir voru úr verkalýðs-
stétt, en vinstriandstaðan svonefnda
byggðist einkum á menntamönnum.
Verkamannaandstaðan krafðist meira
sjálfstæðis og valds til handa verkalýðsfé-
lögunum í samræmi við hlutverk verka-
lýðsstéttarinnar sem nýs, framsækins
þjóðfélagsafls, og hún taldi það varhuga-
verða þróun, að valdið safnaðist sam-
an innan flokksins með tilheyrandi skrif-
finnsku og skrifræði. Pá varaði þessi
hreyfing við því, að í stað verkamanna
hefðu sérfræðingar í ýmsum greinum
fengið yfirráð yfir framleiðslu, vinnu-
stöðum og vinnutilhögun og að sjálf-
stætt frumkvæði verkalýðsfélaganna væri
hindrað. Hún krafðist aukins lýðræðis og
98