Fréttablaðið - 28.03.2009, Blaðsíða 78

46 28. mars 2009 LAUGARDAGUR
lífríkið í hafinu kringum Ísland er
mönnum hulin ráðgáta. Um það er
nákvæmlega ekkert vitað enn þá, segir
Jón. Frekari rannsókna er því þörf.
Hnignun kórala
Jón segir hins vegar áhrifin af auknu
magni koltvísýrings í höfunum vera
tvíþætt: „Annars vegar lækkar sýru-
stig sjávar og hins vegar lækkar kalk-
mettun.“
Minni kalkmettun í höfunum hefur
bein áhrif á kalkmettandi lífverur,
en það eru lífverur sem mynda stoð-
vef eða skeljar úr kalki. Þetta eru til
dæmis kóralar og skeldýr ýmis konar.
„Kóralar eru til dæmis farnir að
líða fyrir þetta strax, og þetta er ein
ástæðan fyrir því að kóralrifum er að
hnigna. Þessar kalkmyndandi plönt-
ur og dýr eru reyndar mjög mikil-
vægur þáttur í vistkerfum hafsins og
skemmdir á þeim eða hreinlega eyði-
legging þeirra mun hafa mikil áhrif á
vistkerfið í heild.“
Skorað á ráðamenn
Nú í lok janúar sendu meira en 150
vísindamenn frá 26 löndum, sem allir
starfa á sviði hafrannsókna, frá sér
yfirlýsingu þar sem skorað er á stjórn-
völd allra ríkja heims að grípa strax til
aðgerða til að stöðva þessa þróun.
Þar segjast vísindamennirnir hafa
miklar áhyggjur af hröðum breyting-
um undanfarið á efnasamsetningu
hafsins sem innan fárra áratuga gætu
haft „alvarleg áhrif á lífríki sjávar,
fæðuvef, líffræðilega fjölbreytni og
sjávarútveg.“
Yfirlýsingin var samþykkt að lok-
inni alþjóðaráðstefnu um málið, sem
haldin var í Mónakó í október síðast-
liðnum, og er því jafnan nefnd Món-
akó-yfirlýsingin. Meðal þeirra vísinda-
manna, sem undirrita yfirlýsinguna, er
Jón Ólafsson frá Hafrannsóknastofnun
Íslands.
Í yfirlýsingunni segir að hraði þess-
arar þróunar sé mikill en erfitt verði
að snúa henni við. Enn sé þó tími til
að grípa inn í: „Fyrst og fremst verða
stjórnmálamenn að átta sig á því að
súrnun hafsins er ekkert aukaatriði.
Þetta er hin hliðin á koltvísýringsvand-
anum, sem við verðum að takast á við
ásamt loftslagsbreytingum,“ segir í
Mónakó-yfirlýsingunni.
Komið á dagskrá
Lengi vel var súrnun hafsins lítið til
umræðu á meðal vísindamanna eða
stjórnmálamanna, þrátt fyrir sívaxandi
umræður um gróðurhúsaáhrif og hlýn-
un jarðar. Til dæmis lítið á hana minnst
í Kyoto-bókuninni árið 1997, en nú er
þetta komið á dagskrá hjá Milliríkja-
nefnd Sameinuðu þjóðanna um lofts-
lagsbreytingar (IPCC) sem í síðustu
matsskýrslu sinni spáir frekari súrnun
næstu áratugina.
Í Kaupmannahöfn var fyrr í þessum
mánuði haldin alþjóðleg ráðstefna þar
sem rætt var um það sem nýtt hefur
komið fram í loftslagsrannsóknum frá
því IPCC gaf út síðustu skýrslu sína
árið 2007. Ráðstefnan var liður í und-
irbúningi fyrir leiðtogafund SÞ um
loftslagsmál sem haldin verður í Kaup-
mannahöfn í desember.
Súrnun hafanna er einn þessara nýju
þátta, sem vísindamenn gefa nú meiri
gaum að sögn Jóns Ólafssonar, sem sat
ráðstefnuna fyrir hönd Hafrannsókna-
stofnunar. Jón segist þess fullviss að
áhrif loftslagsbreytinga á heimshöf-
in muni framvegis hafa meira vægi í
alþjóðlegum samningaviðræðum um
loftslagsmál og honum þykir líklegt að
þeim verði gefið meira vægi í næstu
skýrslu IPCC.
Geymsla CO2 undir hafsbotni?
Meðal leiða sem vísindamenn eru nú
að kanna til að draga úr losun koltví-
sýrings út í andrúmsloftið er að binda
hann á vökvaformi við mikinn þrýsting
og lágt hitastig, og dæla honum þannig
til geymslu niður undir hafdjúpin, þar
sem aðstæður eru þannig að hin fljót-
andi gróðurhúsalofttegund haldist
þar til langframa. Jón segir spurð-
ur út í þetta að þessi aðferð sé bara á
rannsóknastigi, og ýmsir aðilar, þar á
meðal alþjóðleg umhverfisverndarsam-
tök, hafi lýst sig andvíga henni vegna
óvissunnar um langtímaáhrifin.
Jón bendir reyndar á að vert sé
að geta þess að verið er hérlendis að
gera tilraunir með að dæla koltvísýr-
ingi uppleystum í vatni niður í borhol-
ur í jarðhitaorkuverum, með það fyrir
augum að nýta borholurnar til lang-
tímageymslu koltvísýrings.
H
lýnun andrúmslofts
jarðar vegna brennslu
jarðefnaeldsneytis
hefur valdið mönnum
vaxandi áhyggjum, en
færri hafa leitt hug-
ann að áhrifum svonefndra gróður-
húsalofttegunda á höfin. Þekking vís-
indamanna á þessari hlið málsins er þó
smám saman að aukast.
Mestu munar þar um koltvísýring
sem veldur því að hafið súrnar. Súrnun
hafsins hefur síðan margvísleg áhrif
á lífríkið í höfunum, þótt enn sé ekki
ljóst nákvæmlega hver þau áhrif eru.
Vísindamenn, sem fást við rann-
sóknir á áhrifum súrnunar hafs á líf-
ríki sjávar, telja mikilvægt að unnið
verði markvisst gegn frekari súrn-
un hafsins og allt rannsóknarstarf
á þessu sviði verði eflt til muna. Það
gæti orðið afdrifaríkt að sinna ekki
þessu verkefni.
Helmingurinn í hafið
Talið er að helmingur af öllum þeim
viðbótarkoltvísýringi, sem borist hefur
út í andrúmsloftið síðan iðnvæðing
hófst um miðja átjándu öld, hafi farið
í hafið. Þetta hefur nú þegar valdið
því að sýrustig hafsins hefur lækkað
um 0,1 stig, nefnilega úr 8,2 stigum á
pH-kvarðanum, sem talið er „eðlilegt“
sýrustig hafsins miðað við ástand þess
fyrir iðnvæðingu, niður í 8,1 stig.
Vísindanefnd Sameinuðu þjóðanna,
sem hefur rannsakað gróðurhúsaáhrif-
in, spáir því að sýrustig sjávar muni að
meðaltali lækka um 0,14 til 0,35 stig
á þessari öld, sem þýðir að um næstu
aldamót verði sýrustigið væntanlega
orðið um það bil 7,8 stig. Milljónir ára
eru síðan sýrustig hafsins var svo
lágt.
Þessar tölur virka kannski ekki
mjög afdrifaríkar, en þá má benda á
að hækkun eða lækkun upp á 0,1 stig
þýðir í raun 30 prósenta breytingu,
þannig að hér er ekki um neinar smá-
hreyfingar að ræða á pH-skalanum.
Menn eru að vakna
„Menn byrjuðu fyrst að átta sig á þessu
fyrir um það bil áratug, eða jafnvel
aðeins fyrr,“ segir Jón Ólafsson, haf-
efnafræðingur hjá Hafrannsóknastofn-
un Íslands.
„Síðan hafa menn vaknað upp og það
sem hefur gerst er að menn hafa hrund-
ið af stað stórum rannsóknarverkefn-
um, bæði í Ameríku og Evrópu.“
Íslendingar eiga aðild að einu slíku
evrópsku rannsóknarverkefni sem
heitir EPOCA, eða European Project
on Ocean Acidification. Tuttugu og
sjö evrópskar rannsóknastofnanir
taka þátt í því verkefni, þar á meðal
Hafrannsóknastofnunin hér á landi.
Jón er meðal frumkvöðla í þessum
rannsóknum, því strax árið 1983 byrj-
aði hann að mæla koltvísýring í sjónum
umhverfis Ísland. Mælingar eru gerðar
ársfjórðungslega, og nokkuð góð mynd
er til af þróuninni hér við land.
Hraðar breytingar hér
„Við sjáum vissulega að sýrustig er að
falla hér við land,“ segir Jón. „Í sam-
anburði við önnur hafsvæði er það að
falla hraðar hér en annars staðar. Það
er út af því að hér við land, sérstak-
lega norðan við landið, tekur hafið í sig
mikið af koldíoxíði.“ Ástæðurnar fyrir
því að þetta gerist hraðar í sjónum í
kring um Ísland eru að mestu kunnar,
að sögn Jóns. Þær tengist meðal annars
straumakerfi Norður-Atlantshafsins.
Jón segir að breytingarnar á sýru-
stiginu verði hraðastar þar sem heims-
höfin taka mest í sig af koltvísýringi.
„Það er bara það gjald sem þarf að
greiða fyrir þetta. En sýrustigsbreyt-
ingarnar eru í sjálfu sér bara breyt-
ingar á efnajafnvægjunum, eða hliðrun
efnajafnvægjanna, ekkert annað.“
Hvaða áhrif þetta hefur síðan á
Heimshöfin súrna jafnt og þétt
Aukin koltvísýringslosun hefur ekki bara áhrif á hitastig andrúmsloftsins, heldur einnig á efnajafnvægið í sjónum. Hvaða áhrif
súrnun hafsins hefur á lífríki sjávar er mönnum enn hulin ráðgáta. Guðsteinn Bjarnason og Auðunn Arnórsson kynntu sér málið.
KÓRALRIFJUM HNIGNAR Japanskir vísindamenn sjást hér taka borkjarnasýni úr sjúku kóralrifi við Filippseyjar. Súrnun hafanna vegna aukinnar bindingar sjávar á koltvísýr-
ingi virðist hafa sérstaklega skaðleg áhrif á kóralrif og aðrar kalkmyndandi sjávarlífverur og þar með keðjuverkandi áhrif á lífríki sjávar. NORDICPHOTOS/AFP
JÓN ÓLAFSSON Hafefnafræðingur á Hafrann-
sóknastofnun. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Sýrustig efna er mælt á svonefndum
pH-kvarða, sem nær frá 0 og upp í
14. Súr efni eru á bilinu 0 og upp í 7,
þar sem 0 er súrast, en basísk efni eru
á bilinu 7 og upp í 14. Hlutlaus efni,
sem hvorki eru súr né basísk, mælast
á miðju kvarðans, hafa sem sagt gildið
7. Ómengað vatn er nálægt því að
vera hlutlaust, en nú á tímum er sjór
að meðaltali með gildið 8,1. Strangt til
tekið eru því höfin ekki að súrna, þótt
gildið lækki úr 8,2 niður í 7,8, því enn
verður hann á basíska hluta kvarðans.
Hins vegar færist hann nær súra hlut-
anum, og því er talað um súrnun hafs.
SÝRUSTIG
SÚRNUN HAFS
Þegar koltvísýringur í andrúmslofti
eykst kemst jafnframt aukið magn
af honum í snertingu við yfirborð
sjávar sem tekur til sín hluta af honum
með myndun nýrra efnasambanda.
Jafnframt fjölgar vetnisjónum í hafinu,
sem um leið lækkar sýrustig þess á
pH-kvarðanum.
Kóralar eru
til dæmis
farnir að
líða fyrir
þetta strax,
og þetta er
ein ástæðan
fyrir því að
kóralrifum
er að
hnigna.
© GRAPHIC NEWS
Geymsla koltvísýrings undir hafsbotni
Meðal mögulegra leiða til að minnka losun gróðurhúsa-
lofttegunda er að binda koltvísýring á vökvaformi og
geyma hann þannig undir hafsbotni, þar sem hitastig er
nógu lágt og þrýstingur nógu mikill. Sumir óttast að slík
dæling koltvísýrings niður í hafdjúpin muni geta leitt til
enn hraðari súrnunar hafanna.
CO2 breytist í vökva
við um 735-faldan
andrúmsloftsþrýsing
við 56,6° frost
Kolefnisfrumeind
Tvær
súrefnisfrum-
eindir
Dælt með leiðslu
úr landi eða úr
tankskipi
Hafsbotninn verður
að vera á minnst
3.000 m dýpi
Staðarval:
Lykillinn er að finna stað þar sem þrýstingur og lágt
hitastig gera fljótandi koltvísýring eðlisþyngri en sjó,
svo að hann haldist undir hafsbotninum.
HEIMILD: TECHOLOGY REVIEW