Fréttablaðið - 28.03.2009, Blaðsíða 24

24 28. mars 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Heimurinn stendur frammi fyrir djúpstæðum efnahags-
erfiðleikum sem margir máls-
metandi menn telja alvarlegri en
kreppuna miklu á millistríðs ár-
unum. Fyrir 2008 töldu sérfræð-
ingar engar líkur á að kreppa á
borð við kreppuna miklu gæti
endurtekið sig, þökk sé hinu
sterka og samþætta alþjóðlega
hagkerfi, sem byggt var upp
eftir seinni heimsstyrjöld.
Yfirvofandi fundur 20 stærstu
iðnríkja heims hefur því skap-
að gríðarlegar væntingar um
að alþjóðahyggjan muni enn á
ný vinna bug á urmul efnahags-
legra vandamála. Því miður eru
væntingarnar svo miklar að það
eitt og sér er nær örugg ávísun á
vonbrigði.
Fundarstaðurinn er óheppi-
legur í sögulegu ljósi; hann
skírskotar til árangurslausrar
tilraunar til að koma skikki á
alþjóðahagkerfið í kreppunni
miklu þegar Alþjóðlega efna-
hagsráðstefnan var haldin í
Jarðfræðisafninu í London árið
1933, þar sem fundargesti frá 66
ríkjum um allan heim dreif að.
Fundargestirnir í ár líta ef til vill
ekki við á Jarðfræðisafninu, en
engu að síður þurfa þeir að kljást
við anda liðinna funda því þeir
geta dregið mikilvægan lærdóm
af fundinum sem brást árið 1933.
Dæmt til að mistakast
Fyrst skal nefna að rétt eins
og með G-20 fundinn í ár, voru
flestir búnir að afskrifa ráð-
stefnuna 1933 fyrirfram. Vinnu-
brögð undirbúningsnefndannna
voru líka til þess fallnar að lama
sjálfan allsherjarfundinn. Sér-
fræðingar í gjaldmiðilsmálum
töldu til dæmis brýnt að komast
að samkomulagi um stöðugleika
á því sviði en til þess þyrfti að
komast að samkomulagi um nið-
urfellingu á verslunarhöft – inn-
flutningstollana og kvótana sem
komið hafði verið á í kreppunni.
Um leið hittust sérfræðingar
á sviði verslunar og lögðu fram
spegilmynd af sömu rökum. Þeir
voru sammála um að verndar-
stefna væri til vansa en meðan
ekki væri meiri stöðugleiki í
peningamálum væri hún nauð-
synleg.
Það eina sem hefði mögulega
getað bjargað fundinum var ef
eitt stórveldanna hefði verið
reiðubúið til að höggva á hnút-
inn og fórna vissum þjóðar-
hagsmunum til að losa málin úr
þeirri sjálfheldu sem þau voru
komin í. Líkurnar á svo sköru-
legu frumkvæði eru ekki meiri í
ár en þær voru þá.
Önnur lexía sem læra má af
ráðstefnunni í London 1933 er
að þegar erfiðleikar steðja að
eru stjórnvöld treg til að færa
fórnir sem fela í sér búhnykk til
skamms tíma. Jafnvel þótt það
leiddi til aukins stöðugleika til
framtíðar þóttu hinar beinu og
umsvifalausu pólitísku afleið-
ingar of óþægilegar. Stjórnvöld
voru berskjölduð og óörugg í
miðri heimskreppunni og máttu
ekki við því að glata stuðningi
almennings.
Leitað að blóraböggli
Í þriðja lagi má nefna að um leið
og ljóst er að fundurinn mun
ekki skila árangri hefst leitin
að blóraböggli. Ráðstefnan 1933
minnti á dæmigerða leynilög-
reglusögu þar sem allir liggja
undir grun. Bretar og Frakkar
höfðu snúið baki við alþjóða-
hyggju og tileinkað sér stefnu
sem hyglaði heimsveldum þeirra
handan hafsins. Forseti Þýska-
lands var nýbúinn að skipa hina
róttæku og herskáu ríkisstjórn
Adolfs Hitlers. Alfred Hugen-
berg, sem fór fyrir þýsku sendi-
nefndinni, var ekki nasisti en
vildi engu að síður sýna fram á
að hann væri einarðari þjóðern-
issinni en Hitler sjálfur. Ríkis-
stjórn Japans var nýbúin að
senda herlið inn í Mansjúríu.
Af öllum stórveldunum í Lond-
on virtust Bandaríkin sann-
gjörnust og langopnust fyrir
alþjóðahyggjunni. Þar var
nýkominn til valda forseti með
mikla persónutöfra, þekktur
Englandsvinur og heimsborg-
aralegur í hugsun. Franklin
Roosvelt hafði þegar látið til
sín taka í baráttunni gegn
kreppunni og var að reyna að
endurskipuleggja bankakerfið í
Bandaríkjunum upp á nýtt.
Roosevelt vissi ekki hvaða
stefnu hann átti að marka á ráð-
stefnunni og ráðgjafar hans
voru ekki á einu máli. Að lokum
þraut hann þolinmæðina og
hann tilkynnti að Bandaríkin
ætluðu sér ekki að grípa til ráð-
stafana til að koma stöðugleika
á dollarann í bili. Þessi skilaboð,
sem flutt voru 3. júlí 1933, voru
kölluð „bomban“. Roosevelt tal-
aði um þörfina á að endurreisa
„efnahagslega innviði heill-
ar þjóðar“ og fordæmdi „gaml-
ar trúarkreddur svokallaðra
alþjóðlegra bankamanna“.
Allir þóttust felmtri slegnir
yfir því að alþjóðahyggjan hefði
lotið í lægra haldi á fundinum.
En um leið var þeim létt yfir
að hafa fundið einhvern til að
skella skuldinni á.
Tækifærið fari ekki til spillis
Árið 2009 stöndum við and-
spænis áþekkum kringumstæð-
um. Ágreiningurinn hefur verið
markaður skýrt fyrirfram.
Bandaríkin vilja að heimsbyggð-
in ráðist í þjóðhagfræðileg-
ar björgunaraðgerðir og telja
að flókin endurskipulagning á
umsjón og eftirliti fjármálakerf-
isins geti beðið betri tíma. Mörg
Evrópulönd hafa ekki efni á að
ráðast í björgunaraðgerðir og
vilja einbeita sér að því að end-
ursemja alþjóðlegar reglur um
fjármálastarfsemi.
Afsakanirnar liggja þegar
fyrir. Það er ólíklegt að eftir
fundinn verði ráðist í samræmd-
ar björgunaraðgerðir á heims-
vísu eða lögð fram nákvæm
drög að skotheldu reglugerðar-
kerfi fyrir alþjóðlega fjármála-
starfsemi. Meðan á fundi stend-
ur munu fundargestir bíða þess
að einn leiðtoganna (kannski
Angelu Merkel?) þrjóti þolin-
mæðina og bendi á þá augljósu
staðreynd að þetta sé tíma sóun.
Í kjölfarið fordæmi allir við-
komandi stjórnmálamann fyrir
hreinskilnina og saka hann um
að bregða fæti fyrir alþjóða-
hyggjuna.
Á fjórða áratugnum voru það
hinar einráðu og herskáu ríkis-
stjórnir Þýskalands og Japans
sem uppskáru mest af mis-
heppnuðu ráðstefnunni í London.
Ef ekki tekst betur til í ár verð-
ur það líklega vatn á myllu and-
stæðinga stjórnvalda stærstu
ríkjanna á Vesturlöndum og
notað sem röksemd fyrir nýrri
tegund af ríkiskapítalisma.
Höfundur er prófessor í sagn-
fræði og alþjóðamálum við Skóla
Woodrow Wilson hjá Prince-
ton-háskóla í Bandaríkjunum.
©Project Syndicate. Millifyrir-
sagnir eru blaðsins.
Andi liðinna funda
HAROLD JAMES
Í DAG | Iðnríkjafundurinn
Önnur lexía sem læra má af
ráðstefnunni í London 1933 er
að þegar erfiðleikar steðja að
eru stjórnveld treg til að færa
fórnir sem fela í sér búhnykk til
skamms tíma.
Auglýsingasími
– Mest lesið
Minna á sig
Afnám verðtryggingar er allt í einu
orðið eitt af stóru málunum í pólit-
íkinni og jafnvel Bjarni Benediktsson
farinn að ræða slíka aðgerð. Af því
tilefni rifjar Frjálslyndi flokkurinn nú
upp að afnám verðtryggingar var eitt
af stefnumálum hans í kosningabar-
áttunni 2007. „Verður þú gjaldþrota?“
spurðu Frjálslyndir í blaðaauglýsingu
þá. „Mikil verðbólga og verðtrygging
lána rústar fjárhag skuldugra fjöl-
skyldna, einkum ungs fólks. Þannig
getur lífið orðið óbærilegt. Afnám
verðtryggingar lána er nauðsynleg
fyrir heimilin í landinu“, sögðu
þeir og bíða nú eftir að Bjarni
taki upp stefnu þeirra
um afnám kvótakerf-
isins.
Uggur
Það skýrist í dag og á morgun hverjir
veljast til forystustarfa í Samfylk-
ingunni og Sjálfstæðisflokknum.
Samfylkingarfólk kýs sér varaformann
í dag og sjálfstæðismenn kjósa sér
formann á morgun. Kjörnefndafólki
eru sendar óskir um farsæl störf en
víst er að sumir eru á nálum vegna
mistakanna hróplegu sem urðu
á flokksþingi framsóknarmanna í
janúar. Þá var Höskuldur Þór Þór-
hallsson lýstur formaður fyrir
mistök.
Ónýt hugsjónabarátta
„Sjálfstæðisflokkurinn
hefur látið undan
síga á nær öllum
hugmynda-
fræðilegum vígstöðvum sínum á
síðustu árum. Að minnsta kosti
ef hann telur sig hægriflokk með
frjálslynd borgaraleg viðhorf.“ Svo
segir Vefþjóðviljinn um Sjálfstæðis-
flokkinn. Og: „Ónýt barátta flokksins
fyrir hugsjónum sínum í ríkisstjórn
á undanförnum árum mun gera
honum mjög erfitt fyrir í stjórnarand-
stöðu á næstu kjörtímabili … Hvernig
á flokkurinn að vera trúverðugur í
gagnrýni sinni á skatthækk-
anir og eyðslugleði vinstri
stjórnar þegar hann er
sjálfur búinn að hækka
skatta og útgjöld?“ spyr
Vefþjóðviljinn en lætur
ógert að svara.
bjorn@frettabladid.is
SÖRLASKJÓL 50 – Frábært sjávarútsýni
Stórglæsileg nýuppgerð 100 fm. sér hæð ( efsta hæð ) Nýjar innréttingar, rafl agir og gólfefni.
Húsið er nýviðgert að utan og málað, nýtt járn á þaki og nýjar þakrennur. Risloft er yfi r íbúðinni. Í
kjallara er sameiginlegt þvotta- og þurrkherbergi. Á baklóð er sérgeymsla. Verð 36 milj.
Sölumaður Sigurður sími 8983708
Eign á besta stað í Reykjavík.
V
ið lok þessarar helgar munu tveir stærstu stjórnmála-
flokkar landsins hafa lokið landsfundi sínum. Í fyrstu
munu fréttir væntanlega fjalla nokkuð um hverjir voru
kjörnir til forystu innan flokkanna. Það eru stjórnmál
eins og venjulega og munu ekki miklu breyta upp á
framtíðina. Það sem máli skiptir eru þær stefnur og áherslur
sem flokksmenn ná saman um. Hvernig flokkarnir sjá fyrir sér
að takast á við þær breytingar sem fram undan eru.
Frá því að íslenskt efnahagslíf hrundi í október hafa verið
miklar sveiflur í fylgi stjórnmálaflokkanna. Eftir að ný ríkis-
stjórn tók við hefur þó náðst þar nokkur stöðugleiki, með Sam-
fylkingu, Sjálfstæðisflokk og Vinstri græn með fylgi upp á 20 til
30 prósent. Þessi stöðugleiki í fylgi hefur náðst, þrátt fyrir að
enginn þessara flokka hafi komið fram og lýst sinni framtíðarsýn
í breyttum veruleika.
Enginn þessara flokka hefur stigið fram og sagt þjóðinni hrein-
skilnislega hvernig hann vilji hækka skatta og skera niður í ríkis-
fjármálum.
Verulegur niðurskurður ríkisfjármála er fyrirsjáanlegur. Talað
er um að 150-200 milljarða halla á ríkisfjármálum þurfi að brúa
við næstu fjárlagagerð. Hvernig þetta verður brúað verður ein
mikilvægasta spurningin fyrir næstu kosningar. Stjórnmála-
flokkar geta því ekki leyft sér að ætla að bjóða þjóðinni framboð
sem hefur ekki skýra sýn á hvernig þetta verður gert.
Fyrstu viðbrögð einhverra flokka verður að lofa dúsum til
heimila og fyrirtækja sem þjást fyrir ástandið. Til að skila
árangri þurfa þær að kosta mikið fé, sem verður þá að finna ann-
ars staðar í ríkisreikningnum. Aukalegt fjármagn er núna ekki
til staðar. Því miður er það svo að hjóli tímans verður ekki snúið
til baka og lífskjör munu skerðast í kjölfar hruns bankanna og
efnahagslífs landsins síðastliðinn október. Þá munu sumir stjórn-
málamenn bregðast við með því að ýkja ástandið, því þeir telja
það sér til pólitísks framdráttar. Á sama tíma munu aðrir reyna
að draga úr því sem gerst hefur. Best færi á því að reyna bara
að segja fólki satt.
Þegar niðurskurðurinn verður jafn mikill og liggur fyrir er
ekki verið að tala um flatan niðurskurð á öll ráðuneyti og á alla
málaflokka. Þar þarf að ræða breiðu línurnar um hlutverk ríkis-
ins og hvernig skuli stokka upp í kerfinu. Það þarf að ræða hrein-
skilnislega um uppstokkun á landbúnaðarkerfinu, menntakerfinu,
heilbrigðiskerfinu og velferðarkerfinu og annars staðar þar sem
hægt verður að skera niður. Skera þarf niður væntingar um að
stofnað verði til nýrra fjárútláta ríkisins. Út úr þeirri umræðu
þurfa að koma niðurstöður um hvað skuli verja og hvernig öðru
verður sinnt. Eftir þá umræðu þarf að vera ljóst hver framtíðar-
sýn stjórnmálaflokkanna er. Íslendingar eru að fara að kjósa eftir
mánuð og sjaldan hefur verið mikilvægara en nú að taka upplýsta
ákvörðun í kosningum um framtíðarsýn. Þá er ekki verið að tala
um hvernig eigi að stoppa í göt. Nú ríður á að leyfa fólki að velja
á milli uppskrifta að framtíð landsins.
Stefnumótun fyrir komandi kosningarloforð:
Stund sannleikans
rennur upp
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR