Morgunblaðið - 22.01.2006, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Ég held því fram að það séenginn atvinnuvegur á Ís-landi sem á önnur einstækifæri og mjólkurfram-leiðslan. Ef það er skipt
um kúakyn er hægt að auka nytina
um 60–70%. Hvaða annar fram-
leiðsluatvinnuvegur getur náð ann-
arri eins hagræðingu með einu
pennastriki með sama vinnuafli?“
segir Pétur Diðriksson, bóndi á
Helgavatni í Borgarfirði.
Kúabúið á Helgavatni hefur verið í
fremstu röð hér á landi í áratugi. Fað-
ir Péturs, Diðrik Vilhjálmsson, reisti
snemma á sjöunda áratugnum stórt
fjós og viðbyggingu við það á áttunda
áratugnum. Synir hans, Pétur og Vil-
hjálmur, búa félagsbúi á Helgavatni í
dag með eiginkonum sínum, Karítas
Hreinsdóttur og Ágústu Gunnars-
dóttur. Á Helgavatni eru núna 70–80
kýr og meðalafurðir á búinu eru um
6.300 lítrar eftir hverja kú. Það er
talsvert yfir meðaltalinu hér á landi.
Samanburðarrannsókn
háskólans á Bifröst
Sex nemendur í Viðskiptaháskól-
anum á Bifröst rannsökuðu í haust
arðsemi mjólkurframleiðslunnar á
Helgavatni með þeim kúm sem þar
eru notaðar í samanburði við svart-
skjöldóttar danskar kýr af svokölluðu
SDM-kúakyni. Í stuttu máli má segja
að nemendurnir hafi sett dönsku
kýrnar inn í fjósið á Helgavatni í stað
íslensku kúnna og athugað hvaða
áhrif það hefði á tekjur búsins og út-
gjöld.
Byggt var á þeirri forsendu að
beingreiðslur yrðu óbreyttar en að af-
urðastöð myndi greiða u.þ.b. 40 kr. á
lítra af mjólk sem væri umfram
greiðslumark. Þetta er sú upphæð
sem afurðastöðvar greiða fyrir um-
frammjólk í dag. Í skýrslu nemend-
anna kemur fram að meðalafurðir á
Helgavatni eru um 6.300 lítrar, en að
meðalafurðir dönsku kúnna séu um
9.000 lítrar. Dönsku kýrnar éta held-
ur meira en íslensku kýrnar, en annar
breytilegur kostnaður hækkar ekki.
Fastur kostnaður hækkar aðeins, en
ekki mikið. Niðurstaða skýrslunnar
er að hagnaður búsins myndi aukast
um tæplega 20% ef skipt yrði um kúa-
kyn.
Meðalafurðir íslenskra kúa eru í
kringum 5.200 lítrar og því eru afurð-
ir á Helgavatni rúmlega 20% yfir
landsmeðaltali. Pétur sagði að hann
yrði óánægður ef afurðir á Helga-
vatni með dönskum kúm yrðu ekki yf-
ir meðaltali. Hann segist telja raun-
hæft að þær yrðu a.m.k. 10.000 lítrar.
Tekjuaukning búsins ætti því að geta
orðið meiri en kemur fram í skýrsl-
unni.
Mikil tækifæri
Pétur sagðist hafa velt fyrir sér
möguleikum til hagræðingar í mjólk-
urframleiðslu í mörg ár. Hann hefur
ferðast mikið og m.a. kynnt sér kúabú
í Danmörku, Noregi og Nýja-Sjá-
landi. „Ég hef stundum spurt mig af
hverju ætti að vera munur á því sem
íslenskur bóndi afkastar eða danskur
bóndi. Tæknibúnaðurinn er sá sami,
fjósið er það sama og mjaltabúnaður-
inn er sá sami. Eini munurinn er að
íslenskur bóndi þarf að eiga heldur
fleiri fóðureiningar að hausti en sá
danski til að geta fóðrað gripina í fjós-
inu þessa níu mánuði sem kýrnar eru
inni.“
Pétur benti á að bóndi sem ætti
nýtt fjós með 60 kúm og mjaltaþjón
gæti framleitt um 312 þúsund lítra á
ári. Ef hann fengi sér hins vegar
danskar kýr gæti þetta sama fjós
framleitt 540 þúsund lítra. „Þessar
tölur sýna vel hvað afkastamunurinn
er mikill og það er augljóst miðað við
þessar tölur að það er hægt að hafa
annað verð á mjólkurlítranum. Þetta
leiðir líka til þess að maður hugsar að
þessi atvinnuvegur hljóti að eiga
ómæld tækifæri. Það er spurning
hvort það er til annar framleiðsluat-
vinnuvegur á landinu sem á önnur
eins tækifæri.“
Pétur var spurður hvort ekki yrði
offramleiðsla á mjólk ef framleiðslan
ykist svona mikið með nýju kúakyni.
Hann sagði að talsvert væri búið að
skoða möguleika á útflutningi á mjólk
frá Íslandi og ýmislegt benti til þess
að það gæti verið raunhæft. Eins og
staðan væri í dag væri ekki til mjólk á
Íslandi til að láta reyna á þessa mögu-
leika.
Pétur bætti við að aðstæður til að
stunda mjólkurframleiðslu væru
ágætar á Íslandi. Við hefðum nóg
land, nóg vatn og auðvelt væri að
rækta hér gras. Hann sagði að það
væri að sjálfsögðu ódýrara að fram-
leiða mjólk á Nýja-Sjálandi. Þar væri
þó vatnsskortur víða mikið vandamál.
Hann hefði t.d. heimsótt bónda á
Nýja-Sjálandi sem hefði þurft að
dæla vatni úr borholu og sprauta því
yfir túnin með allri þeirri fyrirhöfn og
kostnaði sem því fylgdi.
Í rannsókn Viðskiptaháskólans var
skoðað hvort hagkvæmt væri að
kaupa kvóta samhliða því að skipta
um kyn. Niðurstaðan er að það sé
ekki hagkvæmt miðað við það verð
sem nú er á kvótanum. Það myndi
taka 19,6 ár að endurheimta þann
kostnað sem fylgdi þeirri fjárfestingu
að kaupa 200 þúsund lítra kvóta.
Fyrir nokkrum árum var gerð
skoðanakönnun meðal bænda um
hvort gera ætti tilraun með að flytja
inn nýtt kúakyn. Umræða var mikil
og ekki síst um hugsanlega áhættu
varðandi heilbrigði stofnsins. Á þeim
tíma var mikil umræða um kúariðu á
Bretlandi. Niðurstaðan var sú að
bændur höfnuðu því að gera þessa til-
raun.
Pétur sagðist ekki vilja taka neina
áhættu varðandi heilbrigði kúa-
stofnsins og þessi umræða ætti fullan
rétt á sér, en á sínum tíma hefði það
legið fyrir að það væri hægt að leysa
þessi atriði í sambandi við heilbrigði
stofnsins ef innflutningur yrði leyfð-
ur.
„Þá liggjum við kúabændur flatir“
Að margra mati hefur íslenski kúa-
stofninn ákveðið verndunargildi. Pét-
ur var spurður hvort líta mætti svo á
að í beingreiðslunum fælist að nokkru
leyti styrkur ríkisins til bænda til að
vernda stofninn. Greiðslur ríkisins
væru að hluta til kostnaður sem
bændur hefðu af því að nota íslenskar
kýr.
Pétur sagði að það væri vissulega
hægt að stilla málum upp með þess-
um hætti. Grundvallarspurningin
væri hins vegar hvort við ætluðum að
framleiða mjólk fyrir Ísland eða ekki.
Ef sú leið yrði valin að hafa áfram
hátt verð á mjólkinni samhliða því að
opnað yrði fyrir einhvern innflutning
myndu íslenskir kúabændur tapa
markaðshlutdeild tiltölulega hratt.
Ódýrari innfluttar vörur tækju upp
ákveðið hillupláss í verslunum sem
innlendar vörur hafa í dag.
„Versta mögulega niðurstaðan sem
gæti orðið væri ef það yrði opnað fyr-
ir innflutning með lækkun á tollum og
ekkert annað yrði gert. Þá liggjum
við kúabændur algerlega flatir.“
Pétur sagði að það sem væri drif-
kraftur í kúabúskapnum væri metn-
aður bændanna sjálfra. Það væri
mikill metnaður í greininni í dag hjá
nokkuð stórum hópi kúabænda, sem
leitaði allra leiða til að bæta rekstur
búanna og hagræða í vinnu. Hann
sagðist vera sannfærður um að ef
þessum bændum yrði meinað að ná
fram þeirri hagræðingu sem hægt
væri að ná með innflutningi á nýju
kúakyni væri hætta á að þessi metn-
aður nýttist ekki greininni sem skyldi.
„Það er hætta á því að það áræði og
bjartsýni sem þarf til þess að fara inn
í þennan atvinnuveg vanti ef þessir
bændur og tilvonandi bændur fá ekki
að nýta öll hugsanleg tækifæri til að
ná fram þeirri hagræðingu sem blasir
við að þurfi að verða til að standast þá
samkeppni sem í vændum er. Hver
hefur áhuga á að fara inn í atvinnu-
grein ef menn fá ekki að nýta þá
möguleika sem búa í greininni?“ sagði
Pétur.
„Menn hætta samt“
Á síðustu árum hafa verið miklar
fjárfestingar hjá kúabændum, bæði í
fjósum og tækjum. Nú eru í landinu
um 40 róbótar eða mjaltaþjónar. Pét-
ur sagði engan vafa leika á að hægt
væri að nýta þessa miklu fjárfestingu
betur með því að flytja inn nýtt kúa-
kyn. Ef t.d. hver mjaltaþjónn mjólk-
aði 60 kýr þá myndu þeir afkasta við
núverandi aðstæður um 12,5 milljón-
um lítra á ári. Ef þessir mjaltaþjónar
væru notaðir til að mjólka danskar
kýr væru þeir að afkasta 21,5 millj-
ónum lítra eða um 20% af allri mjólk
sem framleidd er í landinu.
Pétur var spurður hvort þessar töl-
ur sýndu ekki að hann gerði ráð fyrir
mikilli fækkun kúabænda í framtíð-
inni og hvort það væri óumdeilt að það
væri það sem við ættum að stefna að.
Hann svaraði því til að bændum
myndi fækka hvort sem er. „Í landi
eins og Noregi, þar sem eru miklir
styrkir, fækkar bændum samt. Þró-
unin hér á landi er sú sama og annars
staðar. Bændum fækkar þó að styrk-
irnir séu miklir.“
Pétur sagðist hafna því að hann
væri kominn með einhvern verk-
smiðjubúskap þó að framleiðsla á
Helgavatnsbúinu færi úr 450 þúsund
lítrum í 600–700 þúsund lítra. Það
þyrfti ekki að bæta við vinnuafli á
búinu þó að framleiðslan ykist þetta
mikið. Þetta yrði eftir sem áður fjöl-
skyldubú.
Hraðari framfarir
hjá öðrum kúakynjum
Meðalnyt íslenskra kúa hefur
hækkað mikið á síðustu árum. Fyrir
15 árum var hún um 4.100 lítrar, en er
í dag um 5.200 lítrar. Pétur var spurð-
ur hvort þessi árangur sýndi ekki að
það væri hægt að ná miklum árangri
með áframhaldandi kynbótum á ís-
lenska stofninum.
Pétur sagði að þessi árangur væri
vissulega mikill. „En kúabændur í ná-
grannalöndum okkar ná bara enn
meiri árangri. Tölurnar sýna að fram-
farirnar eru hraðari hjá þeim.“
Pétur sagði að stærð íslenska kúa-
stofnsins þýddi að við gætum aldrei
náð jafnmiklum framförum með kyn-
bótum og bændur sem gætu valið úr-
valsgripi úr miklu stærri stofni. Þá
mætti ekki gleyma því að meðalnytin
á Íslandi hefði hækkað mikið á síðustu
árum með betri aðbúnaði og bættri
fóðrun. Jafn jafnstórstígra framfara
væri ekki að vænta á þessu sviði á
næstu árum og á undanförnum árum.
Pétur benti á að íslenskir svína-
bændur hefðu fengið frelsi til að flytja
inn svín til kynbóta. Árangurinn hefði
ekki látið á sér standa. Frá 1995–2003
hafa meðalafurðir á hverja gyltu auk-
ist um 63,8%.
„Ef þeir bændur sem sjá þessi
tækifæri fá að ráða ferðinni hef ég
ekki miklar áhyggjur af mjólkurfram-
leiðslunni á Íslandi. Ef það á hins veg-
ar að sitja ofan á þeim sem hafa trú á
framförunum þá hef ég áhyggjur af
framtíð greinarinnar,“ segir Pétur.
Mikil tækifæri til hagræðingar
í mjólkurframleiðslunni
Pétur Diðriksson, bóndi á
Helgavatni, segir hægt að ná
gríðarlegri hagræðingu í
mjólkurframleiðslu með
innflutningi á nýju kúakyni.
Hann óttast hins vegar um
framtíð greinarinnar ef
tollar verða lækkaðir en
bændum verði meinað að
nýta þá möguleika sem búa
í greininni.
Morgunblaðið/RAX
Á Helgavatni í Þverárhlíð hefur lengi verið rekið öflugt kúabú. Í fjósinu eru 70—80 mjólkandi kýr. Á Helgavatni búa
félagsbúi Pétur Diðriksson (lengst til vinstri), Ágústa Gunnarsdóttir, Vilhjálmur Diðriksson og Karítas Hreinsdóttir.
Elvar Evindsson, bóndi á SkíðbakkaII, Landeyjum, verður með fyrir-lestur á ráðstefnu Félags kúa-
bænda á Suðurlandi í lok mánaðarins
en í honum skoðar hann möguleika til
lækkunar á framleiðslukostnaði á
kúabúum.
Elvar hefur stundað nám við Háskól-
ann á Akureyri og rannsakaði þá sér-
staklega þann mun sem er á rekstri ís-
lenskra og danskra kúabúa. Í rann-
sókninni kannaði hann hvaða áhrif það
hefði á rekstur og afkomu íslensks kúa-
bús ef danskar kýr framleiddu mjólkina
í stað íslenskra kúa. Elvar segir að nið-
urstaðan sé mjög afgerandi. Framlegð
eftir kú aukist um tugi prósenta með
dönskum kúm. Elvar tók fram að í þess-
um útreikningum meti hann í engu verðmæti þess að
viðhalda íslensku kúakyni eða gæði mjólkurinnar, en
kenningar hafa verið settar um að ís-
lensk mjólk hafi ýmislegt umfram mjólk
sem framleidd er í öðrum löndum.
Elvar skoðaði einnig fóðurkostnað og
niðurstaðan er að hann sé miklu hærri á
Íslandi en í Danmörku. Fóðrið kosti 15–16
krónur á kíló í Danmörku en 32–34
krónur á Íslandi, en þar af er um 7 kr.
fóðurskattur.
Elvar segist vera viss um að hægt sé
að gera miklu betur í rekstri kúabúa á
Íslandi. Hann segist vera bjartsýnn fyrir
hönd greinarinnar fái bændur frelsi til að
nýta þá möguleika sem séu til hagræð-
ingar. „Ef hins vegar verður heimilaður
innflutningur á mjólkurvörum á lágum
tollum og verð lækkar, en menn fá ekki
að reka búin á hagkvæmasta máta, þá
tel ég að þessi atvinnugrein eigi sér enga framtíð,“
segir Elvar.
Hægt að gera mun betur í kúabúskap
Elvar Eyvindsson
egol@mbl.is