Morgunblaðið - 22.01.2006, Blaðsíða 22

Morgunblaðið - 22.01.2006, Blaðsíða 22
22 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ Það hlýtur að hrikta í stoðumsamfélagsins þegar tekister á um grundvallaraf-stöðu þjóðar til landsinssem hún byggir og um- gengni við það. Ekki síst þegar sjón- armiðin virðast allt að því ósamrým- anleg; annars vegar hópur sem telur nauðsynlegt að virkja vatnsaflið til að bæta lífsskilyrði þjóðarinnar og hins vegar hópur sem telur mest verðmæti fólgin í ósnortinni náttúru. Ef til vill eru deilurnar um Þjórs- árver eitt skýrasta dæmið um þessi átök. Það sýnir vel þungann í um- ræðunni að vel á annað hundrað skýrslur og greinargerðir hafa verið gefnar út opinberlega um Þjórsárver- in og virðist óhætt að fullyrða að ekk- ert svæði á hálendinu sé eins vel rann- sakað. Enda komu hugmyndir um virkjun á svæðinu fyrst fram um miðja síðustu öld og enn sér ekki fyrir endann á því ferli, þó að umræðan hafi náð hápunkti síðustu daga. Af gildi Þjórsárvera Þjórsárver eru stærsta og fjöl- breyttasta freðmýri landsins. Þar eru flæðiengi, sem fátíð eru á hálendi Ís- lands, og margslungin flóra plantna, smádýra og fugla. Þjórsárver eru mikilvægasta varpsvæði heiðagæsar í heiminum og njóta ákvæða Ramsar- sáttmálans, sem þýðir að þau eru vot- lendissvæði sem hafa mikið alþjóðlegt gildi. Það sýnir vel gildi Þjórsárvera að þegar Náttúruverndarráð gerði sam- komulag um verndun svæðisins árið 1981, þó með miðlunarlóni í allt að 581 m yfir sjávarmáli, þá var það reiðubú- ið að fórna Eyjabökkum til þess að ná samkomulaginu. Í umsögn samvinnu- nefndar iðnaðarráðuneytis, Náttúru- verndarráðs og orkufyrirtækjanna til Rafmagnsveitna ríkisins, sem þá höfðu forræði um undirbúning Fljóts- dalsvirkjunar, segir: „Enda þótt mikill sjónvarsviptir yrði að hinu víðfeðma gróðurlendi Eyjabakkasvæðisins, færi það undir vatn, og þrátt fyrir að forðast beri að eyða þannig grónu landi, sé þess nokkur kostur, þá vill Náttúruvernd- arráð fyrir sitt leyti ekki leggjast gegn Fljótsdalsvirkjun, telji orkuyfir- völd hana nauðsynlega. Sú afstaða mótast m.a. af því að samkomulag hefur tekist um varanlega verndun Þjórsárvera, sem frá sjónarmiði náttúruverndar og samkvæmt niður- stöðum rannsókna á báðum þessum svæðum eru talin mikilvægari há- lendisvin.“ Hugmyndir um veitu Vægi Þjórsárvera var síðan undir- strikað í áfangaskýrslu sem unnin var að frumkvæði iðnaðarráðuneytisins og umhverfisráðuneytisins og kynnt í nóvember 2003, en þar eru verin talin verðmætasti hluti hálendisins. Jafn- framt þykir Norðlingaölduveita ekki fýsilegur kostur með tilliti til hag- kvæmni og umhverfisáhrifa, þar sem umhverfisáhrif eru talin mikil og orkuframleiðslan ekki það mikil að hún skipti sköpum. Norðlingaölduveita felur í sér veitu vatns úr Þjórsá í Þórisvatnsmiðlun, en með því að beina vatninu þangað næst aukin orkuframleiðsla í Vatns- fellsvirkjun, Sigölduvirkjun, Hraun- eyjafossvirkjun og Búðarhálsvirkjun. Einn helsti ásteytingarsteinninn í deilunum um Norðlingaölduveitu hef- ur verið hæð stíflunnar. Mikið flat- lendi er á Þjórsárverasvæðinu og því getur lítil hækkun í metrum talið fært stóra skika lands undir vatn. Sátt verður að ósátt Lengst af var gert ráð fyrir að Norðlingaöldulón næði inn á friðland- ið í Þjórsárverum, þó að um það næð- ist aldrei fullkomin sátt, en með úr- skurði Jóns Kristjánssonar, setts umhverfisráðherra, í janúar árið 2003, var lónið fært út fyrir mörk frið- landsins. Þar með einskorðaðist hæð stíflunnar við 568,5 metra yfir sjáv- armáli. Fyrstu viðbrögð náttúru- verndarsinna voru að fagna þessum úrskurði. En fljótlega kom fram gagnrýni á neikvæð áhrif úrskurðarins á nátt- úrufar og landslag í Þjórsárverum. Því þegar umhverfisráðherra ýtti Norðlingaöldulóni út úr friðlandi Þjórsárvera lagði hann til sem mót- vægisaðgerð vegna minnkunar lóns- ins að komið yrði fyrir tveimur set- og veitulónum norðaustan friðlandsins sem veita áttu vatni úr vesturkvíslum Þjórsár yfir í Þórisvatn um Kvísla- veitur. Urðu þá margir til að lýsa áhyggj- um af því að kvíslarnar sem liðuðust til Þjórsár þurrkuðust upp og að í stað þeirra kæmu jafnvel skurðir, lón, leiðigarðar og haugasvæði. Einnig var gagnrýnt að áhrifa- svæði framkvæmdanna væri í raun stækkað með þessum breytingum, þó að lónið yrði minnkað, og að þar sem veiturnar væru staðsettar rétt við friðlandsmörk Þjórsárvera næðu sjónræn áhrif þeirra langt inn í frið- landið. Af því leiddi að mörk friðlandsins væru of þröng og ekki í samræmi við víðáttu svæðisins; þær framkvæmdir sem ráðgerðar hefðu verið í jaðrinum gætu spillt náttúru Þjórsárveranna. Því lögðu umhverfisverndarsamtök til að friðlandið yrði stækkað og engar framkvæmdir heimilaðar í eða við verin, auk þess sem hafinn væri und- irbúningur að því að koma þeim á heimsminjaskrá UNESCO. Aftur á byrjunarreit Mannvirkin voru því felld út af skipulagstillögu sem lögð var fram af samvinnunefndar um skipulag miðhá- lendisins. Þegar svo Sigríður Anna Þórðardóttir umhverfisráðherra neit- aði fyrir síðustu áramót að samþykkja þá breytingu, þar sem hún stangaðist á við úrskurð Jóns Kristjánssonar frá árinu 2003, sem lögfestur var sama ár, og vísaði því aftur til samvinnu- nefndarinnar, þá var málið komið aft- ur á byrjunarreit. Ekki virðist hægt að setja Norð- lingaölduveitu inn á skipulag, nema fylgt sé þeim skilyrðum sett eru í úr- skurði Jóns, og ekki virðist vera vilji fyrir því hjá samvinnunefndinni, þar sem málið er statt núna. En að sama skapi er ekkert sem knýr á um það í lögum að veitan fari nokkurn tíma inn á skipulag. Menn gætu allt eins farið þá leið að friða svæðið. Verðmæti og viðhorfsbreyting Ljóst er að viðhorfsbreyting hefur orðið meðal stjórnmálamanna hvað varðar verndun Þjórsárvera og svæð- isins umhverfis þau. Í samþykkt borgarstjórnar sl. þriðjudag er lagst gegn framkvæmdum á Þjórsárvera- svæðinu og þar sem borgin á 45% hlut í Landsvirkjun virðist ljóst að Norð- lingaölduveita muni ekki rísa á næstu árum; hún er jafnvel komin alveg af teikniborðinu ef stækkun friðlandsins verður að veruleika. Og um það virð- ist vera að takast þverpólitísk sátt. Það kann að koma á óvart, en stjórnmálamenn virðast ganga í takt við þjóðina í þessu veigamikla máli ef marka má skoðanakönnun Gallup frá haustinu 2004. Þá lýstu tveir þriðju- hlutar svarenda sig fylgjandi því að stækka friðlandið. Ef til vill er þetta til marks um að þjóðin telji nóg komið eftir að hafa horft upp á stærstu virkj- unarframkvæmd Íslandssögunnar við Kárahnjúka; eftir slíkar hamfarir beri að stíga varlega til jarðar. Er almenn viðhorfsbreyting að eiga sér stað til virkjanaframkvæmda á hálendi Íslands og náttúruverndar? Að virkja eða virkja ekki?                                                             !"    ! #$   %    & "     '                                                               !     "# $  %!  !                    &   $              '                                           ! Eftir Pétur Blöndal pebl@msl.is 1950Fyrstu hugmyndir um stíflu við Norðlingaöldu settar fram af Sigurði Thoroddsen verkfræðingi með lóni í allt að 608 m yfir sjávarmáli. 1972Verkfræðistofa Gunnars Sig- urðssonar gefur út skýrslu um Norð- lingaöldulón með athugun á þremur lónhæðum, 594, 589 og 581 m yfir sjávarmáli. Liður í því er fyrsta sam- fellda gróðurkortið af Þjórsárverum sem Ingvi Þorsteinsson, grasafræð- ingur, stýrir. 1981Viðræður milli raforkufyrirtækja og Náttúruverndarráðs leiða til sam- komulags um verndun Þjórsárvera með miðlunarlóni í allt að 581 m yfir sjávarmáli. Þjórsárver eru gerð að friðlandi með undanþágu til að gera uppistöðulón með stíflu við Norðlingaölduveitu í allt að 581 m yfir sjávarmáli enda sýni rannsóknir að slík lónsmyndun sé framkvæmanleg án þess að nátt- úruverndargildi Þjórsárvera rýrni óhæfilega, að mati Náttúruvernd- arráðs. 1999Umhverfisráðherra og skipu- lagsstjóri staðfesta í nóvember skipu- lagstillögu Samvinnunefndar um skipulag miðhálendisins. Gert er ráð fyrir Norðlingaöldulóni, en stíflugerð í allt að 581 m hæð yfir sjávarmáli er háð fyrirvara um áhrif á gróðurfar ver- anna. 2002Skipulagsstofnun fellst á Norð- lingaölduveitu í ágúst með lóni í 575 m hæð yfir sjávarmáli ásamt setlóni, Þjórsárjökulslóni og Vesturkvíslalóni, og einnig á lón í 578 m hæð yfir sjáv- armáli án setlóns. Náttúruvernd ríkisins og fleiri aðilar kæra úrskurð til umhverfisráðherra, Sivjar Friðleifsdóttur. Hún telur sig van- hæfa til að úrskurða í málinu og kemur það í hlut setts umhverfisráðherra, Jóns Kristjánssonar. 2003Settur umhverfisráðherra kveð- ur upp úrskurð í janúar um að lónið fari ekki yfir 566 m yfir sjávarmál og hafi ekki langtímaáhrif inn á friðlandið. Einnig er gert ráð fyrir veitu og setlóni norðaustan veranna við Arnarfell. Í mars veitir Alþingi iðnaðarráðherra heimild til að heimila Landsvirkjun að Stiklað á stóru um Þjórsárver Ljósmynd/Ólafur Örn Haraldsson Horft yfir Þjórsárver. Gert hefur verið ráð fyrir að stór hluti Þjórsárvera fari undir vatn. reisa og reka Norðlingaölduveitu. Landsvirkjun óskar eftir því í ágúst við Samvinnunefnd um skipulag miðhálendisins að hún auglýsi breyt- ingar á skipulaginu í samræmi við úr- skurð ráðherra. Sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverja- hrepps samþykkir úrskurð ráðherra í ágúst eins og hann var kynntur með lóni í 566 m hæð yfir sjávarmáli, en hafnar lóni í 568 m hæð. Rammaáætlun, 1. áfangi, lögð fram í nóvember um nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Metnar eru 35 virkj- unarhugmyndir út frá hagkvæmni og umhverfisáhrifum og fengu Þjórsárver 2005Skeiða- og Gnúpverjahreppur frestar afgreiðslu aðalskipulags í apríl og aftur í maí vegna fyrirhugaðra framkvæmda Landsvirkjunar þar til samvinnunefnd um skipulag miðhá- lendisins hafi afgreitt breytingu í svæðisskipulagi miðhálendisins. Samvinnunefndin skilar skipulagstil- lögum til umhverfisráðherra, þar sem mannvirkjum norðaustan Þjórsárvera er ýtt út af borðinu. Sigríður Anna Þórðardóttir um- hverfisráðherra hafnar því fyrir ára- mót að staðfesta þær breytingar sem snúa að Norðlingaölduveitu og vísar skipulaginu aftur til Samvinnunefnd- arinnar. Það þýðir að veitan er komin aftur á byrjunarreit, því að forsendur úrskurðar umhverfisráðherra í janúar 2003 ganga ekki upp innan núgildandi skipulags. 2006 Borgarstjórn Reykjavíkur sam- þykkir að leggjast gegn öllum frekari virkjanaframkvæmdum í Þjórsárverum og að fallið verði frá gerð Norðlinga- ölduveitu. Þar sem Reykjavíkurborg er eigandi 45% hlutar í Landsvirkjun er nánast útilokað að í framkvæmdina verði ráðist. Friðrik Sophusson forstjóri Lands- virkjunar segir eftir fund með fulltrú- um sveitarstjórna þeirra hreppa sem eiga land að Þjórsá að ekki sé lögð áhersla á Norðlingaölduveitu af hálfu fyrirtækisins á meðan stjórnvöld séu að fjalla um það. En að almenn sátt ríki um fyrirhugaðar virkjanir í neðri hluta Þjórsár. Umhverfisráðherra segir í um- ræðum á þingi að til greina komi að stækka friðlandið í Þjórsárverum og að það þýði að skoðað verði hvort taka eigi Norðlingaölduveitu af dagskrá. háa einkunn fyrir náttúruverðmæti, en voru í meðallagi hvað varðar orku og arðsemi. 2004Hreppsnefnd Skeiða- og Gnúp- verjahrepps samþykkir í júní að taka inn á aðalskipulag hreppsins tillögu um að Norðlingaölduveita verði rekin með 566 m vatnshæð yfir sjávarmáli að sumarlagi og 567,5 m hæð að vetrar- lagi, en gúmmíyfirfall á stíflunni verði 567,8 metrar yfir sjávarmáli. Forsætis- og iðnaðarráðherra veita leyfi í september til að reisa og reka Norðlingaölduveitu með skilyrðum sem sett eru í úrskurði setts umhverf- isráðherra.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.