Morgunblaðið - 22.01.2006, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
„Hundurinn Loki
sem á skoskan föður
og síbiríska móður
stendur á tröppum á Umsvölum
hjá Regínu og Ella
sem hafa verið í Ástralíu og Alsír
og í Texas þar sem grasið er hátt og þurrt
og skortíturnar syngja svo fallega.
Þannig hljóðar textinn á síðu 8 í
bókinni Frá Umsvölum eftir Jóhann
Hjálmarsson.
Í þeirri bók rekur skáldið að
nokkru leyti sögu hjónanna Regínu
Stefnisdóttur og Elíasar V. Ágústs-
sonar í máli og myndum, auk þess að
gefa lesanda hlutdeild í hugrenning-
um sínum og sýn á þann veruleika
sem við blasir.
Við lestur bókarinnar dylst ekki
að aðalpersónurnar hafa lifað ævin-
týraríku lífi.
„Þau voru fyrstu hipparnir,“ sagði
Jóhann Hjálmarsson um Regínu og
Ella mann hennar.
En allt á sér sínar skýringar, líka
ævintýraferðir og langdvalir úti í
heimi.
„Við vorum ævintýragjörn og
óbundin,“ segir Regína blátt áfram
þegar ég spyr um ástæðuna fyrir
ferðum hennar og Elísar á framandi
slóðir.
„Við vorum barnlaus, hefði svo
ekki verið hefðum við vafalaust verið
hér heima á Íslandi við uppeldis-
störf,“ bætir hún við.
„Ekki það að við höfum ekki sinnt
slíkum störfum, heimili okkar var
sjaldnast barnlaust, oftast var margt
við matborðið, systkinabörnin sum
voru hjá okkur langdvölum, sem og
yngri systkini,“ heldur Regína
áfram.
Ég sit hjá henni í eldhúsinu henn-
ar í litla húsinu við Sogaveginn og
þigg veitingar, gott kaffi og ristað
brauð. Klukkan er rétt um tíu og
samtalið að hefjast.
Regína átti frænda
sem þvoði sér aldrei
nema upp úr snjó.
Í herberginu hans
var þögnin löng
þegar hún kom í heimsókn
lítil telpa,
en henni leið vel í þögninni.
„Ég fæddist 18. maí 1935 á Seyð-
isfirði og ólst þar upp,“ segir Regína.
„Mamma var 17 ára þegar ég
fæddist, hún hafði eignast fjögur
börn 21 árs. Pabbi var fjórum árum
eldri, hann var að sunnan, múrari, en
mamma var Austfirðingur eins langt
og hægt er að rekja ættir hennar.
Ég var alltaf í sveit á Héraði á
sumrin, þetta var á stríðsárunum og
Seyðisfjörður varð nokkuð hart úti,
þýskar flugvélar sveimuðu yfir bæn-
um og það voru sprengingar. Ég
man eftir þegar olíuskipið El Grillo
sökk, ég var þá komin í skóla og við
fengum skólasystkinin að standa úti
og horfa á skipið sökkva.
Pabbi hafði góða atvinnu eftir að
herinn kom en árið 1946 ákváðu
hann og mamma að flytja með okkur
þrjár systurnar suður í Kópavog, lít-
ill bróðir okkar lést skömmu eftir
fæðingu.Mamma fór að vinna utan
heimilis, m.a. á veitingastofu í mið-
bænum.
En það kom lítið við mig, ég fór
aftur til Seyðisfjarðar eftir eitt sum-
ar í Kópavogi,“ segir Regína.
– En hvers vegna?
„Ég settist að hjá vinafólki
mömmu, konan var rúmliggjandi en
fóstri minn og dætur þeirra tvær
tóku við mér. Ég var ellefu ára þegar
ég flutti alveg til þeirra en hafði ver-
ið með annan fótinn hjá þeim lengi,
þar fékk ég að njóta mín vel. Fóstri
minn kenndi mér að lesa þegar ég
var á fimmta árinu, hjá þessu fólki
fékk ég svar við þeim spurningum
sem á mér brunnu, mamma hafði lít-
inn tíma og pabbi alltaf að vinna.
Hann kenndi mér þó að dansa
Charleston þegar ég var fimm ára.
Fóstri minn, Sigurður Sigfússon,
var landpóstur og síðan póstur á
Seyðisfirði eftir að hann fullorðnað-
ist og húsvörður hjá Landsímanum.
Þá þótti gott að hafa fasta vinnu, fá-
tæktin var geysileg í þorpinu áður
en herinn kom.
Ég var eins og jólatré hjá þessari
fjölskyldu allan ársins hring, fékk ný
föt og allt var gert sem hægt var til
þess að rækta mig, ég var eins og
stofublóm meðan systkini mín
þurftu að berjast harðri baráttu hér
fyrir sunnan.
Ég fór í skóla á Eiðum. Það var
ansi mikið stökk að fara af Seyðis-
firði, úr því verndaða umhverfi sem
ég bjó í. Einnig varð ég á þessum ár-
um fyrir því óláni að fá botnlanga-
bólgu, það sprakk í mér botnlanginn
og ég var flutt á spítala. Ekki var
hægt að taka botnlangann og þótti
undravert að ég skyldi lifa þetta af.
Ég hef alltaf verið seig að ná mér
eftir áföll. En þetta varð afdrifaríkt,
vegna þessa eignaðist ég ekki börn
en um þær afleiðingar veikindanna
vissi ég ekki fyrr en löngu síðar.“
Regína er líka sögð skartgjörn.
Hún geymir skartgripina sína
í Mackintosh’s dós
og Helga hleður þeim á sig
þegar hún kemur í heimsókn,
segir svo:
Er ég ekki fín?
„Ég var fimmtán ára þegar ég
lauk náminu á Eiðum og þá fékk ég
vinnu á símstöðinni – mér fannst það
harla gott, þá átti ég nóga peninga
fyrir fötum. Ég bæði fékk föt að
sunnan og saumaði heilmikið sjálf.
Þá var aðalmálið að taka sig vel út.
Ég las þó einnig mikið og saumaði
út, – þá þótti mjög fínt að vinna
handavinnu. Þetta breyttist allt þeg-
ar ég gifti mig. Elli minn reykti og
brenndi dúkana sem ég hafði saum-
að út.
Ég vann á símstöðinni í fimm ár,
þá fór ég suður til Reykjavíkur til
þess að læra hjúkrun. Mér fannst
það ágætt því í skólanum var heima-
vist og nemendur fengu dálitla vasa-
peninga.
Þótt kona fóstra míns væri alltaf
rúmliggjandi var það ekki ástæðan
fyrir þessari ákvörðun, né heldur að
ég teldi hjúkrun eiga betur við mig
en margt annað. Mig hafði bara allt-
af langað í frekara nám og um tví-
tugt var ég orðin þreytt á að vera á
Seyðisfirði og fannst allt vera að
verða að engu hjá mér.
Helst hefði ég viljað fara í
Menntaskólann á Akureyri og svo í
háskólann, í íslensku og samanburð-
armálfræði, ég átti strax gott með að
læra tungumál, skrifaði bréf til leik-
aranna í Hollywood á ensku sem
ungur krakki, Grímur Helgason
kennari skrifaði í unglingadeild
undir stíl frá mér: „I admire your
abilities“. En menntaskóla- og há-
skólanám var dýrt, þetta góða fólk
hafði gert svo margt fyrir mig að ég
vildi ekki leggja á það meiri fjár-
hagslegar byrðar mín vegna.“
Það koma margir að Umsvölum
til að fá bót meina sinna
eða ráðgast við Regínu
um verk
eða of háan blóðþrýsting.
Regína tók upp samband við for-
eldra sína og systkini.
„Pabbi sagði stundum við yngri
systkini mín, „Þið eigið að vera dug-
leg að læra eins og Regína,“ – þeim
fannst það ekki skemmtilegt sem
von var.
En námið í hjúkrunarskólanum og
samvistir við stelpurnar þar og
kennarana gaf mér mikið.
Enn höldum við sambandi gömlu
„hollsysturnar“, sem í upphafi voru
17, ég hef þó oft langtímum saman
ekki getað haldið saumaklúbba en
þær aðstæður hafa mætt miklum
skilningi hjá vinkonum mínum, ég er
þakklát fyrir að hafa alltaf fengið að
vera með, þótt ég hafi óneitanlega
farið dálítið ólíka leið en þær.
Námið var 3 ár og 2 mánuðir að
auki í forskóla.
Ég byrjaði eftir forskólann á
handlæknisdeild karla og hafði aldr-
ei séð beran karlmann fyrr. Mér brá
við satt að segja. Ég man eftir einu
atviki, ég átti að baða ungan strák
áður en hann fór heim. Ég fór með
strákinn inn á bað, setti hann þar á
fjöl og ég er viss um að enginn mað-
ur hefur farið af spítala eins vel
skúraður og hann, svo mikið vandaði
ég mig.
Stelpunum fannst ég lítið lesa en
ég tók vel eftir í tímum. Það sem
heillaði mig frá upphafi mest var
heilsugæslan, fyrirbyggjandi að-
gerðir.
Þegar ég fór að kenna löngu síðar
þá tók ég ýmislegt nýtt upp, t.d. kyn-
fræðslu. Þá var samkynhneigð ekki
rædd en ég sá í hópi nemendanna
nokkur lítil og kvalin andlit og kem
þessu því inn í umræðuna. Bróðir
minn næstyngsti var hommi og ég
mundi hvað hann hafði þurft að líða
fyrir það á sínum ungdómsárum.
Hann var mikið hjá mér sem barn og
unglingur, við áttum vel saman
systkinin, en hann settist síðar að er-
lendis og lést ungur að árum úr al-
næmi. Það var mér mikið áfall, það
var eins og slokknað hefði á sólinni.
Ég var komin með 25 ára reynslu
þegar ég byrjaði að kenna og fannst
þegar ég leit til baka að ég hefði lítið
kunnað um líkamann þegar ég fór að
eiga við fólk í mínu starfi. Mörgum,
t.d. líffræðingunum, fannst kannski
ekki það besta að ég væri að kenna
líffærafræði og búa til kennsluefni,
en svona var þetta, ég festist í þessu
fagi og kenndi það alla tíð. Ég hafði
að leiðarljósi hve fáfróð ég var í upp-
hafi, ef fólk í heilbrigðisstéttum hef-
ur ekki næga undirbúningsmenntun
um bein og vöðva og líkamann al-
mennt þá er það ekki vel sett.“
En einmitt þegar Regína var ung
og fáfróður hjúkrunarnemi kynntist
hún verðandi mannsefni sínu á Hótel
Borg.
Regína sýnir mér mynd
af henni og Ella á Ísafirði
þegar þau voru gefin saman.
Elli tíndi blóm handa henni í Lystigarð-
inum;
á vörum hans Æðeyjarbros
sem hefur fylgt honum um heiminn
og hjálpað honum
við að vera hann sjálfur,
týnast ekki inn í blóm myrkursins
Í Alsír,
Sydney
eða Texas
eða í Kína.
„Elli var 24 ára og nýkominn frá
Ameríku, hann var heimsborgari
þegar ég kynntist honum, hann hafði
verið í skóla í Danmörku fyrir útstill-
ingarmenn og skiltaskrifara, var
einn af frumkvöðlunum í þeirri grein
hér. Einnig hafði hann verið í námi
og starfi í sömu grein í Bandaríkj-
unum og í Bretlandi og ferðast víða.
Ég hafði séð marga sæta stráka
en fannst ég ekki hafa séð neinn slík-
an þegar ég hitti Ella. Það var eins
og almættið væri þarna að verki –
þetta var ást við fyrstu sýn.
Það voru strangar útivistarreglur
í hjúkrunarskólanum en einhvern
veginn hafðist þetta. Líklega giftum
við okkur þó fyrr en ella vegna þess-
ara reglna. Samt finnst mér þegar
ég lít til baka að þetta hafi verið í
góðu lagi, agaleysið nú til dags er
miklu verra. Eins og Bertrand Russ-
el sagði: „Frelsið er ekki meðal við
öllu.“
Ég var nemi á spítalanum á Ísa-
Lindi úr tunglskini!
Sumir eiga ævintýralegra líf
að baki en aðrir. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi við
Regínu Stefnisdóttur hjúkr-
unarfræðing og kennara um
störf hennar á erlendum
vettvangi og hér heima á
Íslandi.
Morgunblaðið/Kristinn
Regína Stefnisdóttir við húsið á Sogaveginum.
Frá Umsvölum sé ég hrafnana í slyddunni.
Þegar ég kom í þorpið
gekk ég niður að sjónum.
Það er pósthús á sjávarkambinum
og þaðan sendi ég orð mín.
Þú verður að hlusta.
Þú verður að vera tómur.
Þannig hefst bókin Frá Umsvölum eftir Jó-
hann Hjálmarsson sem kom út árið 1977.
„Ég og fjölskylda mín hittum Regínu og Elías
á Spáni,“ segir Jóhann Hjálmarsson skáld.
„Ragnheiður kona mín hafði kynnst Regínu í
hjúkrunarskólanum, þær eru báðar hjúkrunar-
fræðingar. Ég hafði hins vegar ekki hitt þau hjón
áður en kynntist þeim í ferðinni og það var mikið spjallað.
Eftir að við komum heim fékk ég rithöfundarlaun og var í fríi og þá buðu
Elli og Regína mér til Kópaskers í heimsókn, en þau bjuggu þar þá. Ég var
hjá þeim í nokkrar vikur. Það má sjá á bókinni að í fyrstu virtist þetta ætla
að verða heimspekilegt og tilvistarlegt ljóð en það breytist fljótt í ljóðsögu
um Ella og Regínu, þau tók við af skáldinu og ortu sína ævisögu sjálf. Um-
hverfið fyrir norðan og margt fólk þar kemur við sögu, brotin úr ævi
hjónanna á Umsvölum eru fléttuð inn í þann texta, auk margs annars sem
fram kemur.
Ég skrifaði eitthvað á hverjum degi, ljóðsagan varð til jafnt og þétt. Ég
hef skrifað fleiri bækur sem ég get kallað ljóðsögu.
Ég hef haldið sambandi við þau Ella og Regínu í áranna rás.“
Tilurð bókarinnar
Jóhann Hjálmarsson