Morgunblaðið - 22.01.2006, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 18. janúar 1976:
„Umræður þær, sem fram
hafa farið síðustu daga um
landhelgismálið og þær leið-
ir, sem fara ber í baráttunni
við Breta hafa verið gagn-
legar. Í þeim hafa nokkrar
grundvallarstaðreyndir í af-
stöðu okkar til landhelg-
isdeilunnar við Breta skýrzt
mjög. Velheppnaðar togvíra-
klippingar varðskipanna í
upphafi þorskastríðsins hafa
ef til vill vakið upp vonir um,
að hinn takmarkaði varð-
skipafloti okkar Íslendinga
gæti hrakið breska togara-
flotann á brott eða spillt veið-
um hans svo mjög, að lítill
afli fengist þrátt fyrir her-
skipaverndina. En það á við
nú eins og í fyrri landhelg-
isdeilum, að við ofurefli er að
etja.“
. . . . . . . . . .
Sunnudagur 19. janúar 1986:
„Um áramótin voru for-
ystumenn stjórnmálaflokk-
anna sammála um nauðsyn
þess, að tafarlaust yrði geng-
ið fram við það að endur-
skipuleggja bankakerfið.
Fyrir liggur álit nefndar um
nauðsyn þessa verks og staða
Útvegsbankans kallar á
skjótar aðgerðir.
Jafnframt er ljóst, að skipt-
ar skoðanir eru um það milli
stjórnmálaflokka, hvernig að
framkvæmdinni verður stað-
ið. Deilan stendur um það,
hvort sameina eigi ríkisbanka
eða auka hlut einkabanka.“
. . . . . . . . . .
Sunnudagur 21. janúar 1996:
„Samtök iðnaðarins eru í hópi
öflugustu atvinnuvega-
samtaka landsmanna. Í bréfi
til Alþingis hafa þau lýst ein-
dregnum stuðningi við þings-
ályktunartillögu þingmanna
Þjóðvaka um að tekið verði
gjald fyrir veiðirétt úr sam-
eiginlegri auðlind lands-
manna. Í bréfinu segja þessi
fjölmennu atvinnuvega-
samtök að „fámennur hópur
fái gefins stórkostlega verð-
mæti, sem lögum samkvæmt
eru sameign okkar allra“.
Auk þessarar almennu rök-
semdar, sem byggist á rétt-
lætissjónarmiðum, benda
Samtök iðnaðarins á hag-
kvæmnisrök máli sínu til
stuðnings.
Þannig segir í bréfi þeirra,
að það skekki samkeppn-
isstöðu atvinnugreina, ef ein
atvinnugrein fær gefins að-
föng umfram aðrar og síðan
er bætt við: „Við það myndast
forskot, sem ómögulegt er
fyrir aðrar atvinnugreinar að
vinna upp og útkoman fyrir
þjóðarbúið verður lakar en
ella. Staða einstakra fyrir-
tækja innan sjávarútvegs er
einnig misjöfn með tilliti til
aðgangs að auðlindinni og
samkeppnisaðstaðan því
skökk.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
B
aráttan fyrir jafnrétti
kynjanna, eins og við þekkj-
um hana, hefur staðið í rúma
öld. Þetta hefur fyrst og
fremst verið barátta kvenna
fyrir réttindum sínum; að
brjótast út úr hefðbundnu
kynhlutverki inni á heim-
ilinu; að ná völdum og áhrifum í samfélaginu til
jafns við karla; að fá að hugsa og gera það sem
þeim sýnist. Áratugum saman snerist jafnréttis-
baráttan ekki sízt um það hvað konur mættu eða
mættu ekki gera. Máttu þær ganga í menntaskóla
eða háskóla eins og karlar? Máttu þær fá kosn-
ingarétt og kjörgengi? Máttu þær verða prestar,
lögregluþjónar, forseti? Máttu þær ganga í bux-
um? Máttu þær reykja? Í sumum tilfellum fólust
svörin í formlegum réttindum eða lagasetningu, í
öðrum fyrst og fremst í samfélagslegri viðurkenn-
ingu. Þær, sem tóku að sér hlutverk brautryðjend-
anna, þurftu iðulega bæði að berjast fyrir viður-
kenningu karla og annarra kvenna á því að fá að
stíga inn á yfirráðasvæði karla.
Á hundrað árum hefur hlutverk kvenna í sam-
félaginu breytzt gífurlega. Og konur hafa breytzt;
ungar konur hafa allt aðrar hugmyndir um stöðu
sína og hlutverk en ömmur þeirra eða langömmur.
Konur hafa sótt inn á hér um bil öll svið, sem áður
voru frátekin fyrir karla, þótt þær standi þeim
hreint ekki alls staðar jafnfætis.
En hvað með karlana? Hafa þeir breytzt? Hefur
hlutverk karlmannsins, eða hugmyndir okkar um
það, tekið breytingum? Hafa karlar sótt inn á svið,
sem áður voru frátekin fyrir konur? Þurfa þeir
þess yfirleitt? Vilja þeir það? Það verður að segj-
ast eins og er, að þessum spurningum hefur verið
miklu minni gaumur gefinn. Karlar hafa sjálfir
ekki spurt þeirra að ráði í opinberum umræðum,
nema þá alveg nýlega. Þátttaka þeirra í umræðum
um jafnréttismál hefur meira og minna takmark-
azt við svörin við spurningunum um það hvað kon-
ur megi eða megi ekki. Það hefur verið miklu
minna um að karlar spyrji hvort þeir megi sjálfir
sækja á ný mið og skilgreina eigin hlutverk upp á
nýtt, eins og konur hafa gert.
Oft eru gerðar kröfur til kvenna um að þær
þurfi að breytast ennþá meira til að raunverulegt
jafnrétti náist fram; verða t.d. kröfuharðari og
áræðnari á vinnumarkaðnum og í kröfum sínum
um sömu laun og sömu stöðu og karlar. En eru
gerðar kröfur til karla um að þeir breytist? Þarf
samfélagið á því að halda að þeir breytist, eins og
konurnar hafa breytzt?
Hinn úrelti karl
iðnbylting-
arinnar
Spurningum af þessu
tagi var velt upp á
einkar forvitnilegri
ráðstefnu, sem haldin
var í Tallinn í Eistlandi
í síðasta mánuði, undir
yfirskriftinni New Masculinity, eða ný karl-
mennska. Ráðstefnan var haldin á vegum eist-
neska félagsmálaráðuneytisins og norrænu ráð-
herranefndarinnar og fyrirlesararnir komu frá
Eystrasaltsríkjunum, Norðurlöndum og Norður-
Ameríku. Tilgangurinn var að beina sjónum að
karlmennsku og karlhlutverkinu og hvernig það
væri að þróast.
Einn af aðalfyrirlesurum ráðstefnunnar var
Ingemar Gens, sænskur atferlisfræðingur, sem
meðal annars hefur lagt sitt af mörkum til hug-
mynda um uppeldisstefnu í skólum, sem felst í því
að kenna strákum það sem stelpur kunna betur en
þeir, t.d. samskipti og tilfinningatjáningu, og
stelpum það sem strákar kunna betur, t.d. frum-
kvæði, áræði og hreyfingu. Gens er þar á sömu
slóðum og t.d. Margrét Pála Ólafsdóttir og Hjalla-
stefna hennar. Gens dró upp harla neikvæða mynd
af stöðu karlmannsins í vestrænum samfélögum.
Málflutningur hans var eitthvað á þessa leið: Karl-
hlutverkið, sem ennþá nýtur viðurkenningar, þ.e.
fyrirvinnuhlutverkið, er afsprengi iðnbyltingar-
innar. Konur þurftu að vera heima, fæða börn og
ala þau upp. Karlarnir þurftu að sjá fyrir heimilinu
og stjórnun og völd í stjórnmálum og efnahagslífi
voru þeirra svið. Stelpur voru aldar upp undir pils-
faldi móður sinnar og búnar undir eigið móður-
hlutverk, strákar ólu sig upp að verulegu leyti
sjálfir, í hópi annarra stráka, þar sem allt gengur
út á að reyna að ná völdum og klifra sem hæst í
valdapýramídanum – og tala ekki við stelpur fyrr
en kynþroskaaldri er náð og þeir fara að leita sér
að maka.
Þessi kynhlutverk eru úrelt, segir Gens. Konur
hafa lagað sig að breytingum í efnahagslífinu. Ein
ástæðan fyrir sókn þeirra inn á vinnumarkaðinn
er að dregið hefur úr erfiðisvinnu og til hafa orðið
ótal störf, sem konur geta unnið ekkert síður en
karlar. Þær eru meirihluti stúdenta í háskólum,
þær hafa hæfileikana til tjáskipta og að setja sig í
spor annarra, sem nýtast í upplýsingaþjóðfélagi
nútímans. Karlarnir eru staðnaðir í innantómri
eftirsókn eftir stöðu og valdi. Kynhlutverk kvenna
hefur breikkað; þær halda áfram að hafa hlutverki
að gegna á heimilinu og í barnauppeldi, auk þess
sem þær hafa gert sig gildandi á sviðum, sem áður
tilheyrðu körlunum eingöngu. Hlutverk karlanna
hefur hins vegar þrengzt; þeir tapa hverju víginu á
fætur öðru í hendur konum, en hafa ekki unnið
nein ný lönd sjálfir.
Gens segir að konum gangi þannig betur og bet-
ur, en körlum verr og verr. Þeir séu að verða undir
í menntakerfinu og verði fyrir vikið undir á vinnu-
markaðnum þegar fram líða stundir. Þeir lenda
fremur í glæpum og eiturlyfjaneyzlu, eru ofbeldis-
hneigðari og ástunda alls konar óskynsamlega
áhættuhegðun og óhollt líferni. Við þetta bætist sú
þversögn, að þótt konum gangi alltaf betur og bet-
ur og þær öðlist meiri völd og hærri tekjur, leita
þær enn að maka, sem hefur meiri völd og tekjur
en þær sjálfar. Niðurstaðan verður sú, segir Gens,
að hinn gamli karlmaður iðnaðarsamfélagsins
mun hvorki finna sér konu né vinnu. Eftir fáeina
áratugi munu konur hafa völdin í samfélaginu, í
stað karla.
Ingemar Gens segir að til að forðast að þetta
verði niðurstaðan, þurfi að ala börn öðruvísi upp
en við gerum í dag. Það þurfi að breyta vænting-
unum til stráka og stelpna og leyfa báðum kynjum
að þróa með sér fleiri hæfileika, sem mannkynið
búi yfir, í stað þess að ætlast til að kynin búi yfir
gjörólíkum eiginleikum. Þetta sé ekki sízt hlut-
verk skólans; að styrkja strákana t.d. á tilfinninga-
og samskiptasviðinu, en stelpur í frumkvæði,
kjarki og sjálfstæði.
Viðhorfið
til föðurhlut-
verksins
Eins og áður sagði,
dregur Ingemar Gens
upp harla dökka mynd
af framtíðarhorfum
karlkynsins. Aðrir fyr-
irlesarar á ráðstefn-
unni voru ekki eins svartsýnir. Duncan Fisher,
framkvæmdastjóri Fathers Direct í Bretlandi,
samtaka sem berjast fyrir tækifærum feðra til að
sinna börnum sínum betur, lagði þannig áherzlu á
þær breytingar, sem hefðu orðið á viðhorfi karla til
eigin föðurhlutverks. Fisher dró fram niðurstöður
vísindarannsókna, sem sýna fram á að feður, ekki
síður en mæður, eru „líffræðilega forritaðir“ til að
sjá um börn, og niðurstöður úr könnunum, sem
sýna að jafnvel í Bretlandi, þar sem kynhlutverkin
virðast í mun fastari skorðum en á Norðurlöndum,
vildu tveir þriðjuhlutar nýbakaðra feðra að þeir
hefðu tækifæri til að vera virkari í uppeldi barna
sinna.
Fisher bendir á að þessi breyting sé bæði
sprottin af innri hvötum karla og af þjóðfélagslegri
nauðsyn. „Undanfarin 100 ár hafa konur barizt
fyrir breytingu á hlutverki sínu. Þær hafa sagt að
þær kæri sig ekki um það hlutverk, sem hafði ver-
ið þröngvað upp á þær,“ segir hann. „Konur hafa
menntað sig og hagkerfið þarfnast þeirra. Fyrir
vikið þarf hagkerfið líka á því að halda að karlar
verði virkari í umönnun barna. Efnahagslífið virk-
ar ekki ef konur eiga að vinna, en karlar halda
áfram að skipta sér ekki af börnunum. Eina lausn-
in er þá að fá láglaunakonur til að sjá um börnin
fyrir hálaunakonur, á meðan karlarnir halda sínu
striki.“
En Fisher segir að hér sé ekki eingöngu um ein-
hvers konar efnahagslega nauðhyggju að ræða; að
konur hafi breytzt og þess vegna verði karlar að
breytast, í þágu atvinnulífsins. „Margir karlar
bera í brjósti von um eitthvað betra en það sem
þeir hafa nú. Þeir vilja breytast. Af hverju? Af því
að það fylgir því mikill kostnaður að vera aðskilinn
frá börnunum sínum – að vera sendur niður í
námu eða burt í stríð. Viðkvæðið að menn vilji ekki
vera eins fjarlægir börnunum sínum og feður
þeirra voru þeim, er orðið mjög algengt.“
Fisher bendir á að viðhorfsbreytingin hvað
varðar þátt karla í umönnun barna á sér ekki að-
eins stað hjá þeim sjálfum, heldur ekki síður hjá
konum. Þannig hafna um 60% nýbakaðra foreldra
í Bretlandi, jafnt karla sem kvenna, þeirri hug-
mynd að meginhlutverk föðurins sé að vinna fyrir
fjölskyldunni. Þetta er mikil breyting frá niður-
stöðum kannana, sem voru gerðar fyrir aðeins 20
árum.
Það vill svo til að viku áður en ráðstefnan í Tall-
inn var haldin, gekkst Árni Magnússon félags-
málaráðherra fyrir karlaráðstefnu í Salnum í
Kópavogi, sem var eingöngu opin körlum. Tilefni
ráðstefnunnar var hvatning Vigdísar Finnboga-
dóttur, fyrrverandi forseta Íslands, til karla að
taka þátt í umræðum um jafnréttismál. Það, sem
vakti mesta athygli á þeirri ráðstefnu, var að frum-
mælendurnir ræddu ekki fyrst og fremst um það
hvernig mætti greiða götu kvenna í atvinnulífinu
eða í valdastöðum í þjóðfélaginu. Rauði þráðurinn
í öllum umræðum á ráðstefnunni var skýr krafa
LÆGSTU LAUN HÆKKI Í RAUN
Ákveðið var á launamálaráð-stefnu sveitarfélaganna áföstudag að lægstu laun
starfsmanna sveitarfélaganna yrðu
hækkuð. Þetta er grundvallar-
ákvörðun og nú tekur við yfirferð
launanefndar sveitarfélaga yfir til-
lögur og hugmyndir um leiðir til
lausna í kjaramálum starfsmanna
sveitarfélaganna og á hún að kynna
niðurstöður sínar fyrir 10. febrúar.
Gunnar Rafn Sigurbjörnsson, for-
maður launanefndarinnar, sagði við
Morgunblaðið í gær að ætlunin væri
að heimila sveitarfélögum að greiða
hærri laun en núgildandi kjara-
samningar segðu til um: „Við viljum
mjög gjarnan láta það gerast í þetta
skiptið að það verði raunverulega
lægstu launin sem hækka.“ Gunnar
vildi ekki ræða tölur, en sagði að um
verulegar upphæðir yrði að ræða.
Gunnar I. Birgisson, bæjarstjóri í
Kópavogi, lagði fram tillögur þar
sem starfsfólk sveitarfélaga með
lægstu launin fengi á bilinu 120 til
180 þúsund króna hækkun á árs-
grundvelli.
Eins og kom fram í Morgun-
blaðinu í gær hefðu margir viljað fá
skýrari niðurstöðu á launamálaráð-
stefnunni, enda hefur iðulega verið
vísað til hennar í umræðunni um
launamál á undanförnum vikum.
Björg Bjarnadóttir, formaður félags
leikskólakennara, gengur svo langt
að segja að staðan sé óbreytt vegna
þess að ráðstefnan hafi ekki svarað
neinum spurningum og ekki sé að
vita hvenær þolinmæði leikskóla-
kennara þrjóti.
Mikil ólga hefur verið meðal leik-
skólakennara eftir að laun ófaglærðs
starfsfólks á leikskólum í Reykjavík
hækkuðu í framhaldi kjarasamningi
Reykjavíkurborgar og stéttar-
félagsins Eflingar. Launamál leik-
skólakennara voru rædd sérstak-
lega á launamálaráðstefnunni, en
ekki var eining um það hvaða leiðir
ætti að fara í launamálum þeirra.
Mikil samkeppni er um starfsfólk
á vinnumarkaðnum. Líta má á deil-
una um hækkun lægstu launa frá
mörgum hliðum, en sennilega er ein-
faldast að gera það út frá lögmálinu
um framboð og eftirspurn. Um þess-
ar mundir er mikið sóst eftir ófag-
lærðu starfsfólki á vinnumarkaði.
Þegar þau laun, sem sveitarfélögin
greiða, duga ekki til að manna störf í
félagslegri þjónustu verður að taka
eitthvað til bragðs. Vandinn við að fá
fólk til starfa á leikskólum hefur
ekki farið fram hjá neinum. Hann
kemur ekki aðeins niður á foreldr-
um, heldur öllu atvinnulífinu. Hið
sama hefur gerst á fleiri sviðum og
hefur til dæmis verið skortur á
starfsfólki við heimaþjónustu aldr-
aðra. Þetta getur komið sér illa fyrir
foreldra og aðstandendur og tor-
veldað þeim að sinna vinnu sinni af
fullum krafti. Þessi vandi hefur því
margfeldisáhrif og því er það ekki
aðeins hagur foreldra eða aðstand-
enda, heldur samfélagsins alls að
kjör þeirra, sem vinna þessi störf,
séu samkeppnishæf.
Það er síðan annað mál í þessari
launaumræðu hvað kjörin segja um
það hvernig störf þeirra, sem annast
okkar yngstu og elstu borgara, eru
metin. Allir virðast sammála um
mikilvægi þessara starfa, en oft
verður fátt um svör þegar spurt er
hvernig eigi að meta þau að verð-
leikum.
Niðurstaða launamálaráðstefn-
unnar ber því vitni að þrátt fyrir þá
gagnrýni, sem í upphafi beindist
gegn Steinunni Valdísi Óskarsdótt-
ur, borgarstjóra í Reykjavík, fyrir
að beita sér fyrir þeirri samnings-
niðurstöðu, sem leiddi til mikilla
launahækkana lægst launuðu starfs-
manna borgarinnar, hefur nú skap-
ast sátt um að hækka lægstu launin.
Þetta er mikilvægt skref og gæti
jafnvel verið upphafið að því að
binda enda á úrelta miðstýringu
kjarasamninga sveitarfélaganna.
Nú er hins vegar að sjá með hvaða
hætti fyrirheit ráðstefnunnar um að
hækka lægstu laun í raun verða
efnd.