Morgunblaðið - 19.03.2006, Qupperneq 34

34 SUNNUDAGUR 19. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Undanfarið hefur mikiðverið rætt um styttingunáms til stúdentsprófsog í Lesbók 11. marskoma fram miklar
áhyggjur íslenskufræðinga fyrir
hönd móðurmálsins. Engan veginn
hyggst ég blanda mér beint inn í þær
umræður, þykist þó í áranna rás hafa
meðtekið að menn hafi ólíkar þarfir
varðandi gagnvirkan menntunar-
grunn. Ber ekki að misskilja, einung-
is verið að vísa til þess að allt staðlað
nám er öðru fremur áfangi út í lífið,
sem í fjölþættri birtingarmynd sinni
er mikilvægasti skólinn. Hörð gildi
og menntunargráður eiga síður að
vera lokamark frekar en þær óskjal-
festu sem einstaklingurinn ávinnur
sér í sjálfu lífinu, í grunneðli sínu
inniber fróðleikur þegar allt kemur
til alls engin stöðluð viðmið né enda-
mörk. Háskalegur misskilningur að
einstaklingurinn sé vitrari og allir
vegir færir með vænar skólagráður
upp á vasann því þekking hefur aldr-
ei talist algildur mælikvarði á visku,
hér gildir hvernig unnið er úr henni.
Til hins ber einnig að líta, að þeim
meir sem hinn sanni lærdómsmaður
viðar að sér af þekkingu því minna
finnst honum hann vita, ævaforn lífs-
speki að einn áfangi býður öðrum
heim.
Það sem ég hjó eftir varðandi hin-
ar prýðilegu og skilmerkilegu grein-
ar í Lesbók var að íslenskar bók-
menntir teljast mikilvægur hlekkur í
íslenskunámi, sem er hið ágætasta
mál, hins vegar er sjónmennta að
engu getið. Mætti þó ætla að það hafi
nokkurt gildi að geta lesið í umhverfi
sitt og að færni í slíku hafi drjúga
þýðingu varðandi almenna mál-
kennd og ekki síður hitt að vera fær
um að rýna í mynd- og táknmál.
Nefna má mörg dæmi þess að ýmsir
heimsþekktir rithöfundar og skáld
höfðu að baki nám í listaskólum og
alþekktur er almennur áhugi slíkra á
umhverfi sínu og sjónlistum al-
mennt. Minni einungis á þýðingu
sjónmennta á upplýsingaöld og ber
þá helst að nefna þá Goethe og Dide-
rot og drjúgan hluta menntunar
sinnar sótti rithöfundurinn F. Scott
Fitzgerald í listaskóla, loks mun okk-
ar eigin orðameistari Guðbergur
Bergsson vera tíður gestur á lista-
söfnum ytra. Þá má enn og aftur vísa
til þess að allir helstu háskólar Am-
eríku hafa sérdeildir í sjónlistum
innan sinna vébanda.
Svo við lítum í eigin barm er
gagnsæ og hlutlæg íslensk sjón-
menntasaga frá fyrstu tíð fram til
nútímans ekki til og blessaðir stúd-
entarnir okkar sem og almennir há-
skólaborgarar því alls ófróðir á
þessa menntunarhlið nema þeir hafi
aflað sér þekkingar að eigin frum-
kvæði. Með sjónmenntum á ég ekki
einungis við myndlist og arkitektúr
heldur allt sem fyrir augu ber og hér
er íslensk náttúra í allri sinni fjöl-
breytni ekki undanskilin, vísa hér
einungis til þess hvernig hún hefur
fætt af sér aragrúa örnefna sem í
birtingarmynd sinni eru hluti sjón-
mennta. Sjónræn sérkenni náttúr-
unnar ásamt sjálfu hugmyndaferlinu
varðandi tilorðningu og mótun heit-
anna leggjast á eitt, og ekki skulu
veðrabrigðin forsómuð.
Á stundum segja menn aðþeir hafi ekki vit á mynd-list og má í mörgum tilvik-um rétt vera, en ætti frek-
ar að orða svo að viðkomandi skynji
trauðla innri lífæðar grunnflatarins.
Að sjálfsögðu er mögulegt að kenna
fólki að skilgreina myndverk á skóla-
bekk svona líkt og önnur sýnileg fyr-
irbæri en hitt að skynja þau og upp-
lifa er allt annað og flóknara mál. Og
ekki sjálfgefið að fróðleikur um sögu
listarinnar og skilningur á eðli henn-
ar sé það sama og að skynja lífæðar
listaverka, þannig ekki mögulegt að
kenna fólki að hafa vit á myndlist,
einungis skilgreina hana. Bók-
menntaþjóðin leitar að frásögninni
og myndefninu á grunnfletinum,
hinu þekkjanlega inntaki og per-
sónubundna vanamynstri í stað þess
að nálgast útfærsluna með opnum
huga og virku innsæi á línu, lit og
form ásamt þeirri útgeislun sem
heildin framber. Hér gilda sömu lög-
mál og um önnur skynjanleg fyrir-
bæri í náttúrunni sem snerta tilfinn-
ingar okkar og er vitaskuld ein-
staklingsbundin og huglæg lifun,
abstrakt. Þessa sérstöku tilfinningu
hefur hver og einn fengið í vöggugjöf
og getur aukið við og þróað áfram að
eigin frumkvæði en hún verður ekki
einangruð, stöðluð og því síður
kennd.
Meðtaki menn ekki þessar stað-
reyndir né geri sér grein fyrir þeim
eru þeir blindir á einn mikilvægasta
þátt lífsins og hér má íslenska
menntakerfið líta sér nær. Greina
má pólana í þá veru að skilningurinn
sé rökvís athugun fyrirbæra allt um
kring og inniberi hörð og áþreifanleg
gildi en tilfinningabundin skynjun
marki persónulega lifun og mjúk
gildi, um leið geti hvorttveggja ekki
án hins verið. Má vera að þetta líti út
fyrir að vera afar einföld og viðtekin
sannindi og er það vissulega í sinni
skírustu mynd, en hér virðist eitt-
hvað hafa farið úrskeiðis í mennta-
kerfinu með mjög svo sýnilegum af-
leiðingum. Gleymst hefur að jarð-
tengja hvorttveggja þannig að
misvægið á milli er eitt hið mesta
sem fyrirfinnst í byggðu bóli, sem er
vont mál því telja má þjóðina mjög
næma á myndræna hluti, en að sama
skapi fávísa á grunneðli og mikilvægi
sjónmennta fyrir ónóga miðlun
þekkingar …
– Greindi í síðasta pistli frá Jean-
Auguste-Dominique Ingres, einum
af höfuðmeisturum klassíska tíma-
bilsins, og tilefni að vísa aftur til
hans hér. Frá að herma að í Louvre
(www.louvre.fr) er nýopnuð mikils-
háttar sýning á verkum þessa nem-
anda J.L. Davids (1748–1825), sem
lagði grunn að listastefnunni, stend-
ur til 15. maí og fer þaðan til Fag-
urlistasafnsins í Strassborg (www.
musees-strasbourg.org) og verður
uppi þar til 20. ágúst. Mál er að fáum
hefur tekist jafn snilldarlega að sam-
ræma hörð og mjúk gildi og Ingres,
menn skilgreina verk hans gjarnan
sem byggingarskipulag fegurðarinn-
ar. Um að ræða djúpa hugmynda-
fræði, yfirburða tækni og þraut-
skipulagða myndbyggingu, um leið
yfirhafinn myndrænan þokka sem
eins og streymir út frá myndverkum
hans. Hér komin birtingarmynd
harðra og mjúkra gilda í meistara-
legu og tímalausu jafnvægi og ekki
að undra þótt höfuðmeistarar mód-
ernismans, Picasso og Matisse, létu
hrífast á sérstakri kynningu verka
hans á Vorsalnum í París 1905. Hitt
sýnu eftirtektarverðara að greini-
lega má merkja spor Ingresar í verk-
um þeirra beggja þótt allt að hundr-
að ár væru liðin frá því hann málaði
sum frægustu verka sinna. Í mun-
úðarfullum soldánsambáttum hvað
Matisse snerti, sem dugði honum
lengi sem myndefni, sem og mörgum
þáttum myndverka Picassos, ekki
síst klassíska tímaskeiðinu sem fljót-
lega tók við eftir kúbismann. Þannig
er þetta í listinni að meistararnir
leita beint og óbeint til fortíðarinnar,
hún er aflvakinn, sæðið og blóðflæðið
og án hennar engin framtíð.
Virði maður nektarmyndirlistamannsins fyrir sér,þetta fullkomna samræmiharðra og mjúkra gilda,
byggingarlögmál og skynhrif, hvar
hvert minnsta smáatriði vinnur með
heildinni, ber þarnæst saman við lík-
amninga tungumálsins er óhjá-
kvæmilegt að rekast á hliðstæður.
Hér er ekki einungis komin hlið-
stæða lögmála málfræðinnar, setn-
ingarfræðin, setningarliðirnir og svo
framvegis, heldur einnig skynjun á
málinu, öllum hliðum þess að við-
bættri andagift og djúpu innsæi.
Hver segir svo að tungumálið
þurfi ekki á hinni sjónrænu lifun að
halda, sjónmenntum um leið, og
hverju sætir að þessi atriði hafa ver-
ið vanmetin afgangsstærð í mennta-
kerfinu en ofuráhersla lögð á bókvit-
ið?
Bókmenntir/sjónmenntir
Ingres: Hin stóra baðar sig, 1808, olía 146x98 cm.
Ingres: Tyrkneska baðið, 1859/63. Myndin eins konar svanasöngur málarans,
ólík öllu sem hann gerði áður og sögð hin munúðarfyllsta á ferli hans, var þó um
og yfir sjötugt. Heillaði Picasso og Matisse.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Allt um
íþróttir
helgarinnar…
á morgun