Morgunblaðið - 11.05.2007, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 11. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Eftir Hávar Sigurjónsson
havars@simnet.is
M
eðal góðra gesta sem
sækja Reykjavík
heim á Listahátíð er
breski leikhópurinn
Cheek by Jowl með
nýfrumsýnda og marglofaða sýningu
á Cymbeline eftir Shakespeare. Sýn-
ingarnar verða alls fjórar í Þjóðleik-
húsinu frá 15. til 18. maí. Höfuð-
paurar leikhópsins eru tveir, Declan
Donnellan leikstjóri og Nick Orm-
erod hönnuður, en þeir stofnuðu
leikhópinn 1981 og hafa unnið saman
að öllum sýningum hans síðan, 25 að
tölu, auk margra annarra á vegum
þekktra leikhúsa, ópera og ball-
ettflokka víða um heim og vísast á
upplýsingasíðu Listahátíðar með þá
upptalningu alla (/www.artfest.is).
Verðlaun og viðurkenningar af ýmsu
tagi hafa þeir hlotið saman og hvor í
sínu lagi og teljast hiklaust til
fremstu leikhúslistamanna breskra
sinnar kynslóðar.
Donnellan og Ormerod hafa dvalið
hér í nokkra daga við undirbúning
sýningarinnar og gáfu sér tíma á
þriðjudagskvöldið til að ræða um
vinnu sína og listræna nálgun að
verkefnum á umræðufundi í Þjóð-
leikhúskjallaranum undir stjórn
Hlínar Agnarsdóttur, listræns ráð-
gjafa Þjóðleikhússins.
Bakgrunnur þeirra Donnellans og
Ormerods er svipaður og margra
annarra breskra leikhúsmanna af
þeirra kynslóð. Þeir stunduðu nám
við háskólann í Cambridge, Donnell-
an í enskum bókmenntum og lög-
fræði og Ormerod í lögfræði. Leik-
listaráhuganum fundu þeir útrás
með þátttöku í öflugu stúdentaleik-
hússtarfi meðfram náminu og helltu
sér síðan af fullum krafti út í hring-
iðu leikhúslífsins að námi loknu en
litlum sögum fer af frama innan
breska réttarkerfisins þótt báðir
hafi þeir hlotið málafærsluréttindi.
Listin þarf að opna
manni dyr sínar
Í upphafi umræðnanna útskýrði
Ormerod að nafn leikhópsins Cheek
by Jowl er vel þekkt orðtak breskt
og táknar mikla líkamlega nálægð.
Orðtakið kemur fyrir í leikriti
Shakespeares, Jónsmessunæt-
urdraumi, en Ormerod sagði þá fé-
laga ekki hafa haft hugmynd um
þann uppruna þegar þeir komu sér
saman um nafnið. Helgi Hálfdan-
arson þýðir orðtakið „kinn við
kjamma“ og segir það allt sem segja
þarf. Nafnið gefur þó vísbendingu
um nálgun leikhópsins að verkefnum
sínum þar sem mikil líkamleg tján-
ing er í öndvegi og leikarinn og lík-
ami hans eru þungamiðjan. Donnell-
an tók þó sérstaklega fram í svari við
spurningu þessu að lútandi að hann
væri lítið hrifinn af líkamlegri tækni
leikara í sjálfu sér. „Leikarinn verð-
ur að kunna að beita líkamanum og
hafa fulla stjórn á honum en ég hef
aldrei verið hrifinn af tæknilegum
yfirburðum. Listin þarf að bjóða
mann velkominn og opna manni dyr
sínar. List sem útilokar mann og
gerir lítið úr manni er mér ekki að
skapi.
Donellan og Ormerod eiga að baki
langt og farsælt samstarf við Shake-
speare. Sviðsetningar þeirra á verk-
um skáldsins eru fjölmargar og sum
verkin hafa þeir sett upp oft þótt
sviðsetningin á Cymbeline sé sú
fyrsta á því leikriti sem þeir vinna
að.
„Shakespeare er dásamlegur höf-
undur af því að hann skrifar um ást-
ina í öllum sínum margbreytilegu
myndum. Stundum er ástin glaðleg
og stundum er hún ógnvekjandi.
Þegar við sviðsetjum leikrit þá vit-
um við að sýningin þarf að haldast
lifandi um langa hrið og fara víða.
Leikrit Shakespeares eru alltaf lif-
andi og það er alltaf hægt að koma
að sýningunni og bæta við og breyta;
halda henni lifandi. Ég geng ekki frá
sýningu á frumsýningu og skipti mér
ekki af henni eftir það, heldur vinn
ég áfram og breyti ýmsu og læt sýn-
inguna þróast áfram. Oft er ýmislegt
sem kemur manni á óvart löngu eftir
frumsýningu og það er eitt af því
sem er svo stórkostlegt við verk
Shakespeares. Það eru svo mörg
leyndarmál í verkum hans sem ljúk-
ast ekki upp fyrir manni fyrr en eftir
langan tíma; verk hans eru alltaf
dularfull og alltaf lifandi. Þau snúast
um mannlega reynslu og þess vegna
eru þau alltaf nálæg og nútímaleg.
Shakespeare er ekki hugmynda-
fræðilegur heldur mannlegur og
þegar maður horfir á verkin hans þá
horfa þau á mann á móti á sinn sér-
staka hátt.
Athygli ekki einbeiting
Donnellan kvaðst aldrei ganga að
uppsetningu með ákveðna hugmynd,
konsept, í huga. „Ég kem stundum
leikurunum á óvart í upphafi æfinga-
tímans þegar ég segi að ég hafi ekki
hugmynd um hvernig sýningin eigi
að verða. Þeir trúa mér ekki en þetta
er sannleikur. Fyrstu tvær vikur æf-
ingatímans eru tímabilið sem grunn-
hugmynd sýningarinnar kviknar. Ég
fæ hugmyndir mínar út frá vinnu
leikaranna en það þýðir hins vegar
ekki að vinnan sé lýðræðisleg þar
sem allir ráði jafnmiklu. Alls ekki.
En þetta veldur því hins vegar að
leikararnir verða mjög stoltir af
vinnu sinni og framlagi sínu til sýn-
ingarinnar.
Þegar ég ákveð að gera aðra upp-
setningu að sama leikriti, t.d Ham-
let, þá er það ekki vegna þess að ég
hafi fengið nýja og sláandi hugmynd
að sýningu heldur vegna þess að ég
hef augastað á leikara sem mér
finnst tilbúinn til að leika Hamlet.
Það eru sautján ár síðan ég sviðsetti
Hamlet og á þeim tíma hef ég öðlast
dýpri skilning á dauðanum. Það gæti
skilað einhverju.
Leikarinn er kveikjan að sýning-
unum og mitt hlutverk er að veita
leikaranum þær aðstæður að hann
geti unnið markvisst og óttalaust.
Óttinn er stærsti þröskuldurinn í
vinnu leikarans. Að yfirvinna þann
þröskuld er stærsti sigurinn.
Donnellan er höfundur bók-
arinnar The Actor and his Target,
Leikarinn og markmið hans, og þar
lýsir hann því hvernig hann nálgast
leikarann og vinnur með honum.
Donnellan er þekktur sem „leik-
araleikstjóri“ og setur hugmyndir
sínar fram á mjög skýran og auðskil-
inn hátt í bókinni. Gagnrýnendur
hafa hrósað henni óspart fyrir
hversu aðgengileg hún sé.
„Ég get ekki unnið með leikurum
nema á milli okkar ríki gagnkvæmt
traust og ég verð að finna að leik-
urunum líki við mig.“ Honum verður
tíðrætt um með hvaða hugarfari
leikarinn eigi að nálgast vinnu sína
og segir „einbeitingu“ og „athygli“
vera lykilhugtök. „Þetta eru and-
stæður. Ég vil ekki að leikarinn ein-
beiti sér. Ég vil að hann beiti athygli.
Einbeiting útilokar aðra en athygli
beinist að öðrum. Með því beina at-
hygli sinni að hinum leikurunum
verður leikarinn móttækilegri fyrir
áhrifum og hann verður ekki eins
upptekinn af sjálfum sér. Gleymir
sér. Það er mikilvægt.“
Annað hugtak sem Donnellan er
greinilega hugleikið er að leiklistin
sé lifandi. „Hún þarf alls ekki að
vera fullkomin en hún verður að
vera lifandi. Ég er ekki alltaf jafn-
hrifinn af öllu sem birtist í sýning-
unum mínum en ef það er lifandi þá
er ég tilbúinn að láta það standa.
Skeggjaður í lok sýningar
Ormerod varð fyrir svörum þegar
spurningar beindust að samstarfi
þeirra félaganna. Samstarf þeirra á
sér reyndar ýmsar myndir en þeir
unnu t.a.m. saman leikgerð að sýn-
ingu fyrir Royal Shakespeare
Company eftir skáldsögunni Great
Expectations eftir Charles Dickens.
„Ég væri að skrökva ef ég segði að
við hefðum engar fyrirframgefnar
hugmyndir um sýninguna eða verkið
þegar æfingar hefjast en það skilar
samt miklu meiri árangri að leyfa
hugmyndum að kvikna og þróast á
fyrstu tveimur vikum æfingatímans.
Gömlu hugmyndunum er nær alltaf
kastað fyrir róða og það eru forrétt-
indi að geta unnið á þennan hátt þar
sem vinna fyrir stór leikhús á borð
við Þjóðleikhúsið ykkar kallar nær
alltaf á leikmyndahönnun áður en
æfingar hefjast. Það er einnig gagn-
legt að hafa í huga að leikrit Shake-
speares eru skrifuð með opið og nær
tómt svið í huga. Við þurfum nánast
alltaf að gera ráð fyrir að sýningar
okkar fari víða og því er mikilvægt
að leikmyndin sé einföld. Best er að
hefja vinnuna með tómt svið og upp-
götva hvað sýningin kallar á. Það er
þó ekki alltaf hægt.“
Þeir félagar slógu á létta strengi í
samtali sínu við íslenska leik-
húsfólkið og lýstu aðstæðum í
bresku leikhúsi á þann hátt að erfitt
væri að halda í góða leikara þar sem
gylliboð frá Hollywood freistuðu
þeirra sem slægju í gegn í leikhús-
inu. „James Bond (Daniel Craig) var
í sýningu hjá okkur einu sinni.
Breski og ameríski kvikmyndageir-
inn lítur reyndar á okkur leik-
húsfólkið sem hálfskrýtið og að við
hljótum öll frekar að vilja vinna í
kvikmyndunum. Sjálfur gæti ég vel
hugsað mér að gera kvikmynd og
mér finnst reyndar miklu skemmti-
legra að fara í bíó en í leikhús. Ég
ætti auðvitað ekki að segja þetta en
við Nick förum satt að segja ekki oft
í leikhús og slæm leiksýning er sú
allra versta upplifun sem ég get
hugsað mér. Það er merkilegt hvað
tíminn verður afstæður í leikhúsinu
ef leiksýning er leiðinleg. Ein
klukkustund verður eins og vika og
maður er hissa að vera ekki orðinn
fúlskeggjaður í lok sýningarinnar.“
Ekki er að efa að gestir í Þjóðleik-
húsinu í næstu viku munu gleyma
hvað tímanum líður og ganga út inn-
blásnir af skapandi þörf eftir stefnu-
mót Kinnar við kjamma við Cymbel-
ine Shakespeares.
Kinn við kjamma
Cymbeline Leikkonan Jodie McNee í hlutverki sínu ásamt leikhópnum Cheek by Jowl.
»Ég kem stundum leikurunum á óvart í upphafiæfingatímans þegar ég segi að ég hafi ekki hug-
mynd um hvernig sýningin eigi að verða. Þeir trúa
mér ekki en þetta er sannleikur.
» James Bond (Daniel Craig) var í sýningu hjáokkur einu sinni. Breski og ameríski kvik-
myndageirinn lítur reyndar á okkur leikhúsfólkið
sem hálfskrýtið og að við hljótum öll frekar að vilja
vinna í kvikmyndunum.