Morgunblaðið - 11.05.2007, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. MAÍ 2007 43
RANNSÓKNIR á námserf-
iðleikum eru ekki í forgangi á Íslandi
í samanburði við þau lönd sem við
viljum líkja okkur við. Ástæðan get-
ur verið að börn og unglingar eru
veikur þrýstihópur í samanburði við
aðra hópa í þjóðfélaginu.
Síðustu misseri hefur talsverð at-
hygli beinst að skólum í ýmsum fjöl-
miðlum. Oft er það jákvæð umfjöllun
um þróunarstörf og góðan árangur
einstakra skóla en þar hefur líka ver-
ið neikvæð umfjöllun, samanber
slæma útkomu í PISA 2003, sem er
umfangsmikil rannsókn á hæfni og
getu 15 ára nemenda í ýmsum náms-
greinum sem nær til 32 landa. Þar
kemur fram að lestrargetu 15 ára
barna hefur hrakað verulega frá
fyrri mælingu sem birtist í PISA
2000. Einnig sýna samræmd próf að
lestrarfærni drengja hrakar stöðugt
á Íslandi sem og í öðrum vestrænum
ríkjum. Alþjóðlegar rannsóknir sýna
einnig að drengir eru í meirihluta
þeirra sem greinast með lesblindu og
önnur þroskavandamál.
Af og til er fjallað um stöðu les-
blindra, bæði barna, unglinga og full-
orðinna á Íslandi. Áætlað er að 3–8%
allra á Íslandi séu haldnir lesblindu
og eru það samsvarandi tölur og
annars staðar. Litlar rannsóknir eru
hins vegar til hér. Þó má benda á að
rannsókn Rannveigar Lund og Ástu
Lárusdóttur (2004) á algengi dys-
lexíu meðal 14 ára unglinga bendir til
að þetta hlutfall sé allt að 13%.
Greiningarferli í grunnskólum
Á síðustu árum hafa komið út
skimunarpróf til að hægt sé að finna
þá nemendur sem fyrst sem eru með
leshömlun. Þar má nefna læsi sem
gefið er út af Námsgagnastofnun.
Þetta hóppróf er þýtt úr norsku og
samanstendur af 5 heftum sem lögð
eru fyrir nemendur í 1. og 2. bekk og
er ætlað kennurum til að fylgjast
með hvernig byrjendum gengur að
tileinka sér lestur.
Síðan hafa nokkrir sérkennarar
þróað, staðlað og gefið út 2 próf, fyr-
ir 10 ára og 14 ára nemendur. Spyrja
má hvort ekki sé of seint að leggja
skimunarpróf fyrir nemendur í 9.
bekk en því er til að svara að dys-
lexía breytist með aldri og þroska
nemenda og greinist ekki alltaf fyrr
en meira fer að reyna á nemendur í
námi.
Stuðningur í grunnskólum
Á grunni niðurstaðna skimana er
hægt að bregðast strax við óvæntum
erfiðleikum með viðeigandi kennslu
og þjálfun. Það er ekki hægt að
stytta sér leið til þess að læra færni,
hvort sem það er lestur eða stærð-
fræði. Það er því hægt að hafa
gömlu góðu setninguna „Æfingin
skapar meistarann“ að leiðarljósi í
sambandi við færniþjálfun. Stund-
um stafa vandamál af ónógri eða
rangri þjálfun. Fyrir þann hóp
barna/unglinga er nóg að fá meiri
þjálfun og fókus á þá færni sem læra
á – til að taka framförum. Hins veg-
ar er mikilvægt að muna að hjá
mörgum geta undirliggjandi ástæð-
ur (hæfileikar) gert þeim erfitt fyrir
að tileinka sér lestrarfærni, á sama
tíma og flestir aðrir.
Rannsóknir sýna að það geta ver-
ið vandamál tengd sjónkerfinu (vi-
sual processing) sem geta hindrað
þróun á færni eins og lestri, stærð-
fræði og hreyfingu. Einnig vanda-
mál tengd hljóðkerfisvitund og
vinnsluminni. Margt er órannsakað
um hvernig best er að vinna með
þeim nemendum sem erfiðast eiga
með lestrarnám og á Íslandi þarf að
leggja aukna áherslu á rannsóknir í
kennslu á lestri á íslensku. Það er
nefnilega ekki svo að hægt sé að
færa rannsóknir sem gerðar hafa
verið á lestrarkennslu á einu tungu-
máli yfir á annað tungumál. Hvert
tungumál hefur sín sérkenni og ís-
lenska er ekki það hljóðrétta mál
sem okkur var lengi talin trú um.
Þörf á rannsóknum
Eftir að Lestrarmiðstöð Kenn-
araháskóla Íslands var lögð niður
vegna fjárskorts hefur ekki verið til
nein þekkingarmiðstöð á Íslandi
fyrir lestur og leshömlun.
Við mælum með að sett verði á
stofn rannsóknarmiðstöð fyrir nám
og færniþróun, þar sem aðaláhersla
yrði á lestrarnám/leshömlun en
einnig stærðfræðinám/stærð-
fræðivandamál. Það er til dæmis
ekki vansalaust að ekki skuli rann-
sakað hvaða árangri leiðbeinendur
Davies-aðferðarinnar ná en þeir
auglýsa að þeir „leiðrétti“ lesblindu
á stuttu námskeiði. Slík miðstöð
þyrfti að vera í nánum tengslum
(samvinnu) við alþjóðlegar rann-
sóknarstofnanir á þessum sviðum og
háskólastofnanir á Íslandi.
Rannsóknarmiðstöð um nám og
færniþróun ætti að hafa tvö meg-
inmarkmið:
1. Rannsóknir: Í miðstöðinni yrði
aðaláhersla lögð á rannsóknir á
lestrarnámi/leshömlun. Unnið
yrði að því að finna hvaða að-
ferðir gefa bestan árangur í
námi.
2. Miðlun: Miðlun þekkingar út í
samfélagið yrði stór þáttur af
starfseminni þannig að sú
þekking sem safnast saman
auki árangur og lífsgæði í sam-
félaginu. Miðlunin gæti verið
fólgin í útgáfu vísindagreina og
bóka. Einnig með námskeiðum
og ráðstefnum fyrir þá hópa
sem vinna með börnum svo sem
leikskóla- og grunnskólakenn-
ara. Einnig yrði mikil áhersla
lögð á að upplýsa foreldra um
nýjustu kenningar á sviði náms
og þroska.
Við skorum á menntamálaráð-
herra að huga að bættri þjónustu við
þennan hóp fólks sem enn ber
skarðan hlut frá borði í íslenska
skólakerfinu.
* Mismunandi orð um það sama.
Lesblinda – dyslexía
– leshömlun*
Anna Guðmundsdóttir,
Guðmundur S. Johnsen og
Hermundur Sigmundsson
skrifa um stuðning við þá
sem eiga í námsörðugleikum
» Við skorum ámenntamálaráð-
herra að huga að bættri
þjónustu við þennan
hóp fólks sem enn ber
skarðan hlut frá borði
í íslenska skólakerfinu.
Hermundur
Sigmundsson
Anna er aðstoðarskólastjóri í Hrafna-
gilsskóla; Guðmundur er formaður
Félags lesblindra og Hermundur er
prófessor í sálfræði við Háskólann á
Akureyri.
Guðmundur
Johnsen
Anna
Guðmundsdóttir
VIÐ Íslendingar fögnum á þessu
ári tveimur stórafmælum. Af báðum
stafar mikilli birtu þó með ólíkum
hætti sé. Í ár eru s.s.
200 ár liðin frá fæðingu
Jónasar Hallgríms-
sonar og 100 ár eru lið-
in frá því Kleppsspítali
var tekinn í notkun. Ef
sagt væri um Jónas að
hann væri merkileg-
asti maður í síðari tíma
sögu Íslendinga væri
líklega engu logið.
Uppblásinn titill klæð-
ir hinsvegar Jónas illa.
Hann var meira svona
„smávinur fagur foldar
skart“. Ef sagt væri
um tilkomu Klepps-
spítala að hún væri
merkilegasta yfirlýs-
ing Íslendinga um að
þeir væru frjáls og full-
valda þjóð sem hefði
metnað til að gera land
sitt að einhverjum
ákjósanlegasta stað
veraldar þá er það
sömuleiðis sannleik-
anum samkvæmt.
Lög um að reist
skyldi sjúkrahús á
Kleppi í Laugarnesi
fyrir þá sem ættu við
andlega vanheilsu að
stríða voru sett á fyrsta löggjaf-
arþingi Íslendinga eftir heimastjórn
veturinn 1905. Árið eftir reis á
Kleppi eitt stærsta og reisulegasta
hús landsins og starfsemin hófst eins
og áður segir 1907 og er Kleppsspít-
ali fyrsta sjúkrastofnunin sem reist
er og rekin algjörlega fyrir reikning
ríkissjóðs. Í upphafi var Kleppsspít-
ali fremur hugsaður sem dval-
arheimili fyrir geðsjúka þar sem
þeim yrðu boðnar mannsæmandi að-
stæður og umönnun frekar en staður
þar sem stundaðar væru lækningar.
Þetta gjörbreyttist þegar leið á öld-
ina og í dag er rekstur dvalarheimila
hverfandi þáttur í geðheilbrigð-
isþjónustu. Þeirri baráttu gegn geð-
sjúkdómum sem hófst á Íslandi með
Kleppsspítala er ekki lokið. Geð-
sjúkdómar og kvillar eru í dag vax-
andi vandamál. Mörg okkar kynnast
á lífsleiðinni einhverju formi af and-
legri vanheilsu og flest þekkjum við
einhvern sem einhvern tímann hefur
þurft að berjast við geðsjúkdóm.
Ekki hafa allir þeir sem leitað hafa
sér lækninga á Kleppi gengið heilir
þaðan út, – saga Kleppsspítala er
m.a. saga um persónulega ósigra og
talsverða óhamingju. Þetta breytir
ekki því að stofnun Kleppsspítala
vitnar um viðhorf sem mun skila okk-
ur verulegum og varanlegum ár-
angri. Með aleflingu og einbeitingu
náum við árangri. Í þessu sambandi
getur verið gagnlegt að rifja upp
sögu berkla á Íslandi. Í upphafi 20.
aldar höfðu berklar sömu stöðu í
huga Íslendinga og
krabbamein og geð-
sjúkdómar hafa í dag, –
enginn óhultur, ólækn-
andi sjúkdómur og
stundum banvænn. En
með því sem er kallað
samstillt átak tókst á
nokkrum áratugum að
sigra vágestinn. Með
betri meðulum, með
uppbyggingu heilbrigð-
isstofnana, – t.d. á Vif-
ilsstöðum 1910 og í
Kristnesi 1927 og með
breyttum lífsstíl þjóð-
arinnar voru berklarnir
kveðnir í kútinn og
heyra þeir nú sögunni
til.
Það er skoðun þess
sem þetta skrifar að fátt
eða ekkert eigi eftir að
verða jafn stór og krefj-
andi þáttur í lífi Íslend-
inga á 21. öldinni eins og
baráttan gegn geð-
sjúkdómum og krabba-
meini. Hluti þessarar
baráttu ræðst í heimi
stjórnmálanna, – hverj-
ir verða kosnir, hverjir
ná völdum og hvaða
málum er lyft fram í kosningabarátt-
unni. Varla er hægt að segja að ég
hafi heyrt á þessi mál minnst í þeirri
kosningabaráttu sem nú stendur. Ef
umhverfismál eru frátalin hefur það
sem ég hef heyrt verið hefðbundið tal
um atvinnu og samgöngur sem ekki
sætir miklum tíðindum. Verkefnið
fyrsta og stærsta á þessari öld sem
er nýhafin verður samþætting milli
menntunar og heilbrigðis. Hin al-
menna menntun í þágu heilbrigðis.
Tvennt þessu tengt í bláendann. Við
skulum ekki byggja hátæknisjúkra-
hús við Hringbrautina í Reykjavík.
Það er jafn fráleit hugmynd og hug-
myndin um Kleppsspítala var góð og
gagnmerk fyrir 100 árum. Að reisa
og reka hátæknisjúkrahús kostar
mörg hundruð milljarða. Því fé er
betur varið á öðrum stöðum í annars
konar heilbrigðisþjónustu. Við skul-
um ekki gera neitt sem er til þess
fallið að rýra framhaldsskólann ís-
lenska, – hvorki faglega eða þá þætti
framhaldsskólans sem lúta að þroska
nemenda og almennri menntun. Það
er í skólunum en ekki á sjúkrahús-
unum sem sigrarnir munu vinnast.
Slagurinn stóri
á 21. öldinni
Björn Vigfússon horfir fram
á veginn í heilbrigðis- og
menntamálum
Björn Vigfússon
» Fátt eðaekkert á eft-
ir að verða jafn
stór og krefj-
andi þáttur í lífi
Íslendinga á 21.
öldinni eins og
baráttan gegn
geðsjúkdómum
og krabba-
meini.
Höfundur er kennari við
Menntaskólann á Akureyri.