Morgunblaðið - 21.10.2007, Blaðsíða 46

46 SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Læs börn með léttum leik
Stafabangsar
72 Stafabangsar, bæði stórir
og litlir bókstafir
w
w
w
.s
te
in
n.
is
-
s
te
in
n@
st
ei
nn
.is
Sí
m
i 8
96
6
8
24
Bangsabíll
Í bangsabílnum raða stafabangsarnir
sér upp og mynda orð
Stafastrimlar
10 Stafastrimlar
í ginið á Fúfú
Stafrófið
108 Bókstafir á spjöldum
til að klippa út
Allt stafrófið þrisvar sinnum
Stafahús
2 Stafahús. Bókstafirnir
fara með lyftunni,
hittast og mynda orð.
Má nota sem spil
Leikföng fyrir barnið – Handbók fyrir pabba og mömmu – afa og ömmu
Lestrardrekinn Fúfú
spýr bókstöfum og orðum út úr
gininu og börnin lesa
Allt í einum pakka
Í SEM allra stystu máli eru á Ís-
landi tvö nafnakerfi, þ.e. ættarnöfn
og föður(móður)nöfn.
Ættarnafnakerfið er notað af
nánast öllu mannkyn-
inu (yfir 99%), en þau
erfast (ganga í ættir)
líkt og t.d. húseignir
eða lögvernduð vöru-
merki.
Nafnakerfin tvö
skipta íslensku þjóð-
inni í tvo hópa með
mismikil réttindi:
Hópur A (nálægt 20%
Íslendinga) hefur rétt
til að nota bæði nafna-
kerfin að vild og hefur
því m.a. öll réttindi
hóps B. (Sumir í A-
hópnum notfæra sér ekki að sinni
forréttindi sín.)
Hópur B (nálægt 80% Íslend-
inga) hefur einungis rétt til föð-
urnafnakerfisins og er með sér-
stökum lögum stranglega bannað
að nota hitt kerfið.
Séu nafnakerfin talin jafngild
hefur hópur A því tvöfaldan rétt á
við hóp B samkvæmt núgildandi
nafnalögum, en B-fólkið á Íslandi
er jafnvel það eina á jarðarkúlunni
sem er sérstaklega bannaður að-
gangur að nafnakerfi nánast alls
mannkyns. (Hvar er öll frjáls-
hyggjan þar?)
Af viðræðum mínum við full-
orðna landa mína undanfarna ára-
tugi er ljóst að flestir eru lítt með-
vitaðir um notkun mannanafna í
heimi hér sem og umrædda lög-
bundna mismunun Íslendinga.
Margir vita jafnvel ekki að notkun
ættarnafna sé regla nánast alls
mannkyns.
Þessi lögbundna mismunun Ís-
lendinga er þó svo augljós að skýra
má út fyrir barni og mikilvægi
hvers kyns „vörumerkja“ (s.s. ætt-
arnafna) er sérhverjum nútíma
unglingi augljóst. Fyrirtæki og
ættir sem mega hafa nafn eru aug-
ljóslega í betri aðstöðu – til lengd-
ar – en þau sem mega það ekki,
yrðu t.d. að skipta um nafn við
hver forstjóraskipti, hverja kyn-
slóð. Án ættarnafnsins Blöndal
væri t.d. Blöndalsætt ekki til í
huga Íslendinga, né heldur t.d.
Kvaran og Snævarr sem komu
beint að gerð laga um þau forrétt-
indi sem oft (jafnvel oftast) hafa
fengist með lögbroti. Þegar flestum
íslenskum ættum er
lögskipað í felur verða
aðrar meira áberandi.
Skrítinn dilkadráttur
það.
Mjög málsmetandi
fólk talar í þessu sam-
bandi um stjórn-
arskrárbrot og nauð-
syn þess að málið
komi fyrir Mannrétt-
indadómstól Evrópu.
En ekkert gerist. Nú-
gildandi lög eru arf-
taki eldri laga sem
ætlað var að útrýma
ættarnöfnum en þau voru brotin
áratugum saman, enda hefði fram-
kvæmd þeirra eflaust talist mann-
réttindabrot. Samkvæmt núgild-
andi lögum halda okkar ágætu
nýbúar nú ættarnöfnum sínum og
fara þannig beint í hóp A, forrétt-
indahópinn, og hafa þar með tvö-
falt meiri rétt í nafnakerfi Íslend-
inga en þorri þjóðarinnar.
Framandi ættarnöfnum fjölgar því
hratt, t.d. Cassata, Chelbat, Cilia,
Datye og Özcan. Þannig er vænt-
anlega nafnið Guðmundur Langholt
ólöglegt á Íslandi, en t.d. Guð-
mundur Chelbat og Guðmundur
Özcan lögleg.
Fyrir tveimur árum vakti ég
máls á þessari mismunun á tölvu-
póstlista Háskóla Íslands og
spunnust af því allsnarpar umræð-
ur. Þar komu fram atriði sem
vöktu sérstaka eftirtekt:
1) Allir sem vörðu núverandi
mismunun voru í forréttindahópn-
um, hópi A.
2) Allir sem töldu núverandi mis-
munun fáránlega voru í réttminni
hópnum, hópi B.
3) Meðal þátttakanda í umræð-
unum var einn meðlima þeirrar
þriggja manna nefndar sem lögin
samdi. Hann skrifaði m.a. „… [mis-
réttið] var eitt af áhyggjuefnum
nefndarinnar og gerði hún því tals-
vert miklar athugasemdir við frum-
varpið að þessu leyti.“ Og „[lögin]
mismuna þegnum landsins eftir
ætt, uppruna og jafnvel kyn-
ferði …“
Og „… lögboðin mismunun af
þessu tagi er óhafandi í lýðræð-
issamfélagi.“
Um útbreiðslu framandi ætt-
arnafna hafði hann síðan þetta að
segja: „Það kann því að fara svo að
ekki líði nema fáir áratugir þar til
flestir Íslendingar bera ættarnöfn
á borð við Möller, Schram, Weihe,
Weisshapel, Wessman, Wheat,
White og Wolfram.“ (Að ótöldum
nýjum ættarnöfnum frá Austur-
Evrópu og Asíu.)
Síðasta atriðið er sérstaklega
eftirtektarvert í ljósi þess að mark-
mið núgildandi laga er að vernda
íslenska föðurnafnakerfið og ís-
lenskuna. Lög sem mismuna fólki
og um leið vinna gegn tilgangi sín-
um eru augljóslega ólög.
Einföld lausn er til
Til þess útrýma umræddri mis-
munun, án þess að þvinga neinn til
neins, er nægjanlegt að veita hópi
B rétt (en alls ekki skyldu) til að
taka upp einhver þeirra yfir 2.200
ættarnafna sem til eru á Íslandi
eða nýtt fagurt ættarnafn sem svo
auðvelt er að mynda á íslensku.
(Vart verri íslenska en t.d. nöfn frá
Asíu.) Merkar íslenskar ættir
kæmu eflaust í ljós. Þetta væri ein-
föld aukning réttinda – enginn
þyrfti að breyta um nafn eða
nafnavenjur nema að eigin ósk.
Engar þvinganir eða mannréttinda-
brot framar á þessu sviði á Íslandi.
Alíslenskar mæður og feður í B-
flokknum hafa oft minni rétt í
nafnakerfi eigin þjóðar en þeirra
eigin börn. Maki þeirra og börn
eru sem sagt í forréttindahópnum,
en B-fólki er ekki leyfilegt að taka
upp neitt ættarnafn, ekki heldur
maka síns. Augljóst er að engir
sérstakir verðleikar réttlæta um-
rædda mismunun. Dilkadráttur
ætta og því einstaklinga er hér
löngu orðinn staðreynd þrátt fyrir
mótstöðu, en gróf mismunun í þeim
skollaleik er vernduð með sér-
stökum lögum sem vinna beint
gegn tilgangi sínum. – Ég skora á
stjórnvöld að axla ábyrgð í máli
sem í raun er orðið þjóðarskömm.
Um mannanöfn
og mismunun á Íslandi
Magnús S. Magnússon skrifar
um íslenska mannanafnahefð » Gildandi manna-nafnalög skipta
þjóðinni í tvo hópa. Ann-
ar hefur öll réttindi hins
auk sinna sérréttinda.
Nýbúar fara beint í for-
réttindahópinn.
Magnús S. Magnússon,
Höfundur er forstöðumaður Rann-
sóknastofnunar um mannlegt atferli
við Háskóla Íslands.
Í ÞEIRRI orrahríð sem staðið
hefur um málefni OR hefur mikið
verið talað um þekkingarverðmæti.
Ég er ekki viss um að þorri þeirra
sem um málið fjalla
geri sér almennilega
grein fyrir því hvað
þarna er á ferðinni.
Það er ekki langt síð-
an farið var að fjalla
um þessi verðmæti,
skilgreina þau og ekki
hvað síst leita leiða til
þess að gera þau sýni-
leg svo hægt væri
betur að stýra þeim
og gera sér grein fyr-
ir verðmæti þeirra.
Upphaflega voru
þekkingarverðmæti
notuð til þess að út-
skýra mismun á sölu-
verði og bókfærðu
verði í viðskiptum fyr-
irtækja, nokkuð sem
við þekkjum sem við-
skiptavild eða óefn-
islegar eignir í árs-
reikningum. Fljótlega
kom í ljós að þetta
átti ekki við þekking-
arverðmæti því að
reiknuð afgangsstærð
í viðskiptum náði ekki
að útskýra fyrirbærið.
Þekkingarverðmæti
eru nefnilega afrakstur þeirrar
þekkingar sem býr í kollinum á
fólki. Fólk býr yfir tvenns konar
þekkingu. Það veit „að“ (stað-
reyndaþekking), og það veit
„hvernig“ (verkþekking). Fyrir
þann sem ekki veit, en vill vita, þá
er þessi þekking einhvers virði.
Fólk, ferlar og tengsl
Þekkingarverðmæti fyrirtækja
eru samansett úr þremur meg-
inþáttum sem einfaldlega má kalla
fólk, ferla og tengsl. Þessir þættir
ganga líka undir heitunum mann-
auður, skipulagsauður og tengsla-
auður. Flestir líta á fólkið sem hin
einu þekkingarverðmæti en það er
mikill misskilningur. Þekking-
arverðmæti er einnig að finna í
ferlum, gagnasöfnum, leiðbein-
ingum og annarri skjölun á þeirri
reynslu sem starfsmenn hafa aflað
sér í starfi sínu sem og tengslum
við viðskiptavini sem birtist í já-
kvæðri ímynd og annarri sérstöðu
fyrirtækisins á markaði. Það er
hægt að lýsa þessum verðmætum í
sérstökum þekkingarskýrslum sem
geyma að auki mælingar á hinum
ýmsu þáttum þekkingarverðmæta
þótt ekki séu þær mælingar fjár-
hagslegar. Nokkur íslensk upplýs-
ingatæknifyrirtæki hafa gert slíkar
skýrslur undanfarin ár með góðum
árangri.
Vandmál fyrirtækjanna er að það
á ekki starfsfólkið sitt og það á ekki
viðskiptavini sína. Þess vegna er
mikilvægt að tryggja með sem
bestum hætti að fanga þekkingu
starfsmanna með því að formbreyta
henni í upplýsingar og leiðbein-
ingar sem tryggja að sú þekking
sem fyrirtækið hefur byggt upp í
starfsfólki sínu gangi ekki á dyr.
Þótt vissulega komi
alltaf maður í manns
stað, þá er það misjafn-
lega auðvelt. Fyr-
irtækið reynir einnig af
sömu ástæðu að gera
samninga við við-
skiptavini sem eru
áreiðanlegir þótt þeir
séu ekki endilega
metnir til fjár í efna-
hagsreikningi.
Vanmáttur bók-
haldsins
Það er algengur mis-
skilningur að þekking-
arverðmæti verði til úr
engu. Ástæðan er sú að
bókhald fyrirtækja
nær ekki utan um þessi
verðmæti því það ligg-
ur engin bókhalds-
færsla að baki, líkt og
þegar hefðbundin verð-
mæti eru keypt eða
kostað til þeirra. Það
er líka vandamál að
verðleggja þessi verð-
mæti af sömu ástæðu.
Sum þekking-
arverðmæti er auðvelt
að margfalda en önnur er einfald-
lega ekki hægt að láta af hendi
nema starfsfólkið sem skapaði þessi
verðmæti fylgi einnig, eða að við-
skiptavinirnir samþykki að eiga
viðskipti við nýjan aðila. Það sem
skiptir samt mestu máli er hvers
virði þessi verðmæti eru kaupand-
anum sem í hlut á því þegar verið
er að meta þekkingarverðmæti
skiptir mestu máli fyrir eigandann
að vita hvers virði þau eru í hendi
þess sem kaupir. Þannig verða það
ekki aðeins þekkingarverðmætin
sem mynda verðið heldur einnig
væntingar þess sem kaupir.
Hafa ber í huga að þessar vænt-
ingar geta verið jafnt neikvæðar
sem jákvæðar. Þess vegna er mark-
aðsverð þekkingarverðmæta mjög
hvikult og getur breyst mjög hratt.
Það er því áhyggjuefni þegar
vandræðagangur í opinberri stjórn-
sýslu gerir það að verkum að óefn-
isleg verðmæti í samfélagslegri
eigu geta tapast vegna þess að ekki
er skilningur á fyrirbærinu og því
hvernig á að fara með það. Það er
því nauðsynlegt að hefja vinnu við
kortlagningu þekkingarverðmæta í
samfélagslegri eigu svo hægt sé að
hagnýta þessi verðmæti til hags-
bóta fyrir alla. Þetta á ekki ein-
ungis við orkugeirann, heldur
hvern einasta þátt opinberrar
stjórnsýslu.
Um þekkingar-
verðmæti OR
Eggert Claessen skrifar um
þekkingarverðmæti
» Það eráhyggjuefni
þegar vand-
ræðagangur í
opinberri
stjórnsýslu ger-
ir það að verk-
um að óefnisleg
verðmæti í sam-
félagslegri eigu
geta tapast.
Höfundur er sérfræðingur
í þekkingarverðmætum.
Eggert Claessen
Fréttir á SMS