Morgunblaðið - 04.04.2008, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
A
lan Dershowitz er
einn af þekktustu
og fremstu lög-
fræðingum
Bandaríkjanna og
sérfræðingur í
refsirétti. Hann er
virtur og umdeildur fyrir skoðanir
sínar og skrif um lögfræði og al-
þjóðamál. „Móðir mín er 93 ára göm-
ul og hún kvartar nánast daglega yfir
því sem hún er ósammála í skrifum
mínum,“ segir hann. Dershowitz hef-
ur tekist á við erfið mál í rétt-
arsalnum og kennir við lagadeild
Harvard-háskóla – og hefur reyndar
enginn verið skipaður þar prófessor
jafn-ungur og hann. Dershowitz hef-
ur gefið út fjölda bóka um marg-
víslegustu málefni, allt frá dómsmál-
unum, sem leiddu til boðorðanna tíu,
til réttarhaldanna yfir O.J. Simpson.
Dershowitz er nú staddur á Íslandi.
Hingað kom hann fyrir atbeina
Kristins Ólasonar, rektors Skálholts-
skóla, og hélt meðal annars nám-
skeið í Skálholti fyrir lögfræðinga og
dómara og opinn fyrirlestur á
Hilton-hóteli í Reykjavík.
Bréf Jeffersons og málfrelsið
Nýjasta bók hans nefnist Finding
Jefferson og fjallar um það þegar
hann fann bréf eftir Thomas Jeffer-
son, þriðja forseta Bandaríkjanna,
og með hvaða hætti inntak þess
skiptir máli á okkar dögum þegar
deilt er um málfrelsi í skugga ógn-
arinnar af hryðjuverkum.
„Ef ég væri trúaðri maður hefði ég
haldið að ég hefði fundið bréfið fyrir
forsjón æðri máttar,“ segir hann.
„Bara tilhugsunin um að ég skyldi
finna þetta bréf. Í því er komið inn á
svo marga þætti, sem skipt hafa máli
í lífi mínu. Eitt af því, sem ég hef lagt
mest upp úr í kennslu minni svo ár-
um skiptir, er hvernig eigi að finna
jafnvægið á milli fullkomins mál-
frelsis og áhyggja af öryggi og mál-
flutningi þar sem ýtt er undir
hryðjuverk. Jefferson fjallar um
þessi atriði í bréfinu, þótt í stuttu
máli sé, og þegar það er notað sem
stökkpallur inn í líf hans og skrif
skapast dásamlegt tækifæri til að
kanna þennan flókna mann, sem var
meingallaður og snillingur um leið,
og fjalla um málefni dagsins í sömu
andrá.“
Dershowitz tekur upp eintak af
dagblaðinu International Herald
Tribune og bendir á forsíðuna: „Á
forsíðu The New York Times og Int-
ernational Herald Tribune í dag [1.
apríl] er frétt um það hvernig Hamas
kyndir í auknum mæli undir hatri á
gyðingum og hvernig það stendur í
vegi fyrir friði,“ segir Dershowitz.
„Ég var að koma frá Ísrael þar sem
ég talaði um þessa hluti og hvatti Ísr-
aelsstjórn til að leyfa algert málfrelsi
og reyna ekki að loka á jafnvel hrylli-
legasta málflutninginn, vegna þess
að þegar einu sinni er farið af stað er
engin leið að hætta.“
Markaður hugmyndanna
Dershowitz skrifaði grein í dag-
blaðið Wall Street Journal á liðnu ári
þar sem hann fjallaði um mæður,
sem ælu börn sín upp til að fremja
sjálfsmorðssprengjutilræði.
„Það er hræðilegt mál. Eins og ég
nefni í bókinni um bréf Jeffersons þá
er markaður hugmyndanna ekki alls
staðar opinn. Sums staðar í heim-
inum eru lokaðir markaðir, þannig
var það þar til nýlega í Kína, Sov-
étríkjunum og á Kúbu.“
– En er markaður hugmyndanna
opinn í Kína?
„Hann er að opnast með tilkomu
Google og Netsins,“ segir hann. „Ég
held að hvert einasta land með að-
gang að alþjóðlegum fjarskiptaleið-
um sé að hefja opnunarferlið. Það er
stigsmunur á því hve langt þetta er
komið og mér fannst til dæmis mjög
miður að Google skyldi lúta skil-
yrðum Kínverja og ég tók eftir því í
sjónvarpinu í dag að CNN er bannað
að starfa í Simbabve og fær ekki að
greina frá kosningunum frá fyrstu
hendi, en einhverjir aðrir gera það.
En ég held að við séum smátt og
smátt að upplifa endalok hins lokaða
samfélags.“
– Er þetta ein mesta breytingin í
heiminum í dag?
„Þetta er gríðarleg breyting, til
góðs eða ills, og ég ætla að tala um
það hér því að Ísland er mjög háð
Netinu og hátækni og skiptir miklu
máli á tæknimarkaðnum,“ segir
hann og snýr sér síðan aftur að Kína:
„Þegar ég var í Kína 1980 fór ég
þangað með tiltölulega nýjar hug-
myndir, sem enginn hafði heyrt um
áður. Í dag er ekki hægt að koma til
lands færandi hendi með nýjar hug-
myndir. Þegar ég kem nú til Kína
vita þeir allt um mínar hugmyndir,
þeir hafa gúglað þær og lesið um þær
á Netinu og lesið bækurnar mínar.
Staðan er mjög breytt frá því að ég
fyrst fór til Kína fyrir rúmum tutt-
ugu árum. Það sama á við um Rúss-
land. Þegar ég fór til Rússlands 1974
þurfti ég að smygla bókum til lands-
ins og þakklætið var mikið, en nú er
nánast allt fáanlegt.“
Líka vettvangur haturshópa
– En af hverju segirðu til góðs eða
ills?
„Vegna þess að haturshópar, sem
eitt sinn voru einangraðir hver í sínu
horni í heiminum, nýnasistar eða
rasistar, hafa nú vettvang þar sem
þeir geta talað og komið saman. Net-
ið og fjarskiptatæknin veitir haturs-
hópum og rasistum vald. Það er
verðið sem þarf að gjalda, en það er
þess virði.“
– En þessi tækni veitir einnig and-
ófsmönnum vald.
„Já, þessi tækni er dásamleg og
hefur gert dásamlega hluti mögu-
lega,“ segir Dershowitz. „Hún gerir í
raun kúgun á laun nánast ómögu-
lega. Ég er til dæmis í hópi í Boston,
sem nú er að útvega lögfræðingum í
Darfur síma með myndatökuvélum
til að taka upp vitnisburði, sem hægt
er að senda samstundis þannig að við
getum komið þeim í hendur al-
þjóðaglæpadómstólsins, sem er að
rannsaka ódæðisverkin, sem þar
hafa verið framin.
Heimildir til pyntinga?
Meira að segja Abu Ghraib kom
fram vegna nútímatækni. Þú verður
að hafa í huga að allir vissu hvað var
að gerast þarna í fangelsinu. Það
þarf ekki nema að lesa Washington
Post eða Atlantic Monthly. Þar hafði
því verið lýst í smáatriðum með orð-
um, en öllum var sama þar til mynd-
irnar komu fram og þá sá heimurinn
hvað var á seyði – nútímatækni.“
Hann segir að enn séu þó leyni-
fangelsi.
„Nútímatækni hjálpar ekki þegar
Bandaríkjamenn standa í fangaflutn-
ingum og senda menn í fangelsi í
Egyptalandi eða á Filippseyjum eða
taka menn í báta á miðju Kyrrahafi
til að pynta þá. Menn hafa enn ekki
þurft að axla ábyrgð á því. Það er
hræðileg staða og hún varð til þess
að ég skrifaði mjög umdeilda grein
um leyfi til pyntinga.“
Í grein þessari, sem birtist í Wall
Street Journal, sagði Dershowitz að
rétt væri að leyfa pyntingar í alger-
um undantekningartilfellum og þá
þyrfti dómari eða Bandaríkjaforseti
sjálfur að veita leyfið.
„Ég setti fram tillöguna um pynt-
ingaheimildir vegna þess að ég er al-
farið á móti pyntingum, en þær eiga
sér stað. Því vil ég tryggja að
ábyrgðin á þessum hræðilegu verkn-
uðum sé til staðar og með því að láta
dómara undirrita heimildir væri
komin óbein leið til afnáms.“
Tillaga þessi mætti harðri gagn-
rýni, en Dershowitz segir að hann
hafi hitt háttsetta embættismenn,
sem tekið hafi undir hana vegna þess
að þá sé ábyrgðin til staðar; þannig
verði tilfellin fá, ef nokkur.
„Þetta vakti fyrir mér, en fólk mis-
skildi mig og hélt að ég væri hlyntur
pyntingum,“ segir hann. „Sambæri-
legt tilfelli væri Víetnamstríðið, sem
ég var andvígur, en ég hvatti til þess
að þingið lýsti yfir stríði. Ég vildi að
það lægi fyrir að þingið vildi fara í
stríð. Kosningarnar í nóvember
gætu oltið á því að þingið samþykkti
að fara í stríð í Írak í atkvæða-
greiðslu og Hillary Clinton gæti tap-
að út af því – hún greiddi atkvæði
með því að fara í stríð og það er
dæmi um ábyrgð.“
Í bókinni um bréf Jeffersons ræðir
Dershowitz ritskoðun og segir að rit-
skoðarinn verði aldrei mettur, en
hvað með pyntarann?
„Það sama á við um hann og þess
vegna þarf einhver að veita leyfið.
Dómarinn verður fljótt mettur, hann
mun ekki vilja flekka hendur sínar
með því að undirrita pyntingaheim-
ildir. Atburðirnir í Abu Ghraib hefðu
aldrei átt sér stað ef dómari hefði
þurft að veita leyfi.“
Hann segir mun betra að nota aðr-
ar aðferðir, til dæmis sálrænar, til að
fá fram upplýsingar. „Ég vildi að ég
gæti sagt að pyntingar bæru aldrei
árangur, en í síðari heimsstyrjöldinni
voru menn úr frönsku and-
spyrnuhreyfingunni pyntaðir til að
láta uppi hvar þeirra nákomnustu
ættingjar voru niðurkomnir. Pynt-
ingar virka því stundum, en það er
ekki nóg til að réttlæta þær. Sið-
menntað samfélag ætti aldrei að
samþykkja pyntingar, en þær eiga
sér stað og fyrst svo er vil ég gera
mönnum erfiðara fyrir og þar kemur
ábyrgðin til skjalanna.“
Hann segir að sumir hafi vísvit-
andi snúið út úr fyrir sér þegar hann
lagði fram hugmyndina um pynt-
ingaleyfi, aðrir hafi ekki skilið hvað
hann væri að fara, en margir væru
ósammála sér af grundvallar-
ástæðum, þar á meðal konan sín,
vegna þess að ekki væri hægt að vera
andvígur pyntingum, en þó hlynntur
pyntingaheimildum.
„Þetta er áhugaverð umræða og
hún snýst ekki fyrst og fremst um
pyntingar heldur um ábyrgð,“ segir
hann. „Lífspeki mín hefur alltaf snú-
ist um að fá hlutina upp á yfirborðið.
Öll mín fræðimennska hefur snúist
um það. Ég trúi ekki á svarthol í lög-
unum. Ég trúi ekki á laumuspil
stjórnvalda. Ég tel að í lýðræðisríki
eigi allt að vera inni á ratsjárskerm-
inum, en ekki utan hans.“
Vesturbakkinn verði vin
Dershowitz hefur skrifað mikið
um ástandið fyrir botni Miðjarðar-
hafs þar sem George Bush Banda-
ríkjaforseti hyggst nú leggja aukna
áherslu á að koma á friði. Hann telur
að rétta leiðin sé að stofna sjálfstætt
ríki Palestínumanna við hlið Ísraels
og eftir fráfall Palestínuleiðtogans
Yassers Arafats sé hún orðin greið-
færari. Síðan hafa hlutirnir hins veg-
ar breyst og nú stjórnar Fatah-
hreyfingin, sem Arafat leiddi, á Vest-
urbakkanum og Hamas á Gaza.
„Það sem ég vil að gerist áður en
Bush fer frá – sem ég vona að verði
fyrr heldur en síðar – er sam-
komulag í grundvallaratriðum um
stofnun palestínsks ríkis á Vestur-
bakkanum sem næði yfir nánast allt
landið sem var hernumið í stríðinu
1967 og landtökusvæðin og að Pal-
estínumenn samþykki að stöðva
hryðjuverk frá Vesturbakkanum. Ég
vil að Vesturbakkinn verði að Vest-
ur-Berlín, blómlegri byggð, sem
efnahagslega stendur undir sér,
dásamlegt ríki með góðum háskól-
Alan Dershowitz er
einn þekktasti mál-
flutningsmaður Banda-
ríkjanna. Hann er
þekktur fyrir að hafa
varið fræga einstak-
linga, en mest fær
hann út úr því að koma
lítilmagnanum til
bjargar. Karl Blöndal
ræddi við hann um
málfrelsi, sóknina að
friðhelgi einkalífsins í
þágu baráttunnar gegn
hryðjuverkum, ástand-
ið fyrir botni Miðjarð-
arhafsins og lífið í rétt-
arsalnum. Morgunblaðið/Árni SæbergÁkveðnar skoðanir „Móðir mín er 93 ára gömul og hún kvartar nánast daglega yfir því sem hún er ósammála í skrifum mínum,“ segir Alan Dershowitz.
Verjandi hins
glataða málstaðar
» Gætir þú hugsað þér að bjóða Larry Bird á há-tindi ferils síns að verða dómari? Ég vil ekki
vera dómari, ég vil vera leikmaður og ég held að
dómarastarfið sé mjög ofmetið.