Morgunblaðið - 04.04.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2008 27
um, frábæru heilbrigðiskerfi og nán-
um tengslum við Ísrael, Jórdaníu og
Arabísku furstadæmin. Síðan er
hægt að leyfa Palestínumönnum að
ákveða hvort þeir vilja stjórnarhætt-
ina á Vesturbakkanum eða Gaza. Ég
veit ekki hvert svarið verður. Margir
þeirra gætu frekar kosið bókstafs-
trúarríki undir Hamas. Ísraelar geta
ekki samið um frið við Hamas vegna
þess að Hamas viðurkennir ekki til-
vistarrétt Ísraels. Kannski væri
hægt að gera langtíma-friðar-
samkomulag við Hamas og það yrði
góð byrjun. Ég myndi því ganga til
samninga við Hamas.“
Hefði viljað
samskipti við Hamas
Bandaríkjastjórn hefur lagt
áherslu á lýðræði, en var á móti því
að samið yrði við Hamas þrátt fyrir
að samtökin hefðu fengið umboð í
kosningum á þeirri forsendu að þau
væru hryðjuverkasamtök. – Telur
hann að það hefði átt að nálgast
Hamas af meiri sáttfýsi eftir kosn-
ingasigur samtakanna?
„Bandaríkjamenn voru á móti því
og sömuleiðis Evrópusambandið,“
segir hann. „Ég hefði hins mun frek-
ar viljað sjá samskipti við Hamas og
jafnvel að reynt yrði að skipta sam-
tökunum upp í pólitískan arm og her-
skárri arm – að deila og drottna er
ekki slæm stefna þegar raunveruleg-
ar öfgar eru annars vegar og ég tel
að hinir raunverulegu öfgamenn
meðal Palestínumanna séu minni-
hluti. Meirihluti Palestínumanna vill
í raun og veru frið. Ef þeir fengju
sínu framgengt myndu þeir helst
vilja sjá eyðingu Ísraels, en margir
þeirra eru raunsæir og ég held að
það eigi að reyna að ná til allra, sem
gætu tekið þátt í að koma á friði.
Jafnvel þegar Hamas setur fram fá-
ránlegar tillögur – í gær sögðu sam-
tökin að þau myndu hætta að drepa
almenna borgara og bara drepa her-
menn ef Ísraelar hættu að drepa
þeirra borgara – eigi að ganga til við-
ræðna. Tilboðið er fáránlegt vegna
þess að Ísraelar eru ekki vísvitandi
að drepa almenna borgara, þeir eru
að reyna að drepa hryðjuverkamenn.
En þeir drepa almenna borgara um
leið vegna þess að hryðjuverka-
mennirnir fela sig meðal þeirra.“
Í einni af greinum sínum vitnar
Dershowitz í Goldu Meir, fyrrver-
andi forsætisráðherra Ísraels, sem
sagði: „Ég get fyrirgefið ykkur fyrir
að drepa börnin okkar, en ekki að
láta okkur drepa börnin ykkar.“
„Ef Hamas myndi hætta að skjóta
frá borgaralegum svæðum yrði um
að ræða átök milli hermanna, en það
er ekki hægt að segjast annars vegar
ætla að hætta að skjóta á almenna
borgara, en hins vegar fela sig bak
við almenna borgara. Ég lít þannig á
málið að legðu Palestínumenn niður
vopn yrði friður, en ef Ísraelar legðu
niður vopn yrði framið þjóðarmorð.
Ég held að enginn dragi það í efa að
létu Ísraelar vopn sín af hendi og
ákvæðu að lifa í anda Gandhis yrði
þeim slátrað, en létu Palestínumenn
vopn sín af hendi myndu Ísraelar
samstundis blása til friðar. Hryðju-
verk eru helsta hindrunin, en ég held
að landtökubyggðirnar hafi verið
mestu mistök Ísraela. Ég hef verið
andvígur landtökubyggðunum frá
1973. Nú er hernám Ísraela ekki
vegna þeirra, heldur hryðjuverk-
anna. Það eru nánast engin hryðju-
verk framin frá Vesturbakkanum í
dag, þetta kemur allt frá svæðum,
sem Ísraelar eru farnir frá, Gaza og
Suður-Líbanon. Í hugum margra
Ísraela er lærdómurinn að ekki eigi
að fara, því þá verði fleiri eldflaugum
skotið á Ísrael. Eitt er þegar eld-
flaugum er skotið frá Gaza sem ná
aðeins til jaðarsvæða, en ef þeim
væri skotið frá Vesturbakkanum
gætu þær drifið á Ben Gurion-
flugvöll, Tel Aviv og Jerúsalem og
gert Ísrael að ólífvænlegu ríki. Það
er ekki hægt að leyfa að eldflaugum
verði skotið frá Vesturbakkanum.“
Rússnesk rúlletta
– En viðbrögð Ísraela eru ekki í
neinu samræmi við skaðann, sem
þeir hafa orðið fyrir.
„Það á við um skaðann, en ekki
áhættuna,“ svarar Dershowitz. „Ég
var í síðustu viku í landamærabæn-
um Sderot. Þar hafa aðeins tólf
manns látið lífið, en daglega koma
eldflaugarnar fljúgandi og ein þeirra
á eftir að lenda á skólabíl eða leik-
skóla. Ekkert land er skuldbundið til
að leyfa hryðjuverkamönnum að
nota borgara þess í rússneska rúll-
ettu. Þessar eldflaugar eru rússnesk
rúlletta. Hingað til er mannfallið hjá
Ísraelum aðeins 12 til 13 manns –
hingað til – en hver eldflaug gæti
banað tíu manns og þeir hafa skotið
rúmlega þúsund flaugum. Menn hafa
verið heppnir.
Í Sderot hitti ég barn, sem hafði
misst fótinn. Ég hitti móður, sem
misst hafði barn sitt. Það er ekki
hægt að ætlast til þess að þau sætti
sig við þetta bara vegna þess að
flaugarnar eru ómarkvissar.
Ein af ástæðunum fyrir misvæg-
inu í mannfalli er að Ísraelar hafa
lagt gríðarlegar fjárhæðir í að
byggja sprengjubyrgi. Í Sderot er
fyrirvarinn 15 sekúndur þegar eld-
flaug er skotið. Þar er maður aldrei
lengur en 15 sekúndur að komast í
byrgi, það er aldrei meira en 15 sek-
úndna gangur í byrgi. Hezbollah í
Suður-Líbanon og Hamas á Gaza
hafa hins vegar neitað að reisa byrgi.
Í Líbanon reisa þeir skýli fyrir
sprengjurnar sínar, en ekki borg-
arana og þeim er ekki hleypt í þau.
Hér er dæmi um það, sem Ísraelar
þurfa að horfast í augu við. Fyrir
nokkrum vikum fann ísraelska leyni-
þjónustan hús þar sem geymdar
voru Qassam- og Katyusha-flaugar.
Það sást á upptökum úr mannlausum
njósnaflugvélum hvar menn komu í
húsið til að ná í flaugarnar, fóru
nokkra metra frá því og skutu þeim í
loftið. Þetta hús var því lögmætt
hernaðarskotmark, en þar bjó fjöl-
skylda. Herforinginn hringdi því í
fjölskylduna og sagði: Við vitum að
húsið ykkar er notað til að geyma
eldflaugar. Þið hafið 30 mínútur til að
koma ykkur burt og þá munum við
skjóta á húsið til að eyðileggja það og
eldflaugarnar, sem þar eru geymdar.
Þetta var lögmætt, en í stað þess að
fara hringdi fólkið í Hamas, sem
sendi 50 eða 60 konur upp á þak á
húsinu. Ísraelar skjóta vitaskuld
ekki á húsið undir þessum kring-
umstæðum og því gat Hamas haldið
áfram að nota flaugarnar. Þeir not-
uðu mannlega skildi.
Hvað myndu Reykvíkingar gera ef
Grænlendingar byrjuðu að skjóta
eldflaugum og fela sig bak við al-
menna borgara. Þið mynduð ekki
líða slíkt.
Ísraelar verða að gera eitthvað og
hverjir eru kostirnir? Hermenn á
jörðu niðri? Það er óviðunandi. Loft-
árásir? Þá munu borgarar drepast.
Loka svæðinu? Þá skapast mann-
úðarvandamál. Hvað hafa Ísraelar
gert? Þeir hafa þróað sprengjur, sem
þeyta ekki frá sér sprengjbrotum.
Sem dæmi um árangur þeirra er að í
intifada-uppreisninni 2001 og 2002
féll einn almennur borgari fyrir
hvern vígamann, sem var drepinn í
loftárásum. Hlutfallið var einn á móti
einum. 2007 og það sem af er 2008 er
hlutfallið einn á móti 27. Á móti 27
vígamönnum fellur aðeins einn al-
mennur borgari. Þetta er besta hlut-
fall, sem nokkur her í heiminum hef-
ur náð, mun betra en bandaríski eða
breski herinn hafa náð í Írak eða
Afganistan. En öðru gegnir með að-
gerðir á jörðu niðri eins og í mars
þegar 120 manns létu lífið, 93 hryðju-
verkamenn og rúmlega 20 óbreyttir
borgarar.“
Hann telur framferði Palest-
ínumanna vera stríðsglæpi.
„En það er tvöfaldur stríðsglæpur
að fela sig bak við almenna borgara.
Í fyrsta lagi er verið að drepa al-
menna borgara og í öðru lagi er verið
að nota þá sem skildi, en það er mjög
árangursríkt. Það virkaði í Líbanon,
það virkar á Gaza og gæti virkað á
Vesturbakkanum ef Ísraelar færu
þaðan án þess að fyrir lægi raun-
verulegt friðarsamkomulag.“
Dershowitz gefur Palestínu-
mönnum að sök að fremja stríðs-
glæpi, en það sama hefur verið sagt
um Ísraela. Aðgerðir þeirra gegn
Palestínumönnum séu úr öllu sam-
hengi við tilefnið og beri því að líta á
þær sem hóprefsingu, sem stangist á
við Genfarsáttmálann.
„Hóprefsingin er efnahagsleg, til
dæmis eyðilegging heimila,“ segir
hann. „Hæstiréttur í Ísrael hefur
sagt að ekki megi eyðileggja heimili
nema eigandinn hafi verið meðsekur
í hryðjuverki. Svo er hin hliðin: hefur
það gerst áður í stríði að annar að-
ilinn útvegi hinum rafmagn? Á Gaza
er eldflaugunum beint að Askhalom-
rafveitunni. Þar spyrja starfsmenn-
irnir sig hvers vegna Palestínumenn
beini að sér eldflaugum á meðan þeir
sjái þeim fyrir rafmagni. Hvaða land
í heiminum hefur gert þetta? Hvert
einasta land, sem á í stríði, beitir
hóprefsingu. Bandaríkjamenn beittu
Þjóðverja og Japana hóprefsingu í
seinna stríði. Það er óumflýjanlegt í
stríði, sérstaklega þegar um kjörna
ríkisstjórn er að ræða – fólk kaus
Hamas – því að þá er einnig hóp-
ábyrgð.
Það ber líka að hafa í huga að sam-
kvæmt Genfarsáttmálanum telst
Gaza ekki lengur hernumið land og
því gilda aðrar reglur. Það er hægt
að tala um hóprefsingu, en um leið og
hliðin voru opnuð og Gaza-búar gátu
farið til Egyptalands sneru þeir aftur
með Katyusha-flaugar, sem eru mun
langdrægari. Ísraelar hafa aug-
ljóslega rétt til að verjast.“
Nýtt form stríðs – nýjar reglur
Dershowitz segir að hér sé um að
ræða nýtt form stríðs.
„Það þarf nýjar alþjóðlegar reglur
til að taka á óhliðstæðum átökum, til
dæmis milli hryðjuverkamanna og
lýðræðisríkja. Í gömlu reglunum var
skýr skilgreining þess efnis að menn
væru almennir borgarar nema þeir
væru klæddir einkennisbúningum
merktum stöðu þeirra. Það er fárán-
legt nú. Hryðjuverkamenn eru ekki í
einkennisbúningum, þeir bera ekki
vopn á almannafæri og eru ekki
merktir stöðu sinni. Hryðjuverka-
menn eru stríðsmenn (combatants).
Það er ekki lengur skýr lína á milli
almennra borgara og stríðsmanna.
Nú hefur orðið til litróf, sem hefst á
raunverulegum almennum borg-
urum, börnum og einstaklingum,
sem ekki eru þátttakendur, og lýkur
með sjálfsvígsmanninum, sem festir
á sig sprengju og heldur af stað. Þar
á milli er fólk, sem leyfir að híbýli sín
séu notuð til að geyma eldflaugar.
Það stendur nær stríðsmönnunum
en almennu borgurunum. Þetta er
fólk, sem af fúsum og frjálsum vilja
býðst til að verða mannlegir skildir.
Það á ekki við um börnin, þau eru
óbreyttir borgarar, en öðru gegnir
um mæðurnar, sem koma með þau.
Móðir verður stríðsmaður þegar hún
gerist mannlegur skjöldur, en þegar
hún tekur barnið sitt með sér er ekki
hægt að sprengja.“
– Þetta er mjög róttæk breyting.
„Það verður að vera róttæk breyt-
ing vegna þess að það hefur orðið
róttæk breyting á því hvernig stríð
eru háð. Stríð eru ekki lengur háð af
fólki í einkennisbúningum. Getur
nokkur maður neitað því að þeir sem
stóðu á bak við hryðjuverkin 11.
september voru hermenn? Eða
Osama bin-Laden? Hann er ekki í
einkennisbúningi. Hvert einasta lýð-
ræðisríki í heiminum myndi gera
bin-Laden að skotmarki ef það gæti.
Einnig þyrfti að styrkja ákvæðið um
að það sé stríðsglæpur að nota mann-
lega skildi.“
Glæpir gegn mannkyni
Dershowitz telur einnig að taka
þurfi á fullveldismálum í þjóðarétti
þannig að hægt sé að grípa í taumana
þegar leiðtogar ráðast gegn sinni
eigin þjóð.
„Í bók minni Preemption færi ég
rök fyrir því að skerast í leikinn í
mannúðarskyni. Ef stjórnvöld í Súd-
an leyfir morð á eigin borgurum er
það sterkur grundvöllur fyrir því að
skerast í leikinn í mannúðarskyni.
Það voru sömuleiðis rækilegar for-
sendur á Balkanskaga og það sama
átti við um Þýskaland nasista og
Kambódíu. Í öllum þessum tilfellum
ætti fullveldi að víkja fyrir því að
koma þurfi í veg fyrir glæpi gegn
mannkyni. Þess vegna er mér mjög
umhugað um að Bandaríkjamenn
gangi í alþjóðaglæpadómstólinn, sem
við höfum ekki gert enn. Ef demó-
krati verður kosinn forseti mun ég
þrýsta mjög fast á að við gerum það.
Menn óttast að dómstóllinn verði
notaður gegn Bandaríkjamönnum,
en það verður ekki því að hann er að-
eins ætlaður til að taka fyrir mál,
sem ekki fara fyrir dómstóla í heima-
landinu. Hann yrði ekki heldur not-
aður gegn Ísrael vegna þess að
dómskerfið þar er framúrskarandi,
hefur tekið á þessum málum af skil-
virkni og endurtekið dæmt gegn
ákvörðunum stjórnvalda, meðal ann-
ars um öryggismúrinn, gegn til-
ræðum við tiltekna aðila og pynt-
Dershowitz hefur átt litríkan feril og skjólstæðingar hans hafaverið bæði frægir og umdeildir. Hann virðist þrífast á því aðtaka upp hanskann í erfiðum og umdeildum málum og jafnvel
njóta sín best fyrir hinn tapaða málstað.
„En ég vinn glötuðu málin,“ segir hann. „Það skemmtilegasta sem ég
geri er að vinna glötuð mál.“
– Og það vakti áhuga þinn á lögfræði?
„Já, ég ólst upp í Brooklyn í New York í fjölskyldu, sem slapp undan
helförinni – kom frá Póllandi – og mig langaði alltaf að helga líf mitt því
að verja lítilmagnann,“ segir hann. „Fyrir mér var það eðlilegur hlutur
og alveg frá upphafi tók ég að mér að verja lítilmagnann, oft menn, sem
áttu dauðarefsingu yfir höfði sér. Flestir skjólstæðingar mínir hafa ver-
ið lítt þekkt fólk án peninga. Ég vinn helming málanna, sem ég tek að
mér, án þess að þiggja þóknun fyrir og yfirleitt er um fólk að ræða, sem
enginn þekkir. En frægt fólk leitar einnig til mín og ég hef hafnað um-
leitunum mjög margra frægra einstaklinga, ég get ekki sagt hverjir það
eru, en þar á meðal eru tveir forsetar, forsætisráðherra og leiðtogi stórs
stjórnmálaflokks. Ég hef einnig varið þjóðarleiðtoga. Ég hjálpaði við
málsvörn Bills Clintons og Benjamins Netanyahus. Ég varði líka aðstoð-
arframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna.“
Dershowitz hefur einnig varið frægt fólk. Einn þekktasti skjólstæð-
ingur hans er O.J. Simpson, en einnig má nefna hnefaleikarann Mike
Tyson, verðbréfasalann Michael Milken og hóteldrottninguna Leonu
Helmsley, en þekktust er sennilega málsvörn hans fyrir Klaus von
Bülow, sem gefið var að sök að hafa myrt konu sína. Gerð var kvikmynd,
sem heitir Reversal of Fortune, um málið, með Jeremy Irons og Glenn
Close í aðalhlutverkum. Í því máli tókst Dershowitz að knýja fram sigur.
„Þetta hafa hins vegar ekki verið áhugaverðustu málin mín,“ segir
hann. „Þau áhugaverðustu hafa verið mál lítt þekkts fólks. Ég varði til
dæmis mann, sem skaut lík, sem hann hélt að væri lifandi. Spurningin
var hvort hægt væri að ákæra hann fyrir tilraun til morðs.
Ég varði Anatolí Scharansky (nú Natan Scharansky) þegar hann var í
fangelsi í Sovétríkjunum og ég gat ekki einu sinni hitt hann. Það atvik-
aðist þannig að eiginkona Scharanskys hringdi í mig þegar hann var
handtekinn. Ég hafði hvorugt þeirra hitt, en í níu ár var ég lögmaður
hans, án þess að hitta hann nokkurn tímann, ásamt kanadískum lög-
manni, sem síðar varð dómsmálaráðherra Kanada. Við unnum sleitu-
laust við að halda honum á lífi og fá hann lausan.
Mandela vildi ekki losna
Á sama tíma unnum við fyrir Nelson Mandela og vorum að reyna að fá
fram fangaskipti. Það merkilega var að Mandela neitaði að láta skipta á
sér sem fanga og Schaharansky gerði það í upphafi líka, en loks sagði
hann að hann myndi gera það ef hann yrði frelsaður á sínum forsendum
og gengist yrði við því að hann hefði verið samviskufangi. Og það var
gert og ég hitti hann í síðustu viku.“
– Telur þú að ákvörðun Mandelas hafi verið rétt?
„Algerlega, hann sá að meira var í húfi en hans eigið frelsi. Hann yrði
að fara úr fangelsi til að taka að sér forustu í landinu. Þegar hann ákvað
að fara úr fangelsi var það til þess að breyta stjórn Suður-Afríku, ein-
hver mesta tímamótaákvörðun seinni hluta tuttugustu aldar.“
– Varst þú sammála honum á sínum tíma?
„Nei, vegna þess að ég vildi fá hann lausan,“ segir Dershowitz og
hlær. „En eftir á að hyggja hafði hann svo greinilega rétt fyrir sér. Ég er
ekki stjórnmálamaður og tek ekki pólítískar ákvarðanir. Það eina sem
ég geri er að halda fólki utan fangelsis.“
– En hefur þú aldrei velt því fyrir þér að fara í pólitík?
„Ég gæti aldrei gert það, ég er allt of umdeildur og myndi segja það
sem ég er að hugsa.“
– En að gerast dómari?
„Nei, ég átti þess kost að verða dómari þegar ég var 35 ára og hafnaði
því,“ segir hann og hikar aðeins í fyrsta skipti í samtalinu áður en hann
heldur áfram. „Gætir þú hugsað þér að bjóða Larry Bird á hátindi ferils
síns að verða dómari? Ég vil ekki vera dómari, ég vil vera leikmaður og
ég held að dómarastarfið sé mjög ofmetið.“
Mike Tyson
Nelson Mandela
O.J. Simpson
Michael Milken
Claus von BülowBenjamin Netanyahu
Natan Scharansky
Leona Helmsley
Bill Clinton
Í þágu lítilmagnans