Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2001, Blaðsíða 60

Smásaga eftirj. Magnús Bjamason
íslenskt
Ég ætla að segja ykkur dálitla sögu frá
Nýja-Skotlandi. Hún er samt ekkert
glæsileg - ekkert „spennandi” ævintýri -
og hefir engar meistaralegar lýsingar eða
skáldleg tilþrif. En hún sýnir það að enn-
þá eimir eftir af forníslensku þreki, hug-
rekki og heljarkappi sem öllu bauð byrg-
inn - jafnvel höfuðskepnunum sjálfum
og sjálfum dauðanum. Því saga þessi er
ofurlítið atvik eða atriði úr ævisögu ís-
lensks manns sem í orðsins fyllstu merk-
ingu var sannkallaður jötunn, heljar-
menni og tröll að burðum. - Og hann er
dáinn fyrir aðeins örfáum árum.
Hann hét Hrómundur, þetta íslenska
heljarmenni, Hrómundur Þórðarson.
Hann var ættaður af Austfjörðum á ís-
landi og fluttist til Ameríku árið 1875
með heilsulausa konu og sex börn - öll í
ómegð - og settist að á austurströnd
Nýja-Skotlands. Hann var þá kominn
hátt á fimmtugsaldur.
Þó ég sæi hann sjaldan, þá man ég þó
betur eftir honum en nokkrum öðrum
inér vandalausum manni sem ég kynntist
í æsku. - Og nú vil ég gefa ykkur ofur-
litla lýsingu af honum.
Hann sýndist ekki svo mjög hár þegar
hann stóð einhversstaðar einn sér, og þó
var hann rúmar þrjár álnir á hæð. En
gildleikinn dró úr hæðinni - svo þéttur
var hann um herðar og bol. Ég sá hann í
hópi háskoskra manna sem voru hærri
en hann - en enginn þeirra var eins gild-
vaxinn og kraftalegur. Ég sá hann líka
með írskum mönnum sem virtust vera
þreknari en hann - en enginn þeirra var
eins gildvaxinn og kraftalegur, en það
var af því að þeir voru feitari og ekki eins
sívalvaxnir. Og hann var jafnan hold-
skarpur maður. - Ég hef séð meiri herðar
en hans, en aldrei breiðara bak og engan
þykkvari undir hönd né bringubreiðari.
Hálsinn var ákaflega digur, og fyrir þá
sök sýndust herðarnar ekki eins breiðar.
Oll liðamót hans voru mikil og vöðvarnir
á handleggjum hans og fótleggjum fram-
úrskarandi stórir, þéttir og harðir eins og
grjót.
Hendur hans voru ekki að sama skapi
stórar, en þykkvar voru þær og sterklegar
og með einlægum smá-örum og sprung-
um sem sýndu að þær höfðu ekki ævin-
lega verið aðgjörðalausar um dagana.
í sjón var hann allt annað en fríður.
Ennið var lágt með ótal hrukkum; auga-

heljarmenni
brýrnar loðnar, þungar og miklar - og
næstum ægilegar - kjálkarnir langir og
sterklegir; nefið fremur þunnt og hátt og
ekki vel lagað. En augun lýstu því að
hann var af norrænu bergi brotinn. Þau
voru blá - himinblá - hörð, köld og
nístandi. Það er sagt að karlmenn sem
hafi slík augu og hans séu yfirleitt
skylduræknir synir, góðir eiginmenn og
bestu feður, vinir vina sinna og trygg-
lyndir, en á hin bóginn jafnan óþjálir og
þungir í skapi þegar eitthvað er gjört á
hluta þeirra, og kunna þeir þá lítt að
vægja. - Hrómundur hafði ljóst hár, ofur-
lítið hrokkið í hnakkann. Á vöngum og
höku hafði hann mikið, ljóst og ósélegt
skegg sem sjaldan mun hafa verið greitt
og lítil rækt við lögð. Og þegar hann
þagði kreisti hann saman varirnar; og er
sagt að það sé óbrigðull vottur um þag-
mælsku og staðfestu.
Hann var enginn verulegur vitmaður,
enginn bókamaður og því síður lærður
rnaður. En hann sýndi oft að hann hafði
góðan forða af þeim hyggindum sem í
hag koma, og hann var furðanlega út-
sjónargóður og glöggur á ýmislegt.
Þannig er þá mynd Hrómundar á fáum
dráttum. Og þegar ég var drengur og las
fornsögurnar íslensku, þá hugsaði ég oft
til hans. Mér fannst ekki vera líkur
Gunnari, né Gretti, né Skarphéðni; en ég
hugsaði mér Egil Skallagrímsson líkan
honum, ekki vegna vitsins og framtaks-
seminnar hjá Agli, heldur vegna orkunn-
ar, skapsins og hamremminnar - í þvi
áttu þeir sammerkt. - Ég sá hann aldrei
öðru vísi klæddan en í rauðum, stagbætt-
um strigafötum sem fóru honum allt
annað en vel því buxurnar voru of stutt-
ar og stakkurinn of þröngur. En hann
var líka langt frá því að vera það sem
Ameríkumenn kalla „dude”.
Hrómundur settist ekki að í íslensku
nýlendunni í Nýja-Skotlandi, heldur tók
hann sér bólfestu á lítilli og afar
hrjóstugri eyju sem liggur fyrir utan vik
þá er Spry Bay heitir. Eyja þessi er kölluð
„Sailors'Woe” (sjómanna böl) og er tæp-
ar hundrað ekrur á stærð. Að vestan er
hún lág og sendin, en að austan rísa him-
inháir klettar. Atlantshafið lemur þessa
kletta árið um kring; og sjórinn er þar
varla aldrei kyrr. - Þar er sífellt brimhljóð
dag og nótt. Og mörg eru þau skip sem
farist hafa við þá kletta og á skerjunum
fyrir framan. - Þess vegna er eyjan kölluð
„Sailors'Woe”.
Þannig var sá bústaður sem Hrómund-
ur valdi sér - einverulegur, eyðilegur og
hrikalegur eins og hann sjálfur.
Eyjan var alltof hrjóstug til þess að
Hrómundur gæti framfleytt sér og fólki
sínu á landbúnaði. Hún gaf honum „-
steina fyrir brauð og höggorma fyrir fisk”
ef svo mætti að orði komast. Þó hafði
hann þar eina kú og fáeinar kindur. En
til þess að geta lifað þar varð hann að
sækja sjóinn - og sækja hann fast. Hann
sótti jafnan á ystu mið á stóru tveggja
manna fari og reri einn og reri mikinn
eins og þeir Ingjaldur og Þorgeir í Vík.
Og hefði mátt kveða um hann eins og Ib-
sen um Þorgeir:
Eitin kynlegur halur hærugrár
í hólmanum ysta bjó,
mjög hversdagsgœfui; en heldurfár
og hafðist við mest á sjó;
en vissi á illt varð yggld hans brá
svo ógnaði sjónar-brík;
menn kváðu hann tryllingsköst þaufá,
og kljást ein nokkur vildi þá
við Þorgeir sem var í Vtk.
Svona hefði mátt kveða um Hrómund
Þórðarson.
Hrómundur flutti fisk sinn til kaup-
túnsins í Spry Bay og seldi hann þar. Þar
þótti hann maður með mönnum, og öll-
um var vel til hans. Þar bjuggu írar og
Skotar og þóttu afburðamenn miklir og
sjógarpar hinir mestu. En fæstir þeirra
hefðu kært sig um að reyna þol til þraut-
ar við gamla Hrómund. Og hinum yngri
mönnum þóttu ómjúk handtök hans
þegar þeir tuskuðust við hann, og þó í
gamni væri. - Þar bjuggur þeir O'Hara-
bræður, O'Brians-frændur, Mc Isaacs-
ntenn og Reids-menn; og þar bjó tröllið
hann Donald Gaskell, einhver sá
hraustasti maður í Austur-Kanada á sinni
tíð. Karl sá var ekki vanur að lofa menn
fyrir karlmennsku nerna eitthvað kvæði
að þeim. en hann sagði það jafnan um
Hrómund að hann væri „maður”, og það
var mikið sagt því Donald kallaði ekki
allt menn. Flestir menn, þó vel færir
væru, voru í hans augum drengir eða
jafnvel vesalingar.
„Hann er maður, sá gamli íslendingur,”
sagði sá jötunn - hann Donald Gaskell;
60 - Sjómannablaðið Víkingur