Náttúrufræðingurinn - 2007, Qupperneq 5

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
1. mynd. Rannsóknarsvæðið á Vesturöræfum og Brúardölum (stærra) og í Arnardal (minna) teiknuð inn á SPOT5-gervitunglamynd
frá 2002. Myndflöturinn er 3600 km2. - The study area in northeast lceland shown on a SPOT5 image.
(Sigurður H. Magnússon o.fl., óbirt
gögn). Að baki vistgerðaflokkun-
inni liggja 392 gróðurmælisnið (2 x
200 m) af sjö hálendissvæðum. A
hverju sniði hafa verið skráðar há-
plöntutegundir og annar gróður,
gróðurþekja og ýmsir umhverfis-
þættir svo sem halli lands, grýtni
o.fl. Við úrvinnslu var beitt fjöl-
breytugreiningu, þ.e. flokkun (e.
classification) og hnitun (e. ordin-
ation).
Vistgerðakort hafa verið unnin af
þeim svæðum sem rannsökuð hafa
verið en á þeim finnast alls 26 vist-
gerðir. Það var gert með því að finna
samsvörun milli gróðurflokka sem
notaðir eru við hefðbundna gróður-
kortlagningu og kortlagningu vist-
gerða. Einkenni gróðurfélaga á gróð-
urkortum, eins og þeim er lýst í
gróðurlykli Steindórs Steindórsson-
ar,25 voru borin saman við niðurstöð-
ur gróðurmælinga og lýsingu vist-
gerða. Þannig var hverju gróðurfé-
lagi varpað í ákveðna vistgerð eftir
gróðursamsetningu og þekju.24 Með
þessari aðferð er kortlagning vist-
gerða háð því að gróðurkortlagning
hafi þegar farið fram á því svæði
sem unnið er með en það er bæði
kostnaðarsamt og seinlegt ferli.
Markmið þessarar rannsóknar er
tvíþætt, annars vegar að kanna
hvort hægt sé að nýta SPOT5-fjar-
könnunargögn til að greina og kort-
leggja útbreiðslu vistgerða á há-
lendi Islands og draga með því úr
kostnaði og vinnu við kortlagningu
og hins vegar að bera saman vist-
gerðagreiningu byggða á fjarkönn-
un og vistgerðakort byggt á hefð-
bundinni gróðurkortlagningu.
RANNSÓKNARSVÆÐI
Rannsóknarsvæðið liggur norð-
austan Vatnajökuls (1. mynd).
SPOT5-mynd (60 x 60 km) sem not-
uð er var tekin af svæðinu haustið
2002 og er skýjalaus. Innan mynd-
flatarins eru tvö svæði sem hafa
mikið verið rannsökuð á undan-
förnum árum, annars vegar Vestur-
öræfi og Brúardalir og hins vegar
Arnardalur á Möðrudalsöræfum. A
svæðunum er fjölbreytt landslag og
gróðurfar. Sumarið 1999 og 2000
voru gerðar vettvangsrannsóknir
þar í tengslum við kortlagningu
gróðurs og vistgerða. Miklar grunn-
upplýsingar lágu því fyrir um þessi
svæði.24,26 Svæðið á Vesturöræfum
og Brúardölum er helmingi stærra
en svæðið við Arnardal, gróðurfar
þar fjölbreyttara og meiri gróður-
mælingar höfðu farið þar fram. Því
var ákveðið að beina sjónum að
Vesturöræfum og Brúardölum í
þessari rannsókn en nýta þó einnig
mælingar úr Arnardal, einkum til
að fá meiri fjölbreytileika milli vist-
gerða og innan þeirra á hálendi
Islands (1. mynd).
Svæðið á Vesturöræfum og Brú-
ardölum nær yfir um 350 km2 begg-
ja vegna Jökulsár á Dal (1. mynd).
Það er um 35 km langt frá norðri til
suðurs. Á nyrðri hluta þess eru víð-
áttumiklir melar upp af grónum
dalbotnum sem liggja í um 500 m
y.s. Á syðri hluta svæðisins eru mis-
hæðalítil víðerni í um 650 metra
hæð þar sem stór og samfelld gróð-
urlendi teygja sig allt suður að Brú-
arjökli. Kárahnjúkar og Sandfell rísa
upp úr landinu en það er skorið af
farvegi og gljúfri Jökulsár á Dal. Lítt
grónir melar hafa mesta útbreiðslu
á svæðinu og ná yfir tæpan helming
þess. Á víðernunum norður af Brú-
arjökli er einnig að finna einhver
stærstu og samfelldustu votlendi á
hálendinu.
Arnardalur er gróðurvin umgirt
blásnum auðnum. Hinn eiginlegi
73