Náttúrufræðingurinn - 2007, Page 51

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
og á tímabilum VI, III og II eykst
styrkur K2O jafnt og þétt. Lengd
tímabilanna er breytileg en hvorki
upphaf tímabils VIII né endir tíma-
bils I eru þekkt.
Breytingar á aðalefnasamsetn-
ingu með tíma sýna kerfisbundna
endurtekningu. A eftir tímabili
VIII, þar sem stöðugt magn K2O er
ríkjandi, fylgir tímabil þar sem
óreglulegt gildi hins kvikusækna
efnis ríkir (VII) en síðan tekur við
tímabil með jafnt hækkandi magni
K2O (VI). Þessa sömu þróun má sjá
frá tímabili V til III en hið reglulega
mynstur er brotið upp af tímabili II,
sem sýnir hækkandi styrk K2O, en
á eftir því fylgir tímabil I með
stöðugt K^O-gildi.
Hvað SEGIR EFNASAMSETNING
KÖTLUGJÓSKU UM KVIKUKERFI
HENNAR?
Breytileika í samsetningu Kötlu-
gjóskunnar má útskýra með mis-
munandi kvikuþróunarferlum, svo
sem hlutkristöllun, hlutbráðnun,
skorpumengun og/eða mismikilli
möttulbráðnun (sjá heimild 23 og til-
vitnanir í henni). Þegar hefur verið
sýnt fram á að hið ríkjandi ferli í
kvikuþróun Kötlu síðustu 8400 árin
hefur verið hlutkristöllun,23 þ.e.
kvikusamsetningin breytist er kvik-
an kólnar og kristallar taka að mynd-
ast og skiljast frá henni. Því má segja
að hinn tímaháði breytileiki á sam-
setningu Kötlugjóskunnar og þar af
leiðandi hin mismunandi tímabil
(I—VIII) bendi til breytinga á að-
færslukerfi kviku undir eldstöðinni
(5. mynd). Stöðugur, óreglulegur og
jafnt hækkandi styrkur K2O sýnir
því mismunandi aðfærslu kviku
undir Kötlu og mælir eindregið gegn
því að eitt langlíft kvikuhólf hafi ver-
ið undir eldstöðinni á nútíma.
STÖÐUGT GILDI K2Ö MEÐ TÍMA
Lítil sem engin breyting á styrk K2O
með tíma bendir til einfalds að-
færslukerfis kviku. Kvikan rís upp í
gegnum gosrás frá djúpri uppsprettu
að gosopi eldstöðvarinnar án við-
komu í kvikuhólfi. Ris kvikunnar er
líklegast snöggt og tekur hún litlum
sem engum breytingum á leið til yfir-
borðs, eins og tímabil VIII, V og I
sýna (4. og 5. mynd). Lengd þessara
tímabila er illa skilgreind en eins og
áður hefur verið nefnt er aðeins lág-
markslengd tímabila VIII og I þekkt.
Lengd tímabils V er þekkt en það
varaði í um 1750 ár, sem er það lengs-
ta í gossögu Kötlu á nútíma. Enn er
ekki ljóst hvað veldur lokum þessara
tímabila en líklegast má rekja það til
myndunar ganga og sillna út frá að-
alaðfærsluæð kvikunnar þar sem
ætla má að kvikan stöðvist, kólni og
taki að þróast á mismunandi stöðum.
Sú kvika sem heldur síðan áfram til
yfirborðs hefur ekki lengur óbreytta
samsetningu heldur óreglulega sem
fall af tíma.
ÓREGLULEGT GILDI K2Ö
MEÐ TÍMA
Óreglulegur styrkur K20 með tíma
gæti bent til þess að aðfærslukerfi
5. mynd. Einfölduö mynd afmögulegu aðfærslukerfi kviku undir Kötlu á nútíma og breytingum þess. Litlu myndirnar sýna breytingar
á styrk (S) kvikusækitina efna með tíma (t). Stöðugur styrkur bendir til aðfærslu kviku án viðdvalar í kvikuhólfi (tímabil VIII, V og I),
óreglulegur styrkur (tímabil VII og IV) endurspeglar mismunandi kólnun og kvikuþróun í kerfi ganga og sillna og að lokutn sýnir
stöðugt vaxandi styrkur (tímabil VI, III, II) tilvist kvikuhólfs þar sem kvika kristallast að hluta og þróast með tíma. - Schematic view
ofthe cyclic evolution ofKatla's plumbing system during the Holocene. The small diagrams, shown as insets, illustrate the evolution
of incompatible elements versus time, "t" standsfor time and "S" for concentration. Constant composition oftephra (time periods VIII,
V, I) may reflect the absence ofa shallow magma chamber, whereas the irregular composition (periods VII and IV) is attributed to differ-
ential cooling in a sill and dyke complex. The regular increase of incompatible element concentrations with time (periods VI, III, II) sug-
gests the development ofa shallow magma chamber where the magma differentiates with time.
119