Náttúrufræðingurinn - 2003, Qupperneq 11

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Ritfregnir__________________________
Guðmundur Halldórsson, Oddur Sigurðsson, Erling Ólafsson:
DULIN VERÖLD
SMÁDÝRÁ ÍSLANDI
Mál og mynd, Reykjavík, 2002 (172 bls.).
Manneskjan er undarlega glám-
skyggn og það er furðu lítill geiri af
hinni undursamlegu veröld sem
vekur athygli hennar. Smádýrin eru
að jafnaði utan sjónarsviðs nema
þegar þau taka upp á að angra okk-
ur eða spilla eignum okkar, þá er
meindýraeyðir kallaður til og hann
er fljótur að leysa málið, að við telj-
um. Með smádýrum er hér aðallega
átt við skordýr og köngulóardýr sem
oft eru sameiginlega nefnd pöddur.
Fyrsta íslenska bókin um þessa
dýraflokka var „Meindýr í húsum
og gróðri og varnir gegn þeim" eftir
Geir Gígju, sem út kom 1944, og var
mörgum fróðleiksfúsum til leiðsögu
í þessu efni. Eg minnist þess, þegar
ég fór fikta við safna skordýrum á
unglingsárum, hvílíkur happafeng-
ur það var að hafa þessa bók enda
þótt hún fjallaði aðallega um hin
svokölluðu meindýr í hópi smádýr-
anna.
„Stóra skordýrabók Fjölva" eftir
Tékkann V. J. Stanek kom út 1974,
ágætlega þýdd og staðfærð af Þor-
steini Thorarensen. Þar er ekki marg-
ar íslenskar tegundir að finna en
gildi bókarinnar felst einkum í því
að allt skordýraríkið er tekið fyrir og
þýðandi lagði sig í líma við að búa til
íslensk nöfn á alla flokka og mikinn
fjölda tegunda, sem eru yfirleitt
furðu góð og mörg bráðsnjöll.
Næsti áfangi var bókin „Pöddur"
er sá dagsins ljós í bókaflokknum Rit
Landverndar, 1989. Þar er að finna
heilmikinn fróðleik um hina ýmsu
flokka skordýra og áttfætlna, með
fjölda teikinga og nokkrum ágætum
ljósmyndum eftir Odd Sigurðsson
o.fl.
Oddur jarðfræðingur hefur í ára-
tugi fengist við þá erfiðu list að ljós-
mynda smádýrin og hefur náð ótrú-
lega góðum árangri. Margar af
myndum hans standast fyllilega
samanburð við það sem best er gert
á því sviði annars staðar í heiminum.
Því er það fagnaðarefni að skordýra-
fræðingarnir Guðmundur og Erling
hafa gengið til samstarfs við hann
um sköpun þessarar fallegu bókar,
sem er kjörin til að vekja áhuga
ungra jafnt sem aldinna á hinni
duldu veröld smádýranna.
I þessari bók er tegundum ekki
raðað eftir skyldleikakerfi, eins og
vanlega er gert, heldur eftir búsvæð-
um og vettvangur hennar er Elliða-
árdalur í Reykjavík, þar sem höfund-
ar fullyrða að finna rnegi sýnishorn
af langflestum búsvæðum og gróð-
urlendum landsins, auk þess sem
þar má rekja sögu þeirra langt aftur í
aldir. Ljóst er þó að þarna vantar
ýmis búsvæði, svo sem fjörur, fjall-
lendi og stöðuvötn. Umfjöllun dýr-
anna í bókinni er bæði söguleg og
staðfræðileg, segja má að hún gerist
bæði í tíma og rúmi, en það skapar
henni ákveðna sérstöðu meðal líf-
fræðibóka og gerir hana að nánast
spennandi lestrarefni. Vissulega
fylgir þessu sá galli að náskyld dýr
lenda oft á mismunandi stöðum í
bókinni.
Utliti tegunda er að jafnaði ekki
lýst - í því efni verða myndirnar að
nægja - en þó þær séu skýrar og
góðar geta þær ekki komið í stað lýs-
ingar eða teikninga og því er bókin
ekki sérlega hentug til tegundagrein-
inga, enda varla til þess ætluð, því
aðeins lítill hluti tegundanna er tek-
inn fyrir. Æskilegt hefði þó verið að
birta litlar strikteikningar með ljós-
myndunum. Þær hefðu rúmast vel á
hinum breiðu spássíum.
lJÍ '4

V iL LvÁ %
>lp§ m
Dv Sk OMu, I///I veröld 6' Sm.ídýr ,i íslanill
\
Á hinn bóginn er ýtarlega greint
frá lifnaðarháttum tegundanna, á
hverju þær nærast og í hvaða gróðri
eða jurtum þær búa, hvenær og hvar
þær eru á hinum ýmsu þroskastig-
um. í þeim tilgangi er lífsferill hverr-
ar tegundar sem um er fjallað birtur
í formi „súlurits" neðst á sömu síðu
og myndin er af henni. Við hliðina á
því er viðkomandi dýr oftast sýnt í
réttri stærð, sem er gagnlegt, því að á
aðalmyndunum eru þau mismun-
andi mikið stækkuð.
Eins og þegar var getið eru Ijós-
myndir bókarinnar frábærar flestar
hverjar en suinar koma þó út sem
nokkuð dimmar í prentuninni. Á
það einkum við dökk smádýr sem
verða stundum nokkuð óskýr af
þessum sökum.
Aftast í bókinni er stutt yfirlit um
flokkun smádýra og leiðbeiningar
um söfnun þeirra og geymslu, ásamt
skýringum fræðiorða. I nálægum
löndum er skordýrasöfnun vinsælt
hobbí en hér má telja skordýrasafn-
ara á fingrum sér. Vonandi verður þó
bókin til þess að fleiri fara að sinna
því áhugamáli.
Vel er vandað til máls og stíls í
bókinni, prentvillur engar og frá-
gangur hennar og uppsetning er í
alla staði til fyrirmyndar. Hið ís-
lenska nafnakerfi smádýranna hefur
verið í hægri en jafnri þróun undan-
farna áratugi, en minnst af því hefur
enn sést á prenti. Nokkuð er af ný-
nefnum í bókinni og virðist yfirleitt
hafa tekist nokkuð vel með þau.
Mörg munu vera sótt í Stóru Skor-
dýrabókina.
Það er full ástæða til að óska höf-
undum og forlagi til hamingju með
þetta ágæta rit.
H. Hall.
87